Bụi mịn là gì? Nguyên nhân và tác hại của bụi mịn như thế nào?

Nội dung chính

Bụi mịn là gì?

Bụi nói chung là một hỗn hợp phức tạp gồm các hạt vô cơ và hữu cơ ở dạng lỏng hoặc dạng rắn, có thể bay lơ lửng trong không khí.

Theo định nghĩa từ Cục Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ, bụi mịn là các phân tử vô cơ hoặc hữu cơ bay lơ lửng trong không khí, và thường có nguồn gốc từ bụi, đất, bồ hóng, và chủ yếu đến từ khói thông qua việc đốt cháy các nhiên liệu hữu cơ trong công nghiệp hay phương tiện giao thông.

Kích thước của các hạt bụi mịn rất đa dạng, từ những hạt có thể nhìn bằng mắt thường cho đến các phân tử gần như vô hình, cụ thể:

(1) Bụi mịn PM10: Những hạt bụi có kích thước từ 2.5 - 10µm

Các hạt này chỉ tích tụ trên phổi nên mức độ nguy hiểm không cao bằng PM2.5.

(2) Bụi mịn PM2.5: Những hạt bụi có kích thước từ 1.0 - 2.5µm

Đây là loại bụi mịn được nhiều người cảnh báo nguy hiểm nhất bởi vì chúng có khả năng thâm nhập vào đường máu thông qua việc hít thở. Ngoài ra, có một số phân tử bụi vốn có độc tính, thế nên nhờ việc thâm nhập sâu vào máu nên có thể gây ra nhiều đến cơ thể của chúng ta.

(3) Bụi siêu mịn PM1.0

Gần đây, nhiều nhà khoa học có phát hiện ra sự tồn tại của các phân tử được gọi là bụi siêu mịn, hay là PM1.0. Những hạt bụi siêu mịn này có kích thước nhỏ đến mức kinh ngạc (nhỏ hơn 1.0µm), và chúng có thể tấn công phế nang một cách dễ dàng. Vì kích thước nhỏ, các phân tử này có khả năng tác động mạnh lên tế bào hay ADN của cơ thể người.

Bụi mịn là gì? Nguyên nhân và tác hại của bụi mịn như thế nào? (Hình từ Internet)

Nguyên nhân và tác hại của bụi mịn như thế nào?

(1) Nguyên nhân gây ra bụi mịn

- Ô nhiễm giao thông

Ô nhiễm giao thông là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự phát thải bụi mịn. Các phương tiện giao thông như ô tô, xe máy, xe tải, đặc biệt là các phương tiện cũ kỹ, không đảm bảo tiêu chuẩn khí thải, thải ra lượng bụi mịn lớn từ ống xả.

Bụi mịn từ xe cộ không chỉ đến từ khí thải mà còn từ việc mài mòn lốp xe và các bộ phận khác của xe.

- Hoạt động công nghiệp

Các nhà máy, xí nghiệp, cơ sở sản xuất là một trong những nguồn phát tán bụi mịn. Các ngành công nghiệp như sản xuất xi măng, thép, hóa chất, đốt than, và các hoạt động xây dựng thường phát sinh bụi mịn từ quá trình sản xuất, đốt nhiên liệu, và các công đoạn vận hành thiết bị.

- Đốt rác và sinh khối

Việc đốt rác thải sinh hoạt hoặc đốt sinh khối (như rơm rạ, củi) tại các khu vực dân cư không chỉ tạo ra khói mà còn phát sinh bụi mịn. Đặc biệt, các vùng nông thôn hoặc các khu vực không có hệ thống xử lý rác thải hợp lý thường phải đốt rác hoặc vật liệu sinh học ngoài trời.

- Tác động của thiên nhiên

Ngoài các hoạt động con người, thiên nhiên cũng góp phần tạo ra bụi mịn. Một số hiện tượng tự nhiên như bụi sa mạc, cháy rừng, hoặc bão cát cũng có thể phát tán bụi mịn vào không khí. Tuy nhiên, mức độ bụi mịn từ các hiện tượng này thường không lớn như do hoạt động của con người.

- Xây dựng và phá dỡ công trình

Các hoạt động xây dựng và phá dỡ công trình gây ra lượng bụi mịn đáng kể do sự di chuyển của đất đá, bê tông, xi măng, gạch... Những hoạt động này thải ra không chỉ bụi mà còn có thể phát tán các hóa chất độc hại vào không khí.

(2) Tác hại của bụi mịn đối với sức khỏe

- Tác động lên hệ hô hấp

Bụi mịn có thể xâm nhập sâu vào phổi, gây ra các bệnh về đường hô hấp như viêm phế quản, hen suyễn, COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính), và các vấn đề về khí quản. Với kích thước rất nhỏ, bụi mịn dễ dàng vượt qua các cơ chế phòng vệ tự nhiên của cơ thể và vào sâu trong phổi, gây kích ứng và làm tổn thương mô phổi.

- Gây bệnh tim mạch

Các nghiên cứu khoa học cho thấy bụi mịn có thể tác động xấu đến hệ tim mạch, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như cao huyết áp, nhồi máu cơ tim, đột quỵ và các bệnh lý mạch máu. Bụi mịn có thể gây viêm nhiễm và làm tổn thương mạch máu, tăng khả năng bị xơ vữa động mạch và giảm lưu thông máu.

