Quyết định 2796/QĐ-BYT năm 2023 quy định Tài liệu "Hướng dẫn về khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em dưới 24 tháng tuổi" do Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành

QUYẾT ĐỊNH

BAN HÀNH TÀI LIỆU “HƯỚNG DẪN VỀ KHÁM SỨC KHOẺ ĐỊNH KỲ CHO TRẺ EM DƯỚI 24 THÁNG TUỔI”

BỘ TRƯỞNG BỘ Y TẾ

Căn cứ Nghị định số 95/2022/NĐ-CP ngày 15/11/2022 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Y tế;

Căn cứ Thông tư số 23/2017/TT-BYT ngày 15/5/2017 của Bộ trưởng Bộ Y tế qui định hướng dẫn việc lập hồ sơ theo dõi sức khoẻ, khám sức khoẻ định kỳ theo độ tuổi cho trẻ em; tư vấn chăm sóc sức khoẻ và dinh dưỡng;

Căn cứ Quyết định số 2326/QĐ-BYT ngày 29/8/2022 về việc giao dự toán và phê duyệt kế hoạch hoạt động từ ngân sách trung ương cho các đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ Y tế để triển khai thực hiện dự án, tiểu dự án, nội dung về y tế thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2022;

Theo đề nghị của Vụ trưởng Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em - Bộ Y tế.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Ban hành kèm theo Quyết định này Tài liệu “Hướng dẫn về khám sức khoẻ định kỳ cho trẻ em dưới 24 tháng tuổi”.

Điều 2. Hướng dẫn về khám sức khoẻ định kỳ cho trẻ em dưới 24 tháng tuổi được áp dụng trên phạm vi toàn quốc.

Điều 3. Quyết định này có hiệu lực kể từ ngày ký, ban hành.

Điều 4. Các Ông (Bà): Vụ trưởng Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, Chánh Văn phòng Bộ, Thủ trưởng các đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ Y tế, Giám đốc Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Thủ trưởng các đơn vị liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

HƯỚNG DẪN

KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ EM DƯỚI 24 THÁNG TUỔI
(Ban hành kèm theo Quyết định số 2796/QĐ-BYT ngày 06 tháng 7 năm 2023)

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

MỤC LỤC

GIỚI THIỆU VỀ TÀI LIỆU

HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG TÀI LIỆU

SƠ ĐỒ CHỨC NĂNG NHIỆM VỤ CÁC BÊN LIÊN QUAN

CHƯƠNG I: HƯỚNG DẪN TỔ CHỨC MỘT BUỔI KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ EM DƯỚI 24 THÁNG TUỔI

1. Đối tượng sử dụng hướng dẫn

2. Mục đích

QUYẾT ĐỊNH

BAN HÀNH TÀI LIỆU “HƯỚNG DẪN VỀ KHÁM SỨC KHOẺ ĐỊNH KỲ CHO TRẺ EM DƯỚI 24 THÁNG TUỔI”

BỘ TRƯỞNG BỘ Y TẾ

Căn cứ Nghị định số 95/2022/NĐ-CP ngày 15/11/2022 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Y tế;

Căn cứ Thông tư số 23/2017/TT-BYT ngày 15/5/2017 của Bộ trưởng Bộ Y tế qui định hướng dẫn việc lập hồ sơ theo dõi sức khoẻ, khám sức khoẻ định kỳ theo độ tuổi cho trẻ em; tư vấn chăm sóc sức khoẻ và dinh dưỡng;

Căn cứ Quyết định số 2326/QĐ-BYT ngày 29/8/2022 về việc giao dự toán và phê duyệt kế hoạch hoạt động từ ngân sách trung ương cho các đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ Y tế để triển khai thực hiện dự án, tiểu dự án, nội dung về y tế thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2022;

Theo đề nghị của Vụ trưởng Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em - Bộ Y tế.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Ban hành kèm theo Quyết định này Tài liệu “Hướng dẫn về khám sức khoẻ định kỳ cho trẻ em dưới 24 tháng tuổi”.

Điều 2. Hướng dẫn về khám sức khoẻ định kỳ cho trẻ em dưới 24 tháng tuổi được áp dụng trên phạm vi toàn quốc.

Điều 3. Quyết định này có hiệu lực kể từ ngày ký, ban hành.

