Văn học không chỉ là tấm gương phản chiếu hiện thực mà còn là kho tàng tri thức giúp con người nhận thức rõ hơn về bản thân và xã hội. Trong đó, vấn đề giá trị con người luôn là một đề tài được nhiều tác phẩm khai thác, thể hiện qua những số phận, những bi kịch và cả những khát vọng vươn lên của con người giữa dòng đời nghiệt ngã.

Một trong những tác phẩm tiêu biểu thể hiện sâu sắc vấn đề này là “Chí Phèo” của Nam Cao. Nhân vật Chí Phèo vốn dĩ sinh ra là một người lương thiện, nhưng xã hội bất công, tầng lớp thống trị tàn nhẫn đã đẩy anh từ một chàng trai hiền lành trở thành một "con quỷ dữ làng Vũ Đại". Câu hỏi đặt ra: Con người sinh ra đã xấu xa hay chính xã hội đã hủy hoại họ? Câu chuyện của Chí Phèo chính là minh chứng rõ nhất cho việc khi bị tước đoạt quyền làm người, bị xã hội vùi dập, thì giá trị con người cũng bị méo mó, bị bóp nghẹt đến cùng cực.

Nhìn rộng hơn, không chỉ riêng Chí Phèo mà còn rất nhiều nhân vật khác trong văn học cũng phải vật lộn với định kiến và sự bất công để giữ lại giá trị con người của mình. Nguyễn Du trong “Truyện Kiều” đã từng viết:
"Đau đớn thay phận đàn bà,
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung."

Thúy Kiều – một người con gái tài sắc vẹn toàn, nhưng trong xã hội phong kiến đầy rẫy bất công, nàng bị đẩy vào số phận bi thương. Dù vậy, Kiều vẫn luôn khát khao giữ lấy phẩm giá, không để số phận vùi lấp đi nhân cách cao đẹp của mình. Điều đó chứng tỏ rằng, giá trị con người không chỉ nằm ở xuất thân hay hoàn cảnh mà quan trọng hơn chính là bản lĩnh giữ gìn nhân phẩm giữa những nghịch cảnh khắc nghiệt.

Nếu như Thúy Kiều hay Chí Phèo phải đấu tranh để giữ lại phần người trong mình, thì trong tác phẩm “Những đứa con trong gia đình” của Nguyễn Thi, hình tượng chị Chiến và Việt lại mang đến một góc nhìn khác về giá trị con người trong thời chiến. Hai chị em không chỉ mang trong mình lòng yêu nước mãnh liệt mà còn kế thừa truyền thống kiên cường của gia đình, xem việc chiến đấu vì Tổ quốc là một lẽ sống. Nguyễn Thi đã khẳng định rằng giá trị con người không chỉ thể hiện qua sự tồn tại mà còn được khắc ghi qua lý tưởng và hành động cao đẹp.

Vậy, giá trị con người thực sự nằm ở đâu? Có lẽ, văn học đã trả lời rất rõ ràng: Nó nằm ở cách con người đấu tranh để giữ lấy phẩm giá, để vượt qua hoàn cảnh và để khẳng định ý nghĩa của sự tồn tại. Như Victor Hugo từng nói: “Trên đời này không có giống người xấu, chỉ có những kẻ bị xã hội làm cho biến chất.” Câu nói này khiến ta suy ngẫm rằng, con người không phải sinh ra đã cao quý hay thấp hèn, mà chính môi trường, hoàn cảnh sống, và hơn hết là bản lĩnh của mỗi người sẽ quyết định giá trị thật sự của họ.

Tóm lại, văn học không chỉ giúp ta thấu hiểu thân phận con người mà còn khơi dậy những trăn trở về giá trị của chính mình trong xã hội. Dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào, giá trị con người vẫn cần được bảo vệ, trân trọng và gìn giữ, vì đó chính là điều làm nên ý nghĩa đích thực của cuộc sống.

Văn học không chỉ đơn thuần là nghệ thuật ngôn từ, mà còn là chiếc cầu nối giữa con người với những triết lý sâu sắc về cuộc đời. Một trong những vấn đề nổi bật mà văn học luôn khắc họa chính là số phận con người – những kiếp người nhỏ bé bị cuốn theo dòng chảy của xã hội, của thời cuộc, có người vùng vẫy thoát ra, có người cam chịu, có kẻ lạc lối trong bóng tối tuyệt vọng. Từ những trang văn ấy, ta không chỉ thấy nỗi đau, mà còn thấu hiểu khát vọng vươn lên và bản lĩnh của con người trước số phận.

