Quyết định 2082/QĐ-UBND năm 2021 phê duyệt Đề án khung nhiệm vụ khoa học và công nghệ về quỹ gen cấp tỉnh Vĩnh Phúc, giai đoạn 2021-2025

ỦY BAN NHÂN DÂN
TỈNH VĨNH PHÚC
-------

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
---------------

Số: 2082/QĐ-UBND

Vĩnh Phúc, ngày 04 tháng 8 năm 2021

KT. CHỦ TỊCH
PHÓ CHỦ TỊCH




Vũ Việt Văn

ỦY BAN NHÂN DÂN
TỈNH VĨNH PHÚC
-------

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
---------------

Số: 2082/QĐ-UBND

Vĩnh Phúc, ngày 04 tháng 8 năm 2021

KT. CHỦ TỊCH
PHÓ CHỦ TỊCH




Vũ Việt Văn

TT

HIỆN TRẠNG SỬ DỤNG ĐẤT

Tổng số (ha)

Cơ cấu (%)

Tổng diện tích tự nhiên

123.600

100,00

1

Đất nông nghiệp

91.625

74,13

1.1

Đất sản xuất nông nghiệp

54.332

43,96

1.1.1

Đất trồng cây hàng năm

40.567

32,82

Đất trồng lúa

32.001

25,89

Đất cỏ dùng vào chăn nuôi

-

-

Đất trồng cây hàng năm khác

8.567

6,93

1.1.2

Đất trồng cây lâu năm

13.764

11,14

1.2

Đất lâm nghiệp có rừng

31.628

25,59

1.2.1

Rừng sản xuất

12.017

9,72

1.2.2

Rừng phòng hộ

4.128

3,34

1.2.3

Rừng đặc dụng

15.483

12,53

1.3

Đất nuôi trồng thủy sản

4.795

3,88

1.4

Đất làm muối

-

-

1.5

Đất nông nghiệp khác

870

0,70

2

Đất phi nông nghiệp

31.699

25,65

2.1

Đất ở

8.334

6,74

2.1.1

Đất ở đô thị

2.153

1,74

2.1.2

Đất ở nông thôn

6.181

5,00

2.2

Đất chuyên dùng

18.747

15,17

2.2.1

Đất trụ sở cơ quan, công trình sự nghiệp

1.871

1,51

2.2.2

Đất quốc phòng, an ninh

1.473

1,19

2.2.3

Đất sản xuất, kinh doanh phi nông nghiệp

3.335

2,70

2.2.4

Đất có mục đích công cộng

12.068

9,76

2.3

Đất tôn giáo, tín ngưỡng

198

0,16

2.4

Đất nghĩa trang, nghĩa địa

703

0,57

2.5

Đất sông suối và mặt nước chuyên dùng

3.693

2,99

2.6

Đất phi nông nghiệp khác

25

0,02

3

Đất chưa sử dụng

276

0,22

3.1

Đất bằng chưa sử dụng

262

0,21

3.2

Đất đồi núi chưa sử dụng

14

0,01

3.3

Núi đá không có rừng cây

-

-

STT

Tên nhiệm vụ KH&CN

Tổ chức chủ trì

Đối tượng/số lượng nguồn gen bảo tồn

Dự kiến KPNS KH&CN Tỉnh
(Triệu đồng)

Ghi chú

1

Bảo tồn, lưu giữ nguồn gen quý hiếm loài cây Lim xanh (Erythrophleum fordii);

Được xác định thông qua thủ tục tuyển chọn/giao trực tiếp

Cây Lim xanh (Erythrophleum fordii) được bảo tồn, lưu giữ nguồn gen và nhân giống.

2.000

Đặc điểm, tính đặc hữu/tính cấp thiết của đối tượng dự kiến nghiên cứu được giải trình ở Phụ lục 2 có STT tương ứng kèm theo; kinh phí cụ thể được thẩm định theo quy định.