Điều 4. Các Ông (Bà): Vụ trưởng Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, Chánh Văn phòng Bộ, Thủ trưởng các đơn vị thuộc và trực thuộc Bộ Y tế, Giám đốc Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Thủ trưởng các đơn vị liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

HƯỚNG DẪN

KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ EM DƯỚI 24 THÁNG TUỔI
(Ban hành kèm theo Quyết định số 2796/QĐ-BYT ngày 06 tháng 7 năm 2023)

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

MỤC LỤC

GIỚI THIỆU VỀ TÀI LIỆU

HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG TÀI LIỆU

SƠ ĐỒ CHỨC NĂNG NHIỆM VỤ CÁC BÊN LIÊN QUAN

CHƯƠNG I: HƯỚNG DẪN TỔ CHỨC MỘT BUỔI KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ EM DƯỚI 24 THÁNG TUỔI

1. Đối tượng sử dụng hướng dẫn

2. Mục đích

3. Công tác chuẩn bị

3.1 Lập kế hoạch và thông tin về buổi khám

3.2 Chuẩn bị về nhân lực

3.3 Chuẩn bị về cơ sở vật chất, trang thiết bị

4. Quy trình thực hiện khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em

4.1 Tại khu vực đón tiếp

4.2 Tại Bàn 1

4.3 Tại Bàn 2

4.4 Tại Bàn 3

4.5 Tại Bàn 4

4.6 Tại Bàn 5

5. Tổng kết buổi khám

CHƯƠNG II: HƯỚNG DẪN KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ EM DƯỚI 24 THÁNG TUỔI

PHẦN I: ĐÁNH GIÁ SỰ PHÁT TRIỂN THỂ CHẤT, DINH DƯỠNG VÀ TINH THẦN VẬN ĐỘNG

1. Đánh giá tình trạng thể chất, dinh dưỡng

1.1. Đánh giá tăng trưởng

1.2. Đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ

1.3. Cách sử dụng biểu đồ tăng trưởng (phụ lục 4)

1.4. Một số chỉ số nhân trắc khác

1.5. Một số gợi ý về chế độ dinh dưỡng cho trẻ

2. Đánh giá tình trạng phát triển tinh thần vận động

2.1. Đánh giá tình trạng phát triển tâm thần vận động

2.2. Sàng lọc nguy cơ tự kỷ ở trẻ 18-23 tháng

3. Tiêm chủng

3.1. Vắc xin trong chương trình tiêm chủng mở rộng

3.2. Vacxin khuyến cáo sử dụng trong giai đoạn 0-24 tháng

4. Các bước thăm khám toàn thân

4.1. Khám da

4.2. Khám đầu cổ

4.3. Khám mắt

4.4. Khám tai

4.6. Khám hô hấp

4.7. Khám tim mạch

4.8. Khám tiêu hóa và cơ quan sinh dục

4.9. Khám hệ cơ xương-thần kinh

4.10 Khám thần kinh

PHẦN II: KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ 4-6 THÁNG TUỔI

1. Mục đích

2. Nội dung khám

2.1. Khám sức khỏe trẻ 4-6 tháng tuổi

2.2. Tiêm chủng

Giai đoạn 4 tháng tuổi

Giai đoạn 6 tháng tuổi

3. Phiếu khám sức khỏe 4-6 tháng

PHẦN III: KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ 7-9 THÁNG TUỔI

1. Mục đích

2. Nội dung khám

2.1. Khám sức khỏe trẻ 7-9 tháng

2.2. Tiêm chủng

3. Phiếu khám sức khỏe trẻ 7-9 tháng

PHẦN IV: KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ 10-12 THÁNG TUỔI

1. Mục đích

2. Nội dung khám

2.1. Khám sức khỏe trẻ 10-12 tháng

2.2. Tiêm chủng

3. Phiếu khám sức khỏe 10-12 tháng

PHẦN V: KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ 13-18 THÁNG TUỔI

1. Mục đích

2. Nội dung khám

2.1. Khám sức khỏe trẻ 13-18 tháng

2.2. Tiêm chủng

3. Phiếu khám sức khỏe 13-18 tháng

PHẦN VI: KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ 19-23 THÁNG TUỔI

1. Mục đích

2. Nội dung khám

2.1. Khám sức khỏe trẻ 19-23 tháng

2.2. Tiêm chủng

3. Phiếu khám sức khỏe 19-23 tháng

PHỤ LỤC

TÀI LIỆU THAM KHẢO

DANH MỤC BẢNG

Bảng 1: Yêu cầu về nhân lực, cơ sở vật chất và trang thiết bị dụng cụ

Bảng 2: Quy trình khám tại Bàn 2

Bảng 3. Tốc độ tăng trưởng chiều cao

Bảng 4. Các phương pháp đánh giá tình trạng dinh dưỡng

Bảng 5. Phân loại tình trạng dinh dưỡng theo z-score nhân trắc (WHO 2006)