Nhắc đến số phận con người trong văn học, không thể không kể đến những nhân vật bi kịch trong văn học hiện thực phê phán. Chí Phèo trong tác phẩm cùng tên của Nam Cao chính là một số phận điển hình của người nông dân trước Cách mạng tháng Tám. Sinh ra vốn là người lương thiện, nhưng bàn tay của giai cấp thống trị đã đẩy Chí Phèo vào con đường tha hóa, khiến anh đánh mất cả nhân hình lẫn nhân tính. Để rồi khi khao khát hoàn lương nhen nhóm, xã hội lại lạnh lùng chối bỏ anh. Hình ảnh Chí Phèo chết trên ngưỡng cửa nhà Bá Kiến là một kết cục đầy ám ảnh: Một con người không có lối thoát, không được sống như một con người đúng nghĩa. Có lẽ, bi kịch lớn nhất không phải là đói nghèo, mà là mất đi cơ hội được làm người, mất đi chỗ đứng trong xã hội.

Không chỉ trong văn học hiện thực, số phận con người còn được khắc họa rõ nét qua văn học lãng mạn. “Truyện Kiều” của Nguyễn Du chính là một minh chứng điển hình. Đọc từng câu thơ, ta như thấy được những giông bão cuộc đời vùi dập Thúy Kiều:
"Bắt phong trần phải phong trần,
Cho thanh cao mới được phần thanh cao."
Thúy Kiều, một người con gái tài sắc vẹn toàn, đáng lẽ phải có một cuộc đời hạnh phúc, nhưng chính xã hội phong kiến tàn nhẫn đã đẩy nàng vào chốn đoạn trường, để rồi dù vùng vẫy đến đâu, nàng vẫn không thể thoát khỏi vòng xoáy số phận nghiệt ngã. Hình ảnh Thúy Kiều là tiếng khóc ai oán của những con người tài hoa nhưng bạc mệnh, đồng thời cũng là lời tố cáo mạnh mẽ hiện thực bất công.

Tuy nhiên, không phải ai cũng cam chịu trước số phận. Nếu như Chí Phèo hay Thúy Kiều bị hoàn cảnh nhấn chìm, thì trong văn học cách mạng, ta lại bắt gặp những con người dám đấu tranh để thay đổi vận mệnh. Chị Dậu trong “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố, dù bị dồn vào đường cùng, vẫn không cam chịu để cường quyền áp bức. Khi bị tên quan tri huyện chà đạp, chị đã dũng cảm phản kháng: "Mày trói chồng bà đi, bà cho mày biết tay!". Hành động ấy như một tia sáng le lói giữa bóng tối của xã hội phong kiến, cho thấy khát vọng tự do và sức mạnh phản kháng tiềm tàng trong những con người tưởng chừng bé nhỏ.

Vậy, con người có thực sự bất lực trước số phận không? Câu trả lời nằm ở sự lựa chọn của mỗi người. Có những người để mặc dòng đời xô đẩy, nhưng cũng có những người dám đứng lên để thay đổi chính mình. Văn học đã chứng minh rằng, số phận có thể nghiệt ngã, nhưng con người không nhất thiết phải khuất phục. Như Maxim Gorky từng nói: “Nơi lạnh nhất không phải là Bắc Cực, mà là nơi không có tình thương.” Chính tình thương, ý chí và lòng kiên trì sẽ giúp con người vượt qua số phận để tìm thấy giá trị đích thực của cuộc đời.

Tóm lại, văn học không chỉ phản ánh số phận con người mà còn giúp ta nhận ra rằng sự cam chịu không phải là lối thoát, mà bản lĩnh mới là thứ quyết định cuộc đời. Những trang văn không chỉ để đọc, mà còn để chiêm nghiệm, để mỗi người tự tìm thấy câu trả lời cho chính số phận của mình.