2

Bảo tồn, lưu giữ nguồn gen 2 loài cây quý hiếm: Lát hoa (Chukrasia tabularis A. Juss.) và Gù hương Cinnamomum balansae H.)

Như trên

2 loài cây quý hiếm: Lát hoa (Chukrasia tabularis A. Juss.) và Gù hương Cinnamomum balansae H.) được bảo tồn, lưu giữ và nhân 3.000 cây giống.

1.500

Như trên

3

Điều tra, thu thập, đánh giá, tư liệu hóa nguồn gen thủy sản quý, có giá trị kinh tế hoặc có nguy cơ tuyệt chủng.

Như trên

04 nguồn gen thủy sản (cá Lăng chấm, cá Mòi cờ hoa, cá Chiên, cá Rầm xanh) được điều tra, thu thập, đánh giá, tư liệu hóa.

1.500

Như trên

4

Bảo tồn, lưu giữ và phát triển nguồn gen một số giống nấm ăn, nấm dược liệu tại tỉnh Vĩnh Phúc.

Như trên

05 giống nấm có giá trị: 1. Nấm Đầu khỉ (Hericium erinaceus); 2. Nấm Mộc nhĩ đen (Auricularia auricula -judae); 3. Mộc nhĩ nhung (Auricularia polytricha) 4. Nấm Sò (Pleurotus ostreatus); 5. Nấm Rơm (Volvariella volvacea)

1.500

Như trên

5

Xây dựng vườn bảo tồn, lưu giữ, nhân giống và phát triển một số loài cây dược liệu bản địa của tỉnh Vĩnh Phúc

Như trên

40 loài cây dược liệu bản địa được lưu giữ, bảo tồn trong vườn: 1. Ngũ gia bì hương (Acanthopanaxgracillistynus); 2. Ngũ gia bì gai (Acanthopanaxtrifoliatus L.); 3. Thủy xương bồ lá to (Acorusmacrospadiceus); 4. Trầm hương (Aquilariacrassna Pierre ex); 5. Nấm đất (Balanophoralaxiflora H.); 6. Cầu diệp sao (Bulbophyllumastelidum A.); 7. Chè sốp (Camellia fleuryi (A. Chev.); 8. Trà hoa trái mỏng (Camellia pleurocarpa); 9. Re hương (Cinnamomumparthenoxylon); 10. Hoàng liên (Coptisquinquesecta); 11. Ngọc vạn Tam Đảo /DendrobiumdaoenseGagnep; 12. Đại giác /DendrobiumlongicornuLindl; 13. Tắc kè đá /Drynariaboniic. Chr.; 14. Cốt toái bổ /Drynariafortunei; 15. Lan phích Việt Nam /Flickingeriavietnamensis; 16. Châu thụ /Gaultheria fragrantissima Wall.; 17. Màu cau trắng /Goniothalamusmacrocalyx Ban; 18. Giác đế Tam Đảo /Goniothalamustakhtajanii Ban; 19. Tổ Kén (Thâu kén) /HelicteresangustifoliaL.; 20. Chùm gửi trung bộ /HelixantheraannamicaDans.; 21 Hồi đá vôi /IlliciumdifengpiB.N.Chang; 22. Tỏi dại /LiliumbarawniiF.E.Bt; 23. Hài xoắn /Paphiopedilumdianthum; 24. Hài xanh /Phaphiopedilummalipoense; 25 Hoàng tinh hoa đỏ /Polygonatumkingianum; 26. Ba gạc bắc bộ (hoa đỏ) /Rauvolfiaserpentina (L.) B. ex Kurz; 27. Ba gạc vòng /Rauvolfiaverticillata; 28 Quyển bá trường sinh /Selaginellatamariscina; 29. Kim cang nhiều tán /Smilax elegantissimaGagnep.; 30. Kim cang petelot /Smilax petelotii T. Koyama; 31 Hòe bắc bộ /SophoratonkinensisGagnep.; 32. Huyết rồng /Spatholobusparviflorus; 33. Bách bộ nam /StemonacochinchinensisGagnep.; 34. Bách bộ dung /StenomasaxorumGagn.; 35. Bình vôi hoa đầu /StephaniacepharanthaHayata; 36 Củ bình vôi /Stephaniaglabra(Roxb.) Miers.; 37. Thiên niên kiện /Homalomena occulta (Lour.); 38. Hà thủ ô đỏ /Fallopia multilora (Thunb.); 39. Khúc khắc/Smilax glabra Roxb.; 40. Đỗ trọng nam /Parameria Laevigata (Juss.) Modenke (P.barbata (Bl.) Schum)