Bảng 6. Công thức tính chu vi vòng đầu của trẻ

Bảng 7. Tham chiếu chu vi vòng đầu của trẻ 0-24 tháng tuổi

Bảng 8. Công thức tính chu vi vòng ngực của trẻ

Bảng 9 a. Tham chiếu cân nặng theo tuổi của bé trai

Bảng 9 b. Tham chiếu cân nặng theo tuổi của bé gái

Bảng 9 c. Tham chiếu chiều dài theo tuổi của bé trai

Bảng 9 d. Tham chiếu chiều dài theo tuổi của bé gái

Bảng 9 e. Tham chiếu cân nặng theo chiều dài nằm của bé trai

Bảng 9 f. Tham chiếu cân nặng theo chiều dài nằm của bé gái

Bảng 10. Đánh giá phản xạ của trẻ

BẢNG KIỂM KHÁM SỨC KHỎE CHO TRẺ GIAI ĐOẠN 4-6 THÁNG

BẢNG KIỂM KHÁM SỨC KHỎE CHO TRẺ GIAI ĐOẠN 7-9 THÁNG

BẢNG KIỂM KHÁM SỨC KHỎE CHO TRẺ GIAI ĐOẠN 10-12 THÁNG

BẢNG KIỂM KHÁM SỨC KHỎE CHO TRẺ GIAI ĐOẠN 13-18 THÁNG

Bảng 11. Kích thước băng đo huyết áp theo tuổi

Bảng 12. Nhịp tim và nhịp thở của trẻ theo lứa tuổi

DANH MỤC HÌNH ẢNH

Hình 1. Hình dạng đầu của trẻ

Hình 2. Thóp bình thường của trẻ

Hình 3. Vẹo cổ bẩm sinh

Hình 4. Đục thủy tinh thể có thể gây rung giật nhãn cầu

Hình 5. Chuyển động của mắt theo mọi hướng

Hình 6. Các biểu hiện của lác mắt

Hình 7. Dấu hiệu Galeazzi

Hình 8. Sàng lọc vẹo cột sống

Hình 9. Biểu đồ theo dõi cân nặng- chiều cao cho trẻ gái từ 0-5 tuổi

Hình 10. Biểu đồ theo dõi cân nặng- chiều cao cho trẻ trai từ 0-5 tuổi

Hình 11. Nhiệt độ cơ thể

Hình 12. Hướng dẫn cách bắt mạch trẻ

GIỚI THIỆU VỀ TÀI LIỆU

Trẻ em là mầm non tương lai của đất nước, chính vì vậy công tác giáo dục và chăm sóc sức khỏe cho trẻ em luôn được Đảng, Chính phủ và Nhà nước ta đặt lên hàng đầu. Giai đoạn đầu đời từ 0 -24 tháng tuổi là giai đoạn đặc biệt quan trọng, cần được khám sức khoẻ định kỳ nhằm phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường, xử trí kịp thời và tư vấn hướng dẫn cha mẹ cách chăm sóc nhằm giúp trẻ được phát triển toàn diện về thể chất, tinh thần và vận động để phát huy được tối đa tiềm năng trong tương lai.

Căn cứ Thông tư số 23/2017/TT-BYT ngày ngày 15 tháng 05 năm 2017 của Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành hướng dẫn lập hồ sơ theo dõi sức khoẻ, khám sức khoẻ định kỳ theo độ tuổi cho trẻ em; tư vấn chăm sóc sức khoẻ và dinh dưỡng; Bệnh viện Nhi Trung ương được Bộ Y tế phân công làm đầu mối xây dựng “Tài liệu hướng dẫn khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em dưới 24 tháng tuổi” nhằm hướng dẫn cho các cán bộ y tế tuyến cơ sở thực hiện khám sức khỏe định kỳ theo cùng một tiêu chuẩn chung, sàng lọc được các bất thường về thể chất và tinh thần cho trẻ em. Tài liệu do các chuyên gia đầu ngành trong các lĩnh vực Nhi khoa tiến hành biên soạn qua nhiều lần đóng góp ý kiến và thẩm định. Tài liệu Hướng dẫn khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em dưới 24 tháng tuổi là công cụ hướng dẫn nhân viên y tế tuyến cơ sở, y tế thôn bản theo dõi sức khỏe liên tục cho trẻ em, sàng lọc các bất thường về thể chất, tinh thần cho trẻ em trong độ tuổi ngoài sơ sinh đến 24 tháng tuổi. Tài liệu chia thành 2 chương: Chương I: Hướng dẫn tổ chức một buổi khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em dưới 24 tháng tuổi; Chương II: Hướng dẫn khám sức khỏe định kỳ cho trẻ dưới 2 tuổi, gồm 6 phần chính: Phần I:Đánh giá sự phát triển thể chất và tinh thần vận động; Phần II: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 4-6 tháng tuổi; Phần III: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 7-9 tháng tuổi; Phần IV: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 10-12 tháng tuổi; Phần V: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 13-18 tháng tuổi; Phần VI: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 19-23 tháng tuổi. Sử dụng tài liệu đúng cách sẽ góp phần thay đổi nhận thức và cách thức hoạt động của nhân viên y tế tuyến cơ sở (tuyến xã và thôn bản) trong việc tiếp cận công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu dành cho trẻ em ở lứa tuổi ngoài sơ sinh đến 24 tháng. Đồng thời, tài liệu được nhân viên y tế sử dụng phối hợp và bổ trợ cho cuốn Sổ khám sức khỏe bà mẹ trẻ em hy vọng tạo thành một hướng dẫn chuẩn quốc gia thể hiện sự chung tay của toàn xã hội, ngành Y tế và gia đình trong công tác chăm sóc sức khỏe trẻ em ngay từ giai đoạn sớm và ngay từ nền tảng chăm sóc sức khỏe ban đầu, đó là y tế cơ sở.

HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG TÀI LIỆU

Tài liệu hướng dẫn khám sức khỏe định kỳ cho trẻ dưới 24 tháng tuổi là công cụ hướng dẫn cho các cán bộ y tế tuyến cơ sở thực hành khám, sàng lọc sức khỏe liên tục cho trẻ từ ngoài độ tuổi sơ sinh đến 24 tháng tuổi. Tài liệu được áp dụng sử dụng tại tất cả các cơ sở y tế tuyến cơ sở có thực hiện việc khám, sàng lọc sức khỏe cho trẻ dưới 24 tháng.

Cấu trúc của tài liệu gồm 2 Chương và Phụ lục:

- Chương I: Hướng dẫn tổ chức một buổi khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em dưới 24 tháng tuổi

- Chương II: Hướng dẫn khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em gồm 6 phần lớn:

+ Phần I: Đánh giá sự phát triển thể chất và tinh thần vận động

Ở phần này, tài liệu cung cấp những kiến thức cơ bản về sự phát triển thể chất, tinh thần vận động của trẻ. Những lưu ý về các mốc tiêm chủng cho từng lứa tuổi, đặc biệt các phương pháp đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ như phương pháp đo các chỉ số nhân trắc, phân loại tình trạng dinh dưỡng theo WHO 2006, hướng dẫn sử dụng biểu đồ tăng trưởng với các bước sử dụng và nhận định kết quả.

+ Phần II: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 4-6 tháng

+ Phần III: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 7-9 tháng

+ Phần IV: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 10-12 tháng

+ Phần V: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 13-18 tháng

+ Phần VI: Khám sức khỏe định kỳ cho trẻ 19-23 tháng

Ở mỗi mục khám sức khỏe định kỳ theo từng giai đoạn, tài liệu đề cập đến 3 phần gồm mục đích, nội dung khám và bảng kiểm khám sàng lọc để sử dụng trong thực tế khám, tạo điều kiện thuận lợi cho nhân viên y tế có thể tra cứu, củng cố kiến thức cơ bản trong thăm khám, sàng lọc theo từng giai đoạn trước khi thực hiện việc sử dụng phiếu khám sàng lọc để áp dụng trong thực tế.

- Phần Phụ lục của tài liệu hỗ trợ cung cấp hướng dẫn cho công tác tổ chức khám và công tác chuyên môn tại cơ sở y tế tuyến xã, huyện cho 1 buổi khám được tổ chức suôn sẻ, thành công.

+ Mẫu hồ sơ sức khỏe trẻ em;

+ Mẫu sổ Theo dõi sức khỏe bà mẹ- trẻ em;

+ Danh mục trang thiết bị cho 1 buổi khám;

+ Biểu đồ tăng trưởng (cân nặng, chiều cao);

+ Bảng sàng lọc nguy cơ tự kỷ (cho trẻ từ 16-30 tháng);

+ Lịch tiêm chủng (Chương trình tiêm chủng mở rộng quốc gia);

+ Mẫu kế hoạch khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em;

+ Mẫu báo cáo tổng kết buổi khám;

+ Mẫu tờ thông tin về khám sức khỏe định kỳ;

SƠ ĐỒ CHỨC NĂNG NHIỆM VỤ CÁC BÊN LIÊN QUAN

CHƯƠNG I: HƯỚNG DẪN TỔ CHỨC MỘT BUỔI KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ EM DƯỚI 24 THÁNG TUỔI

1. Đối tượng sử dụng hướng dẫn:

- Cán bộ trực tiếp tổ chức, thực hiện khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em.

- Cán bộ giám sát, hỗ trợ kỹ thuật khám về sức khỏe định kỳ cho trẻ em: Các giám sát viên tuyến Trung ương, tỉnh, huyện; nhân viên y tế tuyến huyện tăng cường cho Trạm Y tế (TYT) xã.

2. Mục đích

Đánh giá, đo lường sức khỏe toàn diện Nhi khoa theo tiêu chuẩn quốc gia, đồng thời phát hiện được các trường hợp bất thường về thể chất và tinh thần cho trẻ em tại vùng địa bàn nông thôn và miền núi, từ đó có hướng xử trí hoặc can thiệp kịp thời về chuyên khoa Nhi nhằm giảm nguy cơ, biến chứng, gánh nặng tài chính do bệnh tật mang lại.

