Nội dung chính

Khái niệm về kiến trúc nhà sàn

Kiến trúc nhà sàn là một kiểu kiến trúc nhà truyền thống đặc trưng, phổ biến ở nhiều vùng trên thế giới, đặc biệt tại các khu vực có địa hình đồi núi, vùng ngập nước, khí hậu nóng ẩm hoặc nơi sinh sống của các cộng đồng dân cư nông nghiệp lúa nước và chăn nuôi.

Nhà sàn được xây dựng trên hệ thống các cột trụ bằng gỗ, tre, nứa, bê tông hoặc vật liệu địa phương, nhằm nâng toàn bộ ngôi nhà lên khỏi mặt đất ở một độ cao nhất định.

Tầng dưới của nhà sàn thường là không gian trống hoặc tận dụng để nuôi gia súc, chứa nông cụ, còn tầng trên là nơi sinh hoạt chính của gia đình.

Kiến trúc nhà sàn có một số đặc điểm nổi bật giúp phân biệt với các loại hình kiến trúc dân gian khác, bao gồm:

- Hệ thống cột chống đỡ: Các cột chính được chôn sâu xuống đất, chịu lực chính để nâng đỡ toàn bộ phần thân nhà bên trên.

- Mái nhà dốc: Nhà sàn thường có mái ngói, mái tranh, mái lá hoặc tôn với độ dốc lớn để thoát nước mưa nhanh chóng.

- Cầu thang hoặc thang tre gỗ: Cầu thang thường đặt ở đầu hồi hoặc mặt trước của nhà, có thể tháo lắp dễ dàng, giúp kiểm soát việc lên xuống.

- Vật liệu tự nhiên: Nhà sàn truyền thống thường sử dụng vật liệu tại chỗ như gỗ, tre, nứa, lá cọ, lá tranh,… giúp điều hòa không khí tốt, mát về mùa hè, ấm về mùa đông.

- Không gian mở, thông thoáng: Do khí hậu vùng núi, vùng nhiệt đới thường ẩm ướt, nhà sàn được thiết kế với các khoảng hở, cửa sổ lớn để lưu thông không khí.

Kiến trúc nhà sàn không chỉ đơn thuần là giải pháp về mặt kỹ thuật xây dựng, mà còn là sự kết tinh văn hóa đặc sắc của từng dân tộc, thể hiện quan niệm sống, ứng xử với thiên nhiên, bảo vệ môi trường và thích ứng với điều kiện tự nhiên khắc nghiệt.

Nhà sàn thường xuất hiện nhiều ở các vùng cao của Việt Nam như Tây Bắc, Tây Nguyên, nơi sinh sống của các dân tộc Thái, Tày, Mường, Ê Đê, Gia Rai, Ba Na,…

Ngoài ra, không chỉ riêng Việt Nam, kiến trúc nhà sàn còn phổ biến tại nhiều quốc gia trên thế giới như Thái Lan, Lào, Campuchia, Indonesia, Malaysia, các vùng châu Phi, Nam Mỹ, nơi có điều kiện thiên nhiên tương tự, nhiều sông ngòi, mưa lũ hoặc động vật hoang dã nguy hiểm.

Đây là minh chứng cho tính ưu việt và thích nghi cao của mô hình kiến trúc này trong sinh hoạt cộng đồng.

Kiến trúc nhà sàn là gì? Lịch sử phát triển của kiến trúc nhà sàn (Hình từ Internet)

Lịch sử phát triển của kiến trúc nhà sàn

Kiến trúc nhà sàn xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử nhân loại, được xem là một trong những hình thái nhà ở đầu tiên của con người khi biết xây dựng công trình kiên cố để chống chọi với thiên nhiên.

Dựa trên các nghiên cứu khảo cổ học, hình thức nhà sàn đã xuất hiện từ thời kỳ đồ đá mới, cách đây khoảng 7000 – 9000 năm. Những dấu tích nhà sàn cổ đã được phát hiện tại nhiều di chỉ khảo cổ ở Đông Nam Á, Trung Quốc, Nhật Bản, châu Âu và châu Mỹ.