4.000

Như trên

6

Bảo tồn, lưu giữ và phát triển nguồn gen một số loài cây dược liệu bằng các biện pháp công nghệ sinh học tiên tiến tại tỉnh Vĩnh Phúc.

Như trên

18 loài cây dược liệu bản địa: 1. Trà hoa vàng (Camellia chrysantha, thuộc họ Chè (Theaceae). 2. Đinh lăng (Polyscias fruticosa).; 3. Sa nhân tím (Amomum longiligulare, Sa nhân thuộc họ Gừng (Zingiberaceae); 4. Khôi tía (Ardisia silvestris Pitard Họ: Đơn nem (danh pháp khoa học: Myrsinaceae); 5. Gừng gió (Zingber zerumbert sm. Họ khoa học: Thuộc họ gừng Zinbiberaceae).; 6. Cà gai leo (Solanum procumbens Lour); 7. Giảo cổ lam 5 lá (Gynostemma pentaphyllum (Thunb.); 8. Thục quỳ (Althaea rosea (L.); 9. Bản lam căn (Clerodenron cytophyllum Turcz); 10. Cát cánh (Platycodon grandiflorum (Jacq.); 11. Rau đắng đất (Glinus oppositifolius (L.); 12. Khổ sâm (Sophora flavescens Ait.); 13. Bạch cập (Blettila striata); 14. Hoàng cầm (Scutellaria baicalensis Georg.); 15. Đan sâm (Salvia miltiorrhiza Bunge.); 16. Sâm cau đen (Curculigo orchioides Gaertn.); 17. Cỏ ngọt (Stevia rebaudiana); 18. Sâm khoai (Smallanthus sonchifolius).

4.500

Như trên

7

Bảo tồn, lưu giữ và phát triển nguồn gen một số loài hoa Lan quý bằng các biện pháp công nghệ sinh học tiên tiến tại tỉnh Vĩnh Phúc.

07 giống Lan bản địa có giá trị để ưu tiên bảo tồn: 1. Lan Hoàng thảo Tam Đảo /Dendrobium daoense; 2. Lan phi điệp vàng /Dendrobium daoense; 3. Lan Phi điệp tím /Dendrobium anosum; 4. Lan Trầm tím /Dendrobium Nestor; 5. Lan Hoàng thảo kèn /Dendrobium Lituiflorum; 6. Lan Kiều tím (Dendrobium amabile (Lour.) O’Brien.) 7. Địa Lan Thanh trường /Cymbidium sinense Heynh.;

3.000

Như trên

8

Nghiên cứu, bảo tồn và phát triển một số nguồn gen dược liệu quý trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc.

Như trên

11 cây dược liệu quý: 1. Rau sắng (Melientha suavis Pierre); 2. Bát giác liên/ (Podophyllum tonkinense/Dysosma tonkinense Gagnep; 3. Thổ tế tân/Asarum caudigerum Hance; 4. Cát sâm/Callerya speciosa; 5. Na leo/Kadsura heteroclita; 6. Khôi trắng/Ardisia gigantifolia Stapf; 7. Bách bộ hoa tím/Stemona saxorum Gagnep.; 8. Một lá/Nervilia fordii (Hance) Schlechter; 9. Ý dĩ/Coix lachryma jobi; 10. Địa liền/Kaempferia galanga L; 11. Cây Râu mèo/Orthosiphon aristatus 