3. Công tác chuẩn bị

3.1 Lập kế hoạch và thông tin về buổi khám

- Hàng quý, TYT xã lập kế hoạch khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em trên địa bàn xã, gửi TTYT huyện và UBND xã (mẫu KH phụ lục 8). Nếu cần hỗ trợ nhân lực từ TTYT huyện, TYT xã cần nêu rõ trong kế hoạch.

- TYT xã thông báo đến cha mẹ của từng đối tượng 2-3 ngày trước khi buổi khám được tổ chức (nội dung thông báo: thời gian, địa điểm khám; ý nghĩa của việc khám sức khỏe định kỳ; chính sách miễn phí khám của Chương trình; Nhắc bà mẹ mang theo Sổ theo dõi sức khỏe BM-TE mỗi lần đưa trẻ đi khám).

Lưu ý: Không mời quá 25 trẻ cho mỗi buổi khám; Nên mời trẻ cùng độ tuổi trên địa bàn đến cùng một buổi khám.

- TYT đề nghị UBND xã chỉ đạo chính quyền, đoàn thể xã/thôn phối hợp thực hiện truyền thông đến cộng đồng về mục đích ý nghĩa của khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em

3.2 Chuẩn bị về nhân lực

- Một buổi khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em tại Trạm Y tế xã cần có tối thiểu 06 nhân viên y tế, bao gồm:

+ 01 Bác sĩ (tốt nhất là bác sĩ chuyên khoa Nhi hoặc bác sĩ Đa khoa), trường hợp TYT xã không có bác sĩ, có thể đề nghị Trung tâm y tế (TTYT) huyện cử bác sĩ xuống tăng cường, tham gia khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em (có thể luân chuyển bác sĩ từ TYT xã khác sang tham gia khám). Nếu vẫn không thể bố trí bác sĩ thì có thể phân công 1 y sĩ nhiều kinh nghiệm khám thay cho bác sĩ;

+ 05 nhân viên y tế (điều dưỡng, hộ sinh hoặc nhân viên y tế công cộng)

Lưu ý: Tất cả các nhân viên tham gia khám đều phải được đào tạo về khám sức khỏe định kỳ theo Hướng dẫn này.

Ngoài ra, có thể huy động học sinh tình nguyện của trường đào tạo nhân lực y tế trên địa bàn; Y tế thôn, bản; Cô đỡ thôn, bản… để hỗ trợ công tác truyền thông, đón tiếp, tổ chức, hướng dẫn cha mẹ đưa các cháu vào các bàn khám…

3.3 Chuẩn bị về cơ sở vật chất, trang thiết bị

- Chỗ ngồi chờ:

+ Có khoảng 30 ghế chờ, có mái che. Về mùa hè cần có quạt điện; về mùa đông cần bố trí khu vực chờ trong nhà, nếu ở ngoài sân thì cần có bạt chắn gió;

+ Có nước uống.

+ Có phương tiện truyền thông: Video truyền thông về SKBM-TE và các phương tiện trình chiếu

- Khu vực khám:

Trạm Y tế cần bố trí 5 bàn khám (mỗi bàn bố trí trong 1 phòng; nếu có 1 sảnh rộng (>50m²) thì có thể bố trí 5 khu vực cho 5 bàn khám).

- Trang thiết bị, dụng cụ khám:

+ Bàn, ghế ngồi (có khăn trải bàn)

+ Giường khám trẻ em: 02 cái

+ Dụng cụ khám: Cân trọng lượng; thước đo chiều cao lúc đứng; thước đo chiều cao lúc nằm; ống nghe tim phổi + huyết áp kế trẻ em; nhiệt kế (tốt nhất là nhiệt kế điện tử); bộ khám ngũ quan; gương nha khoa; búa phản xạ.

+ Bộ đồ chơi (để kiểm tra sự phát triển tinh thần, vận động): 02-03 bộ

+ Hồ sơ sức khỏe trẻ em; Sổ theo dõi sức khỏe bà mẹ - trẻ em (phiên bản giấy và/hoặc điện tử)

Yêu cầu cụ thể về nhân lực, diện tích và trang thiết bị của từng phòng/khu vực như sau:

Bảng 1: Yêu cầu về nhân lực, cơ sở vật chất và trang thiết bị dụng cụ

4. Quy trình thực hiện khám sức khỏe định kỳ cho trẻ em

4.1 Tại khu vực đón tiếp

Nhân viên y tế (hoặc tình nguyện viên):

- Đón tiếp cha mẹ và trẻ đến khám, phát số thứ tựtheo nguyên tắc ai đến trước phát trước (ưu tiên trẻ ốm, trẻ suy dinh dưỡng nặng được khám trước). Ghi sổ Khám bệnh (sổ 01) hoặc nhập họ tên, tuổi của trẻ vào phần mềm quản lý bệnh nhân (nếu có);

- Sắp xếp chỗ ngồi chờ cho cha mẹ và trẻ;

- Chiếu video truyền thông về CSSKBM-TE; Phát tài liệu truyền thông (nếu có).