- Tác động đến sức khỏe tinh thần

Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng ô nhiễm không khí, đặc biệt là bụi mịn, có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần. Người dân sống trong môi trường có nồng độ bụi mịn cao có thể gặp phải các vấn đề về tâm lý, như lo âu, stress, hoặc thậm chí là trầm cảm, do ảnh hưởng của ô nhiễm môi trường lên sức khỏe tổng thể.

- Tác động đến người già và trẻ em

Những nhóm đối tượng như trẻ em và người cao tuổi dễ bị tổn thương bởi bụi mịn do hệ miễn dịch còn yếu hoặc đã suy giảm. Trẻ em hít phải bụi mịn có thể gặp phải các vấn đề về phát triển phổi, đồng thời tăng nguy cơ mắc các bệnh đường hô hấp.

Người cao tuổi, vốn đã có sẵn các vấn đề về tim mạch và hô hấp, cũng sẽ đối mặt với nguy cơ bệnh tật cao hơn khi sống trong môi trường ô nhiễm.

- Tăng nguy cơ ung thư

Một trong những tác hại nghiêm trọng của bụi mịn là nguy cơ gây ung thư. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bụi mịn, đặc biệt là bụi mịn có nguồn gốc từ các hoạt động công nghiệp và đốt nhiên liệu, có thể là nguyên nhân gây ung thư phổi. Các chất độc hại có trong bụi mịn có thể làm hỏng tế bào phổi, dẫn đến sự phát triển của tế bào ung thư.

(3) Tác hại đối với môi trường

- Gây ảnh hưởng đến chất lượng không khí

Bụi mịn làm giảm chất lượng không khí, khiến không khí trở nên ô nhiễm và gây khó khăn trong việc hít thở, đặc biệt là ở những thành phố lớn, khu vực công nghiệp hoặc khu vực đông dân cư. Ô nhiễm không khí do bụi mịn còn làm giảm tầm nhìn, gây mờ sương và ảnh hưởng đến sinh hoạt của cộng đồng.

- Ảnh hưởng đến hệ sinh thái

Bụi mịn cũng có thể tác động tiêu cực đến các hệ sinh thái tự nhiên. Khi bụi mịn tích tụ trong môi trường, nó có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của cây cối, gây giảm khả năng quang hợp và làm thay đổi cấu trúc của hệ thực vật. Điều này dẫn đến sự suy giảm đa dạng sinh học và sự ổn định của các hệ sinh thái.

- Làm hỏng các công trình, vật liệu

Bụi mịn có thể bám vào các công trình xây dựng, phương tiện giao thông và các vật liệu khác, gây hư hỏng và giảm tuổi thọ của chúng. Bụi bẩn có thể làm mờ kính cửa sổ, bám vào bề mặt sơn xe, làm giảm độ bền của vật liệu xây dựng và trang thiết bị.

Bụi mịn là một trong những vấn đề ô nhiễm môi trường nghiêm trọng với tác động tiêu cực không chỉ đối với sức khỏe con người mà còn đối với môi trường. Để giảm thiểu tác hại của bụi mịn, cần có những giải pháp đồng bộ như cải thiện giao thông công cộng, xử lý chất thải hợp lý, và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường.

Các biện pháp khẩn cấp trong trường hợp chất lượng môi trường không khí bị ô nhiễm nghiêm trọng

Căn cứ tại khoản 2 Điều 10 Nghị định 08/2022/NĐ-CP quy định thực hiện biện pháp khẩn cấp trong trường hợp chất lượng môi trường không khí bị ô nhiễm nghiêm trọng như sau:

(1) Trường hợp chất lượng môi trường không khí bị ô nhiễm nghiêm trọng do sự cố môi trường, việc ứng phó sự cố môi trường được thực hiện theo quy định tại Mục 1 Chương X Luật Bảo vệ môi trường 2020.

(2) Trường hợp chất lượng môi trường không khí bị ô nhiễm nghiêm trọng không thuộc quy định tại mục (1), cơ quan có thẩm quyền theo quy định tại khoản 1 và khoản 3 Điều 14 Luật Bảo vệ môi trường 2020 chỉ đạo thực hiện các biện pháp khẩn cấp sau:

- Hạn chế, tạm dừng hoặc điều chỉnh thời gian hoạt động của cơ sở sản xuất có lưu lượng xả bụi, khí thải lưu lượng lớn ra môi trường và thuộc loại hình sản xuất có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường;

- Hạn chế, phân luồng hoạt động của các phương tiện giao thông vận tải đường bộ;

- Tạm dừng hoặc điều chỉnh thời gian làm việc của các cơ quan, tổ chức, trường học;

- Tạm dừng hoạt động tập trung đông người ở ngoài trời.

(3) Trường hợp chất lượng môi trường không khí bị ô nhiễm nghiêm trọng trên phạm vi liên vùng, liên tỉnh, xuyên biên giới theo quy định tại điểm a khoản 5 Điều 10 Nghị định 08/2022/NĐ-CP, Bộ Tài nguyên và Môi trường báo cáo Thủ tướng Chính phủ để chỉ đạo thực hiện các biện pháp khẩn cấp quy định tại mục (2). Ủy ban nhân dân cấp tỉnh chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện các biện pháp khẩn cấp trên địa bàn quản lý theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.

(3) Trường hợp chất lượng môi trường không khí bị ô nhiễm nghiêm trọng trên phạm vi nội tỉnh theo quy định tại điểm b khoản 5 Điều 10 Nghị định 08/2022/NĐ-CP, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh tổ chức thực hiện biện pháp quy định tại mục (2).