4.000

Như trên

Dự kiến tổng kinh phí giai đoạn 2021 - 2025

22.000

STT

Đặc điểm, tính đặc hữu/tính cấp thiết của đối tượng dự kiến nghiên cứu

Ghi chú

1

Cây Lim xanh tên khoa học Erythrophloeum fordii Oliver, họ đậu, lớp gỗ lớn, thuộc nhóm IIA danh mục thực vật rừng có nguy cơ đe dọa tuyệt chủng nếu không được quản lý chặt chẽ, thuôc Phụ lục II CITES. Tại địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc cây Lim xanh phân bố tại một số nơi gồm: xã Bắc Bình, xã Tử Du, xã Liễn Sơn huyện Lập Thạch; xã Hồ Sơn, thị trấn Đại Đình huyện Tam Đảo. Số lượng cá thể còn khoảng 3000 cây cây tự nhiên, mọc thành từng chòm. Lim xanh có công dụng như sau:

* Công dụng về gỗ:

- Gỗ Lim quý, cứng, chắc, nặng, bền, không bị mối mọt, thường dùng trong kiến trúc (làm cột, kèo, xà và các bộ phận cấu trúc trong các công trình, xây dựng công trình thuỷ lợi, cầu cống, đóng tàu thuyền, làm ván sàn, tà vẹt, đóng đồ trang trí trong gia đình).

- Gỗ Lim không bị cong vênh, nứt nẻ, biến dạng do thời tiết nên rất được ưa chuộng trong làm cửa, lát sàn nhà, lát cầu thang, đồ gia dụng. Đặc biệt gỗ Lim có những đường vân xoắn rất đẹp mắt.

- Gỗ Lim không chịu được ẩm nên khi sử dụng gỗ trong môi trường ẩm người ta phải xử lý chống ẩm.

- Ngoài ra gỗ Lim còn rất nặng vì thế gây nên nhiều khó khăn trong quá trình khai thác, vận chuyển và lắp đặt sản phẩm.

* Công dụng về dược liệu:

- Nấm Lim xanh là loại nấm quý mọc trên gốc và thân cây gỗ Lim xanh đã chết ở vùng núi rừng Quảng Nam vốn được coi là vị thuốc quý bởi tác dụng thần kỳ của nó trong việc giải độc cho cơ thể, hỗ trợ điều trị nhiều loại bệnh, trong đó có ung thư. Đặc biệt khả năng thanh lọc, giải độc và phục hồi gan của Nấm Lim xanh được đánh giá là tốt nhất so với các loại thảo dược khác.

- Nấm Lim xanh được dùng để hỗ trợ điều trị: Nhóm bệnh ung thư hệ tiêu hóa: vòm họng, thực quản, ung thư dạ dày, đại tràng. Đặc biệt rất tốt với bệnh tiểu đường; Nhóm bệnh ung thư hệ nội tiết và hỗ trợ điều trị các bệnh ung thư nội tạng: gan, phổi, thận, tụy, tuyến giáp, não. Nhóm bệnh ung thư hệ sinh dục: cổ tử cung, vú, tuyến tiền liệt,...

- Tác dụng thẩm mỹ: Làm đẹp da, chống lão hóa, trừ tàn nhan, giảm cân, chống béo phì, cân bằng cơ thể 

- Còn với ung thư giai đoạn cuối Nấm Lim xanh giúp ổn định và nâng cao thể trạng bệnh nhân để kéo dài sự sống.