4.2 Tại Bàn 1

Nhân viên y tế phụ trách:

- Gọi cha mẹ đưa trẻ vào khám theo số thứ tự

- Lập Hồ sơ sức khỏe của trẻ - nếu chưa có (Hồ sơ giấy hoặc Hồ sơ điện tử.

- Lập Sổ theo dõi sức khỏe BM-TE cho trẻ (nếu chưa có)

- Lập Phiếu khám sức khỏe định kỳ (theo độ tuổi), hỏi thông tin và ghi chép phần hành chính của Phiếu khám.

- Cân trọng lượng, đo chiều cao, vòng đầu cho trẻ;

- Ghi biểu đồ tăng trưởng của trẻ (trong Sổ theo dõi sức khỏe BM-TE)

- Ghi Phiếu khám (các thông số trong phần đánh giá về dinh dưỡng);

- Đưa Sổ và Phiếu khám cho cha mẹ trẻ, hướng dẫn sang Bàn 2 khám tiếp.

4.3 Tại Bàn 2

- Điều dưỡng, hộ sinh hoặc nhân viên y tế công cộng:

+ Đón cha mẹ và trẻ, mời ngồi, kiểm tra thông tin trên Sổ và Phiếu khám

+ Đếm mạch, đo nhiệt độ, huyết áp (nếu cần thiết)

- Bác sĩ, y sĩ:

+ Trực tiếp thăm khám cho trẻ (theo hướng dẫn chuyên môn khám sức khỏe định kỳ cho từng độ tuổi trong Tài liệu này).

+ Tư vấn cho cha mẹ

+ Kết luận;

+ Chuyển trẻ đến cơ sở khám bệnh, chữa bệnh (nếu cần thiết)

+ Ghi kết quả khám vào Sổ theo dõi sức khỏe BM-TE và Phiếu khám.

Lưu ý: Có 05 loại Phiếu khám theo các độ tuổi khác nhau:

● Phiếu khám sức khỏe cho trẻ giai đoạn từ 4-6 tháng

● Phiếu khám sức khỏe cho trẻ giai đoạn từ 7-9 tháng

● Phiếu khám sức khỏe cho trẻ giai đoạn từ 10-12 tháng

● Phiếu khám sức khỏe cho trẻ giai đoạn từ 13-18 tháng

● Phiếu khám sức khỏe cho trẻ giai đoạn từ 19-23 tháng

+ Khám sàng lọc trước tiêm chủng (theo lịch tiêm chủng - nếu có), hoàn thiện Bảng kiểm trước tiêm chủng (Thực hiện theo Quyết định số 1575/QĐ-BYT ngày 27 tháng 03 năm 2023 của Bộ trưởng Bộ Y tế).

+ Chỉ định tiêm chủng: Bs ghi chỉ định vắc xin tiêm chủng (nếu có) vào Bảng kiểm trước tiêm chủng;

Bảng 2: Quy trình khám tại Bàn 2

4.4 Tại Bàn 3

Điều dưỡng, hộ sinh hoặc nhân viên y tế công cộng:

+ Kiểm tra nhằm đảm bảo thông tin cần thiết đã được ghi chép vào Sổ theo dõi sức khỏe BM-TE và Phiếu khám; Hoàn thiện Hồ sơ sức khỏe (bản giấy và/hoặc bản điện tử);

+ Tư vấn, đảm bảo cha, mẹ đã hiểu đúng các tư vấn của Y/Bác sĩ khám;

+ Chuyển đến Bàn 4 - Tiêm chủng (nếu có chỉ định); Nếu trẻ không có chỉ định tiêm chủng, hướng dẫn chuyển đến bàn 5;

+ Hẹn lịch khám lần sau.

4.5 Tại Bàn 4

Điều dưỡng, hộ sinh hoặc nhân viên y tế công cộng:

- Kiểm tra chỉ định vắc xin tiêm chủng trong Bảng kiểm trước tiêm chủng

- Tiến hành tiêm chủng, theo dõi sau tiêm theo quy định

- Chuyển bà mẹ đến Bàn 5

4.6 Tại Bàn 5

Điều dưỡng, hộ sinh hoặc nhân viên y tế công cộng:

- Xem lại kết quả đánh giá về dinh dưỡng của trẻ trong Phiếu khám; Tư vấn cho cha mẹ về cách nuôi dưỡng trẻ phù hợp với độ tuổi

- Hướng dẫn thực hành nuôi con bằng sữa mẹ và cho trẻ ăn bổ sung cho các bà mẹ có con dưới 24 tháng tuổi.

5. Tổng kết buổi khám

- Vệ sinh khu vực khám

- Kiểm tra, hoàn thiện hồ sơ, sổ ghi chép

- Tổng hợp số liệu, lập báo cáo tổng hợp kết quả buổi khám (Phụ lục 9)

- Họp tổng kết, rút kinh nghiệm buổi khám (có sự tham gia của các nhân viên y tế, tình nguyện viên - nếu có).

