24 tiết khí trong năm là gì?

Nội dung chính

Nguồn gốc của 24 tiết khí trong năm

24 tiết khí có nguồn gốc từ lịch Trung Hoa cổ đại, được hình thành dựa trên quá trình quan sát sự vận hành của Mặt Trời trong một năm. Người xưa chia một năm thành 12 tháng âm lịch, nhưng để phù hợp với chu kỳ Mặt Trời, họ tiếp tục chia nhỏ mỗi tháng thành hai phần bằng nhau, mỗi phần ứng với một tiết khí.

Hệ thống này giúp con người xác định thời điểm chuyển mùa, dự báo thời tiết, hỗ trợ trong sản xuất nông nghiệp và đời sống hàng ngày. 24 tiết khí được sắp xếp theo chuyển động của Mặt Trời trên hoàng đạo, mỗi tiết khí cách nhau khoảng 15 ngày, bắt đầu từ Lập Xuân và kết thúc bằng Đại Hàn.

Ngoài Trung Quốc, hệ thống 24 tiết khí còn ảnh hưởng mạnh mẽ đến Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc, trở thành một phần quan trọng trong văn hóa và lịch pháp của các nước Đông Á.

24 tiết khí trong năm là gì? (Hình từ Internet)

Tổng hợp 24 tiết khí trong năm 2025

Hệ thống 24 tiết khí chia một năm theo chu kỳ Mặt Trời, mỗi tiết khí cách nhau khoảng 15 ngày, giúp con người xác định thời điểm chuyển mùa và hỗ trợ sản xuất nông nghiệp.

Dưới đây là danh sách 24 tiết khí theo thứ tự, cùng ý nghĩa cụ thể:

(1) Mùa Xuân

Lập Xuân (4/2 - 5/2): Bắt đầu mùa xuân, vạn vật sinh sôi, cây cối đâm chồi.

Vũ Thủy (19/2 - 20/2): Mưa xuân bắt đầu xuất hiện, không khí ấm dần.

Kinh Trập (5/3 - 6/3): Côn trùng, sâu bọ thức dậy sau mùa đông.

Xuân Phân (20/3 - 21/3): Ngày và đêm dài bằng nhau, thời tiết ấm áp.

Thanh Minh (4/4 - 5/4): Thời tiết trong lành, thuận lợi cho việc đi tảo mộ.

Cốc Vũ (19/4 - 20/4): Mưa nhiều giúp cây trồng phát triển mạnh.

(2) Mùa Hạ

Lập Hạ (5/5 - 6/5): Bắt đầu mùa hè, nhiệt độ tăng cao.

Tiểu Mãn (20/5 - 21/5): Mực nước sông dâng lên do mưa nhiều.

Mang Chủng (5/6 - 6/6): Thời điểm gieo hạt, cây lúa bước vào vụ mùa.

Hạ Chí (20/6 - 21/6): Ngày dài nhất trong năm, nhiệt độ cao nhất.

Tiểu Thử (6/7 - 7/7): Nắng nóng bắt đầu gay gắt.

Đại Thử (22/7 - 23/7): Đỉnh điểm mùa hè, oi bức, dễ có bão.

(3) Mùa Thu 

Lập Thu (7/8 - 8/8): Bắt đầu mùa thu, thời tiết dịu mát hơn.

Xử Thử (22/8 - 23/8): Nắng nóng giảm, trời nhiều gió.

Bạch Lộ (7/9 - 8/9): Xuất hiện sương mù vào sáng sớm.

Thu Phân (22/9 - 23/9): Ngày và đêm dài bằng nhau, mùa thu rõ rệt.

Hàn Lộ (8/10 - 9/10): Trời trở lạnh, mưa ít dần.

Sương Giáng (23/10 - 24/10): Sương nhiều, báo hiệu mùa đông sắp đến.

(4) Mùa Đông

Lập Đông (7/11 - 8/11): Bắt đầu mùa đông, trời se lạnh.

Tiểu Tuyết (22/11 - 23/11): Tuyết rơi lác đác ở những vùng lạnh.