Cây Lim xanh là cây đặc hữu của Việt Nam, phân bố ở đai thấp vùng có lượng mưa 1500-3000 mm/năm, từ Quảng Ninh, Bắc Giang, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Hoà Bình, Thanh Hoá, Nghệ An, Quảng Bình, Huế, Quảng Nam tới Bình Thuận. Là cây ưa sáng, lúc non chịu bóng, lớn lên tính ưa sáng càng rõ và thường chiếm tầng trên của rừng. Lim xanh ưa đất feralit đỏ vàng, tốt, tầng dày, ẩm mát, còn tính chất đất rừng, tái sinh dưới các dạng rừng có độ tàn che 0,3-0,7, tái sinh chồi mạnh hơn hạt. Sống hỗn giao với Sồi, Giẻ, Trám trắng, Sau sau, Săng lẻ, Gội, Trâm,… Lim xanh là loại cây thân gỗ lớn, chiều cao trung bình khi trưởng thành là 20 - 25m có thể cao hơn 30m, đường kính thân 70 - 90cm, thân cây tròn, thẳng, gốc dạng bạnh vè nhưng nhỏ, bên trong màu nâu đỏ, vỏ ngoài màu nâu, chứa nhiều lỗ bì sần sùi, vỏ nứt dạng vẩy hoặc mảng lớn khi về già, cây mọc lẻ thường có đặc điểm phân cành thấp, cành non màu xanh lục.

2

1. Lát hoa (Chukrasia tabuỉaris A.Juss).

Cây gỗ quý, có vân vòng năm rất đẹp (nhất là gốc và rễ), màu đỏ sáng, cứng trung bình, ít co giãn, không mối mọt, rất được ưa chuộng trong kiến trúc và đóng đồ dùng gia đình như giường, tủ, bàn ghế, đồ mỹ nghệ xuất khẩu. Loài bị khai thác nhiều và triệt đế (đào tận gốc), diện tích rừng bị thu hẹp, suy giảm ít nhất 20% theo quan sát hiện nay và trong tương lai 5-10 năm tới. Đang bị đe doạ. Được xếp vào mức sắp nguy cấp (VU)

2. Gù hương ('Cinnamomum balansae H.)

Là loài đặc hữu của Việt Nam. Trong thân và lá có tinh đầu quý. Hạt chứa dầu béo. Gỗ tốt không bị mối mọt, có mùi long não nên được ưa chuộng để đóng các đồ gia dụng. Được xếp vào mức sắp nguy cấp (VU) trong sách đỏ Việt Nam 2007 và năm trong nhóm 11 của nghị định 06/2019/NĐ-CP (về Quản lý thực vật, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loại động vật, thực vật hoang dã nguy cấp). Mối đe dọa lớn nhất là khai thác để chưng cất tinh dầu. Tất cả các vật liệu như thân, cành, lá, rễ đều có thể chưng cất tinh dầu. Vì thế loài có nguy cơ tuyệt chủng rất cao.

3

1. Cá Lăng chấm

- Tên khoa học: Hemibagrus guttatus (Lacépède, 1803)

- Đặc điểm nổi bật, tính đặc hữu: Cá Lăng chấm là loài cá hoang dã có giá trị kinh tế cao của hệ thống sông Hồng. Thịt cá Lăng chấm mềm, ít xương dăm, giá bán cao, được coi là loại cá đặc sản nước ngọt hàng đầu của miền Bắc. Cá sống các hệ thống sông lớn ở phía Bắc như sông Hồng. Cá bơi lội hoạt bát, ăn động vật. Sau 1 năm đạt chiều dài 22-25 cm, sau 2 năm tăng gấp đôi, về sau giảm dần nhưng khối lượng cá tăng lên đáng kể. Cá Lăng cái thành thục ở tuổi 3+, cá lăng đực thành thục ở tuổi 4+, đẻ trứng trong hang đá, hốc ngầm tự nhiên hoặc đào hố để đẻ, trứng chìm, dính; thời kỳ sinh sản từ tháng 4-6 (tập trung vào tháng 5-6) có thể kéo dài tới tháng 8. Cá bố mẹ biết chăm sóc con. Trên hệ thống sông Hồng nơi cá đẻ tập trung là ngòi Đum, ngòi Nhù, ngòi Thia. Từ tháng 7 -8 đã bắt gặp cá con có kích thước 3-5cm gần bãi đẻ.