CHƯƠNG II: HƯỚNG DẪN KHÁM SỨC KHỎE ĐỊNH KỲ CHO TRẺ EM DƯỚI 24 THÁNG TUỔI

PHẦN I: ĐÁNH GIÁ SỰ PHÁT TRIỂN THỂ CHẤT, DINH DƯỠNG VÀ TINH THẦN VẬN ĐỘNG

1. Đánh giá tình trạng thể chất, dinh dưỡng

1.1. Đánh giá tăng trưởng

- Tăng trưởng thể chất bao gồm đạt được chiều cao và cân nặng hợp lý và tăng kích thước của tất cả các cơ quan (trừ mô bạch huyết là giảm kích thước)

- Từ khi sinh ra cho đến lúc 2 tuổi, các chuyên gia khuyến cáo rằng tất cả các thông số tăng trưởng cần đạt tiêu chuẩn theo biểu đồ tăng trưởng của WHO bao gồm:

+ Chiều dài nằm: Chiều dài nằm (từ đầu-gót)

● Chiều dài bình thường tăng thêm khoảng 30% khi 5 tháng và > 50% khi 12 tháng (tăng khoảng 25 cm so với lúc sinh). Hầu hết, trẻ gái 19 tháng tuổi và trẻ trai là 2 tuổi chiều cao đạt được ½ chiều cao người trưởng thành.

Bảng 3. Tốc độ tăng trưởng chiều cao

● Bên cạnh các yếu tố về gen, dinh dưỡng, môi trường và hoạt động thể chất thì trẻ < 12 tháng, tốc độ tăng chiều cao còn bị ảnh hưởng một phần bởi các yếu tố chu sinh (ví dụ: non tháng).

+ Cân nặng nên được đo mỗi lần thăm khám. Trẻ sơ sinh bình thường thường giảm 5-8% trọng lượng cơ thể trong những ngày đầu sau sinh, nhưng sau đó sẽ lấy lại cân nặng khi sinh trong vòng 2 tuần.Cân nặng tăng gấp đôi khi sinh lúc 5 tháng, tăng gấp ba lần lúc 12 tháng và gần gấp bốn lần lúc 2 tuổi.

+ Chu vi vòng đầu phải được đo tại mỗi lần khám trong vòng 36 tháng. Vòng đầu phản ánh kích thước não bộ và thường được đo đến 36 tháng. Khi sinh ra, não bộ trẻ đạt khoảng 25% kích thước não người lớn, và vòng đầu trung bình 35 cm. Vòng đầu tăng trung bình 1 cm/tháng trong năm thứ nhất; tăng trưởng nhanh hơn trong 8 tháng đầu, và đến 12 tháng, não bộ đã hoàn thành một nửa sự tăng trưởng sau sinh của nó và đạt 75% kích thước não bộ người lớn. Vòng đầu tăng 3,5 cm trong 2 năm tiếp theo; đạt được 80% kích thước não người lớn ở tuổi lên 3 và 90% khi 7 tuổi.

● Chu vi vòng cánh tay và vòng ngực (nếu cần).

- Tốc độ tăng trưởng cần được theo dõi bằng cách sử dụng đường cong tăng trưởng theo giới với bách phân vị; độ lệch của các tham số.

1.2. Đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ

Để đánh giá tình trạng dinh dưỡng (TTDD) trẻ em hiện nay người ta thường kết hợp sử dụng các phương pháp: Nhân trắc học, điều tra khẩu phần và tập quán ăn uống, khám lâm sàng, đặc biệt chú ý tới các triệu chứng thiếu dinh dưỡng kín đáo và rõ ràng, các xét nghiệm chủ yếu là hoá sinh (máu, nước tiểu...)

Bảng 4. Các phương pháp đánh giá tình trạng dinh dưỡng

Phương pháp nhân trắc học

Mục đích: đo các biến đổi về kích thước và cấu trúc cơ thể theo tuổi.

Ưu điểm: đơn giản, an toàn

Nhược điểm: không đánh giá được sự thay đổi trong giai đoạn ngắn hoặc không nhạy để xác định các thiếu hụt dinh dưỡng đặc hiệu.

Đối với trẻ em dưới 2 tuổi, hiện nay nhận định TTDD chủ yếu dựa vào 3 chỉ tiêu sau: Cân nặng theo tuổi (CN/T), chiều dài theo tuổi (CD/T), cân nặng theo chiều dài (CN/CD).

- CN/T: phản ánh tình trạng thiếu dinh dưỡng nói chung và tốc độ phát triển của trẻ, tuy nhiên không phân biệt được cấp tính hay mạn tính.

- CD/T: phản ánh tiền sử dinh dưỡng (Suy dinh dưỡng (SDD) kéo dài hoặc trong quá khứ).