Văn học từ lâu đã trở thành tấm gương phản chiếu hiện thực, giúp con người nhận ra những góc khuất của xã hội và cả chính bản thân mình. Trong đó, số phận con người luôn là một đề tài mang tính nhân văn sâu sắc. Mỗi tác phẩm là một câu chuyện về những kiếp người khác nhau – có người bị vùi dập, có kẻ lạc lối, nhưng cũng có những con người kiên cường vươn lên, chống lại số phận. Những nhân vật ấy không chỉ đơn thuần là hình tượng nghệ thuật, mà còn là tiếng nói đại diện cho những tầng lớp trong xã hội.

Một trong những nhân vật tiêu biểu về bi kịch số phận là chị Dậu trong “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố. Một người phụ nữ hiền lành, tảo tần, sẵn sàng nhẫn nhịn vì gia đình, vậy mà cuối cùng vẫn bị xã hội phong kiến bóp nghẹt. Để có tiền nộp thuế, chị đã phải bán con, bán cả lòng tự trọng của mình. Nhưng đau đớn thay, càng nhẫn nhịn, số phận càng nghiệt ngã hơn. Tuy nhiên, ẩn sâu trong chị vẫn là sức sống mạnh mẽ. Khi bị bức ép đến đường cùng, chị đã vùng lên phản kháng, dù biết mình nhỏ bé trước quyền lực. Chính hành động ấy đã khẳng định rằng, dù bị đẩy đến tận cùng của khổ đau, con người vẫn có thể đứng lên để bảo vệ chính mình.

Không chỉ có những con người bị xã hội chà đạp, văn học còn ghi lại hình ảnh của những con người bị tha hóa bởi hoàn cảnh. Chí Phèo trong tác phẩm cùng tên của Nam Cao là một minh chứng rõ nét. Một người nông dân lương thiện, chỉ vì bị giai cấp thống trị vùi dập mà trở thành "con quỷ dữ của làng Vũ Đại". Chí Phèo uống rượu để quên đi nỗi đau bị tước đoạt quyền làm người, nhưng càng uống, anh càng tỉnh, càng nhận ra mình bị xã hội ruồng bỏ. Lời than thở tuyệt vọng của Chí Phèo trước khi chết: "Ai cho tao lương thiện?" như một câu hỏi nhức nhối về số phận con người: Liệu có phải ai sinh ra cũng có quyền được làm người hay không?

Nhưng không phải nhân vật nào trong văn học cũng chấp nhận bi kịch. Nếu như Chí Phèo buông xuôi trước số phận, thì những nhân vật trong văn học cách mạng lại mạnh mẽ hơn, sẵn sàng vùng lên để giành lấy cuộc đời mình. Chị Chiến và Việt trong “Những đứa con trong gia đình” của Nguyễn Thi chính là hiện thân cho tinh thần ấy. Dù mất cha mẹ, dù sống giữa thời chiến đầy mất mát, hai chị em vẫn kiên cường, quyết tâm cầm súng để tiếp nối truyền thống gia đình. Không còn là những con người bị động trước số phận, họ đã tự viết nên cuộc đời mình bằng lòng yêu nước, bằng khát khao cống hiến.

Như vậy, qua những trang văn, ta thấy rằng số phận con người không hoàn toàn do định mệnh quyết định, mà chính thái độ sống mới là yếu tố quan trọng nhất. Những nhân vật như Thúy Kiều, Chí Phèo, chị Dậu cho ta thấy sự nghiệt ngã của xã hội, nhưng cũng có những con người như chị Chiến, Việt cho ta thấy rằng vẫn luôn có cách để vượt lên trên số phận. Đúng như nhà văn Lỗ Tấn từng nói: "Trên đời này làm gì có đường, người ta đi mãi thì thành đường thôi." Con người không nên chỉ biết chấp nhận số phận, mà phải đủ bản lĩnh để thay đổi nó.

Văn học không chỉ ghi lại nỗi đau, mà còn thức tỉnh con người về giá trị của chính mình. Dù trong hoàn cảnh nào, số phận có thể nghiệt ngã, nhưng ý chí con người mới là thứ quyết định tất cả. Vấn đề không phải là ta sinh ra thế nào, mà là ta sống ra sao giữa cuộc đời đầy bão tố này.