Khai thác cá Lăng có 2 mùa: Mùa chính từ trước mùa lũ tháng 3-6 (cá di cư sinh sản) và mùa phụ từ tháng 9-10 (cá đi trú Đông). Ở địa bàn Vĩnh Phúc, vị trí bãi đẻ từ ngã ba Việt Trì đến Vĩnh Tường, Yên Lạc. Thịt cá nạc ngon và béo.

Ngư cụ khai thác chính là xung điện, các loại câu, lưới thưa. Sản lượng cá Lăng chấm khai thác trước đây trên hệ thống sông Hồng khá cao. Riêng tỉnh Lào Cai cá Lăng chấm chiếm 15-20% sản lượng cá đánh bắt. Hệ thống sông Hồng khoảng 26 - 30 tấn/năm (hồ chứa Hòa Bình 8-9 tấn, sông Lô - Gâm 9 -10 tấn, sông Thao 5 - 6 tấn, hồ Thác Bà 4 - 5 tấn). Tuy nhiên hiện nay sản lượng này không còn nữa mà đã suy giảm rất nhiều.

2. Cá Mòi cờ hoa

- Tên khoa học: Clupanodon thrissa (Linnaeus , 1758)

- Đặc điểm nổi bật, tính đặc hữu:

Cá Mòi cờ hoa phân bố ở hạ lưu các con sông lớn như sông Hồng, sông Thái Bình, sông Mã, sông Lam và các sông ở Nam Trung Bộ. Cá Mòi cờ sống ở ven bờ, hàng năm đến mùa đẻ trứng, cá di cư vào các hệ thống sông lớn miền Bắc nhất là hệ thống sông Hồng để sinh sản, trứng nở phát triển thành cá con khi ra tới biển; mùa sinh sản từ tháng 3-5, đẻ rộ vào trung tuần tháng 4. Cá Mòi cờ hoa là loài cá cỡ nhỏ, số lượng đông. Bãi đẻ của cá tập trung ở vùng Hưng Yên trở lên (sông Hồng), nơi đẻ cao nhất là Đoan Hùng (sông Lô), Thác Bà (sông Chảy), Hòa Bình (sông Đà), Phú Bình (sông Cầu). Ở Vĩnh Phúc, vị trí bãi đẻ từ ngã ba Việt Trì đến Vĩnh Tường, Yên Lạc.

Phương tiện khai thác gồm có lưới mòi, chài quăng, đặc biệt là lưới cày mòi, một dụng cụ có khả năng tận thu đàn cá có trên sông vào mùa đẻ, mực nước thấp.

3. Cá Chiên

- Tên khoa học: Bagarius rutilus (Ng & Kottelat, 2000)

- Đặc điểm nổi bật, tính đặc hữu:

Cá Chiên thường sống ở đáy các sông suối, những nơi có nước chảy xiết và nhiều ghềnh thác. Ban ngày cá trú ở những hang hốc dưới thác nước, ban đêm mới ra hoạt động, bắt mồi ở những vùng nước xung quanh. Cá Chiên phân bố rộng trong hệ thống sông Hồng, giới hạn hạ lưu xuống tận Hưng Yên nhưng có nhiều ở khu vực thượng lưu và trung lưu các con sông, suối. Hiện nay, vùng phân bố của cá Chiên bị thu hẹp, cá sống chủ yếu ở vùng thượng lưu, nơi có nhiều ghềnh thác hiểm trở như Lai Châu trên sông Đà, Lào Cai trên sông Thao, Hà Giang trên sông Lô, ở sông Hồng vẫn còn gặp cá Chiên nhưng rất hiếm.