Đại Tuyết (6/12 - 7/12): Tuyết rơi dày đặc, nhiệt độ xuống thấp.

Đông Chí (21/12 - 22/12): Đêm dài nhất, ngày ngắn nhất trong năm.

Tiểu Hàn (5/1 - 6/1): Lạnh vừa phải, báo hiệu rét đậm sắp tới.

Đại Hàn (20/1 - 21/1): Lạnh nhất trong năm, sắp chuyển sang mùa xuân.

Hệ thống 24 tiết khí giúp con người điều chỉnh lịch thời vụ, dự báo thời tiết và thích nghi với thiên nhiên. Dù có nguồn gốc từ Trung Hoa, nhưng nó vẫn được áp dụng rộng rãi tại Việt Nam, đặc biệt trong nông nghiệp, văn hóa và phong tục tập quán.

Yếu tố nào ảnh hưởng đến khoảng cách giữa hai tiết khí gần nhau?

Khoảng cách giữa hai tiết khí gần nhau trung bình khoảng 15 ngày, nhưng có thể thay đổi một chút do các yếu tố sau:

(1) Quỹ đạo chuyển động của Trái Đất quanh Mặt Trời

- Trái Đất quay quanh Mặt Trời theo quỹ đạo hình elip, không phải đường tròn hoàn hảo.

Vì vậy, tốc độ chuyển động không đồng đều:

- Gần điểm cận nhật (đầu tháng 1): Trái Đất di chuyển nhanh hơn → khoảng cách giữa các tiết khí có thể ngắn hơn.

- Gần điểm viễn nhật (đầu tháng 7): Trái Đất di chuyển chậm hơn → khoảng cách giữa các tiết khí có thể dài hơn.

(2) Sự chia cắt của hoàng đạo (đường đi của Mặt Trời trên bầu trời)

- 24 tiết khí chia theo kinh độ của Mặt Trời trên hoàng đạo, mỗi tiết khí cách nhau 15 độ.

- Do quỹ đạo elip, tốc độ thay đổi → thời gian giữa các tiết khí không phải lúc nào cũng chính xác là 15 ngày.

(3) Ảnh hưởng của lịch dương và lịch âm 

- Tiết khí tính theo chu kỳ Mặt Trời (Dương lịch) nhưng nhiều nước Á Đông sử dụng kết hợp với Âm lịch.

- Sự chênh lệch giữa hai hệ thống lịch có thể khiến một số tiết khí rơi vào các ngày khác nhau qua từng năm.

Theo những nội dung đã nêu, khoảng cách giữa các tiết khí không cố định hoàn toàn mà bị ảnh hưởng bởi quỹ đạo Trái Đất, tốc độ chuyển động, và cách phân chia kinh độ trên hoàng đạo. Dù vậy, chênh lệch này rất nhỏ và không làm thay đổi quy luật chung của 24 tiết khí.

Sắp tới đây, nếu ngày Lập Hạ quá nóng thì có được tác động vào thời tiết không?

Căn cứ Điều 42 Luật Khí tượng thủy văn 2015 quy định các trường hợp được tác động vào thời tiết bao gồm:

- Tác động nhằm gây mưa hoặc tăng lượng mưa.

- Tác động nhằm giảm cường độ mưa hoặc để không xảy ra mưa.

- Tác động nhằm phá hoặc giảm cường độ mưa đá.

- Tác động nhằm phá hoặc giảm cường độ sương mù.

Theo quy định trên, nếu ngày Lập Hạ quá nóng, tuy không thể tác động trực tiếp để giảm nhiệt độ, nhưng có thể áp dụng biện pháp tác động nhằm gây mưa hoặc tăng lượng mưa theo quy định tại Điều 42 Luật Khí tượng thủy văn 2015.

Việc gây mưa nhân tạo có thể giúp làm mát không khí gián tiếp, góp phần giảm bớt tình trạng oi bức. Tuy nhiên, phương pháp này cần được thực hiện theo quy trình nghiêm ngặt và có sự cho phép của cơ quan có thẩm quyền để đảm bảo hiệu quả và tránh ảnh hưởng tiêu cực đến thời tiết tự nhiên.