Ở Việt Nam, nhà sàn có lịch sử lâu đời, ghi dấu trong nhiều nền văn hóa cổ như văn hóa Hòa Bình, văn hóa Đông Sơn.

Những hình ảnh mô phỏng nhà sàn được phát hiện trên các trống đồng Đông Sơn (niên đại khoảng 2500 – 2000 năm trước), cho thấy sự phát triển bền vững của loại hình kiến trúc này trong đời sống cư dân bản địa.

Người xưa đã biết tận dụng lợi thế của nhà sàn để tránh thú dữ, chống ẩm thấp, mối mọt và mưa lũ – những hiện tượng thiên nhiên đặc trưng của vùng nhiệt đới gió mùa.

Về mặt tiến hóa, nhà sàn ban đầu có cấu trúc rất đơn giản với vài cột gỗ nâng sàn lên cao, mái lợp lá để che mưa nắng.

Trải qua thời gian, khi kỹ thuật xây dựng phát triển và nguồn tài nguyên phong phú hơn, nhà sàn được mở rộng với nhiều gian phòng, thêm hệ thống cầu thang, hiên nhà, mái kép… phù hợp với quy mô gia đình và phong tục từng tộc người.

Trong suốt chiều dài lịch sử, kiến trúc nhà sàn không ngừng được cải tiến, cả về hình thức lẫn công năng. Vật liệu ngày nay có thể thay đổi từ gỗ sang bê tông, từ mái lá sang tôn hoặc ngói để phù hợp với điều kiện kinh tế và bảo vệ tài nguyên rừng.

Tuy nhiên, những giá trị cốt lõi của nhà sàn như tính thích ứng với môi trường, khả năng chống chịu thiên tai, bảo vệ sức khỏe con người và tính thẩm mỹ văn hóa vẫn được gìn giữ và phát huy.

Đặc biệt, trong bối cảnh hiện đại, nhà sàn không chỉ là nơi ở thông thường mà còn được phát triển thành các công trình du lịch sinh thái, homestay, bảo tàng văn hóa dân tộc.

Nhiều ngôi nhà sàn cổ được phục dựng, bảo tồn nhằm lưu giữ nét đẹp văn hóa truyền thống và phục vụ du khách trong nước cũng như quốc tế.

Sự giao thoa giữa kiến trúc nhà sàn truyền thống với các yếu tố hiện đại tạo nên một xu hướng mới, thể hiện bản sắc riêng biệt của các vùng miền nhưng vẫn đảm bảo tiện nghi sinh hoạt.

Nhìn chung, từ quá khứ đến hiện tại, kiến trúc nhà sàn luôn là biểu tượng sinh động của sự sáng tạo, khéo léo trong nghệ thuật xây dựng của cư dân bản địa. Đó là minh chứng rõ ràng về trí tuệ, sự bền bỉ và khả năng thích nghi tuyệt vời của con người trước thử thách của thiên nhiên và thời gian.

Thiết kế kiến trúc được quy định như thế nào?

Căn cứ Điều 12 Luật Kiến trúc 2019 quy định về thiết kế kiến trúc như sau:

- Chủ đầu tư công trình kiến trúc có trách nhiệm tổ chức lập nhiệm vụ thiết kế kiến trúc và thiết kế kiến trúc.

- Thiết kế kiến trúc phải do tổ chức, cá nhân có đủ điều kiện thực hiện theo quy định của Luật Kiến trúc 2019 và quy định khác của pháp luật có liên quan.

- Thiết kế kiến trúc phải tích hợp giải pháp kiến trúc với quy hoạch; phải xem xét toàn diện các yêu cầu về kinh tế - xã hội, công năng, kỹ thuật, phòng, chống cháy, nổ, bảo vệ môi trường, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bản sắc văn hóa dân tộc và các yêu cầu khác đối với công trình; bảo đảm người khuyết tật, người cao tuổi, trẻ em dễ dàng tiếp cận sử dụng; bảo đảm bình đẳng giới.

- Hồ sơ thiết kế kiến trúc được sử dụng làm cơ sở cho thiết kế xây dựng sau khi được chủ đầu tư đánh giá, nghiệm thu.

- Bộ trưởng Bộ Xây dựng quy định chi tiết hồ sơ thiết kế kiến trúc.