Cá Chiên là loài có kích thước lớn, là loài cá dữ, ăn động vật; thành thục sau 3-4 năm tuổi, mùa sinh sản từ tháng 3-6 hoặc có thể muộn hơn. Khi sinh sản, di cư từ hạ lưu lên trung thượng lưu nơi nước chảy, đáy nhiều sỏi đá. Cá bố mẹ có tập tính bảo vệ trứng và cá con. Cá Chiên có thịt thơm ngon, đặc sản của các vùng nước nhiệt đới.

Mùa sinh sản của cá Chiên ngoài tự nhiên trùng vào những tháng xuân hè, từ tháng 3 đến tháng 6 hoặc muộn hơn. Đối với cá Chiên ngoài tự nhiên thành thục ở lứa tuổi thấp nhất đã gặp là 6, chiếm tỷ lệ 25%, ở lứa tuổi 7 chiếm 66% trên tổng số cá trong lứa tuổi đã gặp (4 - 13 tuổi). Qua kiểm tra bằng cắt mô tế bào trứng của cá có hệ số thành thục đạt 4,7% vào tháng 5 cho thấy trứng đã phát triển đến giai đoạn IV (Phạm Báu và ctv, 2000). Khi sinh sản cá di cư lên thượng nguồn nơi có nước chảy. Bãi đẻ chính của cá Chiên trên hệ thống sông Hồng hầu như không còn, cá đẻ phân tán và rải rác trên khu vực thượng nguồn các sông suối. Ở Vĩnh Phúc, vị trí bãi đẻ từ ngã ba Việt Trì trở xuống Yên Lạc.

4. Cá Rầm xanh

- Tên khoa học: Sinilabeo lemassoni (Pellegrin & Chevey, 1936)

- Đặc điểm nổi bật, tính đặc hữu:

Cá Rầm xanh phân bố ở các tỉnh miền núi phía Bắc, tập trung ở vùng Thượng và Trung lưu thuộc các hệ thống sông Hồng (sông Đà, sông Thao, sông Chảy, sông Lô - Gâm), hệ thống sông Thái Bình (sông Cầu, sông Thương), sông Mã, sông Cả, sông Lam. Giới hạn phân bố thấp nhất về phía Nam của cá Rầm xanh là Quảng Nam (sông Thu Bồn), và Quảng Ngãi (sông Trà Khúc).

Cá Rầm xanh sống đáy và kề đáy, nơi nước chảy, đáy nhiều sỏi đá và rong rêu. Thức ăn gồm thực vật, mùn bã và một số động vật không xương sống. Cá xuất hiện nhiều vào mùa đông (mùa cá đẻ). Cá Rầm xanh có kích thước tương đối lớn, cá thể nặng nhất tới 5-6kg, trung bình là 1-2kg. Cá lớn rất nhanh ở 2 năm đầu đời, sau đó giảm đi rõ rệt.

Cá Rầm xanh thành thục vào tuổi 3+, mùa cá đẻ vào tháng 12-2 năm sau. Bãi đẻ nơi nước chảy xiết, đáy nhiều sỏi đá, tập trung thành đàn lớn, đẻ ban đêm, nhiệt độ thấp. Ở địa bàn Vĩnh Phúc, vị trí bãi đẻ từ Tứ Yên trở xuống ngã ba Việt Trì.

* Theo đánh giá, các nguồn gen được nêu từ mục 1-4 là: Nguồn gen quý, hiếm, đặc hữu của Việt Nam có nguy cơ suy thoái hoặc tuyệt chủng và có giá trị ứng dụng trong nông nghiệp, bảo vệ môi trường.

4

1. Nấm Đầu khỉ (Hericium erinaceus).

Là một loại nấm dược liệu. Quả thể Nấm Đầu khỉ có dạng hình cầu hay hình trứng, mọc riêng rẽ hoặc thành chùm có tua nấm dày đặc, rũ xuống. Vì vẻ bề ngoài như vậy, nên nó còn có tên là nấm Bờm Sư tử (Lion’s Mane mushroom). Khi còn non quả thể này có màu trắng hoặc trắng ngà, đến khi già chuyển sang màu vàng hoặc vàng sậm. 