- CN/CD: là chỉ số đánh giá TTDD ở hiện tại, phản ánh SDD cấp.

Bảng 5. Phân loại tình trạng dinh dưỡng theo z-score nhân trắc (WHO 2006)

Chú ý:

- Tính tuổi trẻ theo tháng: Kể từ khi sinh tới 29 ngày được coi là 0 tháng tuổi; kể từ ngày tròn 1 tháng đến trước ngày tròn 2 tháng (30 ngày đến 59 ngày) được coi là 1 tháng tuổi; tương tự, kể từ ngày trẻ tròn 12 tháng đến 12 tháng 29 ngày vẫn được coi là 1 tuổi hoặc 12 tháng.

- Khuyến nghị các thời điểm cân đo: < 12 tháng cân đo 1 tháng/lần, >1 tuổi: 2 tháng/lần và bị bệnh có thể cần cân thường xuyên hơn.

1.3. Cách sử dụng biểu đồ tăng trưởng (phụ lục 4)

- Biểu đồ tăng trưởng gồm 2 loại về 2 chỉ số cân nặng và chiều cao, trong mỗi chỉ số có bảng riêng cho giới trai và gái.

- Trong mỗi biểu đồ có 2 trục: trục tung là trục biểu thị chỉ số nhân trắc (cân nặng hoặc chiều cao), trục hoành là trục biểu thị tuổi.

- Chỉ số bình thường sẽ nằm trong khoảng giữa 2 đường cong (-2SD ÷ 2SD).

Các bước sử dụng và nhận định kết quả

Nhìn vào trục hoành của biểu đồ tăng trưởng để xác định tuổi của trẻ tính theo tháng. Kẻ một đường thẳng vuông góc với trục hoành tại điểm tương ứng với tuổi xác định được trên biểu đồ. Đánh dấu cân nặng/chiều dài hiện tại ở trục tung của biểu đồ tăng trưởng và kẻ một đường thẳng vuông góc với trục tung tại điểm cân nặng/chiều dài đã xác định. Giao điểm của 2 đường chính là điểm biểu thị về cân nặng/chiều dài của trẻ.

Để xác định xem trẻ có tăng trưởng và phát triển hay không, trẻ cần được theo dõi ngang (so sánh với quần thể tham chiếu) và/hoặc cùng một trẻ có thể được đo và so sánh tại các thời điểm khác nhau (theo dõi dọc).

Theo dõi ngang

- Nếu điểm xác định được nằm trong khoảng ± 2SD là trẻ phát triển bình thường.

- Nếu điểm xác định được nằm trong khoảng +2SD đến +3SD:

+ Cân nặng: thừa cân.

+ Chiều cao: có thể là bình thường với một trẻ tăng trưởng chiều cao tốt, có thể là bệnh lý do vậy cần theo dõi thêm.

- Nếu điểm xác định được nằm trong khoảng > +3SD:

+ Cân nặng: béo phì.

+ Chiều cao: chiều cao bất thường, cần xác định nguyên nhân bệnh lý.

- Nếu điểm xác định nằm trong khoảng -2SD đến -3SD:

+ Cân nặng: suy dinh dưỡng.

+ Chiều cao: thấp còi.

- Nếu điểm xác định nằm trong khoảng < -3SD:

+ Cân nặng: suy dinh dưỡng thể nhẹ cân mức độ nặng.

+ Chiều cao: suy dinh dưỡng thể thấp còi mức độ nặng.

Theo dõi dọc

- Nếu đường nối 2 điểm của 2 tháng liền nhau đi lên là trẻ phát triển bình thường.

- Nếu đường nối đi ngang bằng là dấu hiệu cần theo dõi.

- Nếu đường nối đi chếch xuống là dấu hiệu rất nguy hiểm.

Chú ý: Bất cứ trẻ nào nếu không tăng cân trong 3 tháng thì phải đưa trẻ đi khám ở cơ sở y tế để tìm nguyên nhân. Trong 6 tháng đầu nếu đường biểu diễn đi ngang hoặc đi xuống đều là nghiêm trọng.

1.4. Một số chỉ số nhân trắc khác

Bảng 6. Công thức tính chu vi vòng đầu của trẻ

Bảng 7. Tham chiếu chu vi vòng đầu của trẻ 0-24 tháng tuổi

Bảng 8. Công thức tính chu vi vòng ngực của trẻ

Bảng 9 a. Tham chiếu cân nặng theo tuổi của bé trai

Bảng 9 b. Tham chiếu cân nặng theo tuổi của bé gái

Bảng 9 c. Tham chiếu chiều dài theo tuổi của bé trai

Bảng 9 d. Tham chiếu chiều dài theo tuổi của bé gái

Bảng 9 e. Tham chiếu cân nặng theo chiều dài nằm của bé trai

Bảng 9 f. Tham chiếu cân nặng theo chiều dài nằm của bé gái