Văn học không chỉ đơn thuần là những câu chữ sắp xếp trên trang giấy, mà còn là tiếng nói của những mảnh đời, những số phận con người bị cuốn vào vòng xoáy của xã hội. Qua từng tác phẩm, ta thấy được những kiếp người bị đày đọa, những cuộc đời bị số phận vùi dập, nhưng cũng có những con người dám đứng lên để giành lại chính mình. Số phận con người trong văn học vì thế không chỉ là một chủ đề, mà còn là một bài học sâu sắc về giá trị của sự sống, về bản lĩnh đối diện với nghịch cảnh.

Nguyễn Du trong "Truyện Kiều" đã từng viết:
"Ngẫm hay muôn sự tại trời,
Trời kia đã bắt làm người có thân."
Câu thơ ấy đã gợi lên một nỗi ám ảnh về số phận con người trong xã hội phong kiến. Thúy Kiều – một cô gái tài sắc vẹn toàn nhưng lại phải chịu cảnh đời long đong, trôi dạt. Kiếp hồng nhan của nàng bị xô đẩy từ chốn lầu xanh, bị vùi dập bởi những kẻ bạo tàn, để rồi cuối cùng, dù tìm được một lối thoát, Kiều vẫn không thể sống trọn vẹn hạnh phúc. Cuộc đời của nàng là minh chứng cho những con người bị xã hội bất công tước đoạt quyền được hạnh phúc, biến họ thành những quân cờ bị số phận thao túng.

Nếu như Thúy Kiều là một số phận bị động, cam chịu những sóng gió cuộc đời, thì chị Dậu trong "Tắt đèn" của Ngô Tất Tố lại là một hình ảnh khác của sự đấu tranh. Chị bị cái nghèo, cái đói bóp nghẹt đến tận cùng, bị xã hội ép đến mức phải bán con, nhưng trong chị vẫn ánh lên một tinh thần phản kháng mạnh mẽ. Khi bị dồn ép đến mức không thể chịu nổi, chị đã vùng lên chống lại kẻ áp bức mình, thể hiện khát vọng vượt thoát khỏi số phận. Dù cuối cùng vẫn không thể thay đổi thực tại, nhưng tinh thần mạnh mẽ của chị lại là minh chứng cho một tư thế sống khác: Không đầu hàng trước hoàn cảnh, mà dám chống lại nó.

Bên cạnh những con người bị số phận nhấn chìm, có những nhân vật không chấp nhận làm nạn nhân của hoàn cảnh mà tự đứng lên để thay đổi cuộc đời mình. Chị Chiến và Việt trong "Những đứa con trong gia đình" của Nguyễn Thi chính là đại diện tiêu biểu cho tinh thần ấy. Họ không để những mất mát, những bi thương của chiến tranh nhấn chìm mình, mà lấy đó làm động lực để đứng lên, tiếp tục chiến đấu vì tương lai. Họ không cam chịu số phận, mà chủ động viết nên cuộc đời mình bằng lòng yêu nước và sự kiên cường.

Nhìn vào thực tế, có những con người như Thúy Kiều, bị số phận vùi dập mà không thể thoát ra, có những người như chị Dậu, dù muốn phản kháng nhưng vẫn không thể thay đổi được hiện thực, và cũng có những người như chị Chiến, như Việt, tự quyết định vận mệnh của chính mình. Vậy, số phận con người thực sự được quyết định bởi điều gì? Phải chăng nó phụ thuộc vào hoàn cảnh, hay chính thái độ sống mới là yếu tố quan trọng nhất? Đúng như nhà văn Maxim Gorky từng nói:
"Nơi lạnh nhất không phải là Bắc Cực, mà là nơi không có hy vọng."
Chính hy vọng, ý chí và lòng quyết tâm mới là điều giúp con người vượt qua số phận, biến đau thương thành động lực để vươn lên.

Văn học không chỉ khắc họa số phận con người, mà còn đặt ra cho ta những câu hỏi về cách con người đối diện với cuộc đời. Số phận có thể nghiệt ngã, nhưng lựa chọn đầu hàng hay vươn lên là quyết định của mỗi người. Vì thế, thay vì chấp nhận sự sắp đặt của số phận, con người cần có dũng khí để bước ra khỏi vùng tối, để nắm lấy vận mệnh của chính mình.