2. Nấm Mộc nhĩ đen (Auricularia auricula -judae); 4. Mộc nhĩ nhung (Auricularia polytricha)

Nấm mộc nhĩ vừa làm nấm ăn vừa làm dược liệu. Quả thể nấm có dạng đĩa dẹp với cuống rất ngắn, giữ cánh mộc nhĩ đeo được trên giá thể. Vì cánh mộc nhĩ chính là khối keo cho nên chúng có khả năng biến đổi, khi còn tươi hoặc khi ngâm nước mộc nhĩ nở to và mềm mại, khi để khô chúng co lại và giòn. Mặt trên của quả thể nấm có một lớp lông mịn màu xám đến nâu hoặc đen, mặt dưới trơn láng thường có màu nâu đen đến tím. Mặt dưới quả thể nấm cũng là cơ quan sinh sản nên thường phủ một lớp phấn trắng là các bào tử của Nấm.

4. Nấm Sò (Pleurotus ostreatus)

Nấm Sò là một loại nấm ăn giàu dinh dưỡng, có đặc điểm chung là tai nấm dạng phễu lệch, mọc thành cụm tập trung, mỗi cánh nấm bao gồm 3 phần: mũ, phiến và cuống. ... Hệ sợi sơ cấp phát triển đầy đủ tạo nên hệ sợi thứ cấp, sau đó xảy ra sự kết hợp của hệ sợi nấm thứ cấp và hình thành quả thể nấm hoàn chỉnh

5. Nấm Rơm (Volvariella volvacea)

Nấm Rơm là một loại nấm ăn, gồm nhiều loài khác nhau, có đặc điểm hình dạng khác nhau như có loại màu xám trắng, xám, xám đen… kích thước đường kính "cây nấm" lớn, nhỏ tùy thuộc từng loại. Nấm Rơm có cấu tạo gồm các phần: mũ nấm, phiến nấm, cuống nấm, bao nấm, sợi nấm.

* Theo đánh giá, các nguồn gen Nấm được nêu từ mục 1-5 là: Nguồn gen có giá trị ứng dụng trong nông nghiệp, y - dược và bảo vệ môi trường.

5

* Theo đánh giá, các nguồn gen được nêu từ mục 1-40 là: Nguồn gen quý, hiếm, đặc hữu của Việt Nam có nguy cơ suy thoái hoặc tuyệt chủng và có giá trị ứng dụng trong nông nghiệp, y - dược, bảo vệ môi trường.

Ký hiệu mức độ nguy cấp:

CR - Rất nguy cấp - Critically Endangered (nguy cơ tuyệt chủng cao ngoài tự nhiên);

EN - Nguy cấp - Endangered (có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên);VU - Sẽ nguy cấp - Vulnerable (sẽ có nguy cơ tuyệt chủng ngoài tự nhiên)

6

1. Trà hoa vàng (Camellia chrysantha, thuộc họ Chè (Theaceae).

Cây có thân gỗ, nhỏ, màu xanh, cao khoảng từ 2m đến 5m. Cành cây thưa và vỏ cây có màu vàng xám nhạt. Lá đơn, mọc cách, dài và hẹp, có hình tròn. Phiến lá thuôn, dài khoảng từ 11cm đến 14cm, rộng khoảng 4 - 5cm, không có lông, mép lá có răng cưa nhỏ, gân bên khoảng 10 đôi và cuống lá dài 6-7mm. Hoa trà hoa vàng mọc đơn độc trên cuống lá. Mỗi bông có khoảng 8-10 cánh hoa, màu vàng bắt mắt. Có 3-4 vòi nhụy và chỉ dính nhau 1 phần. Hoa có đường kính khoảng 5cm đến 6cm, có nhiều thế hóa đa dạng

2. Đinh lăng (Polyscias fruticosa).

Là cây ưa ẩm, ưa sáng, chịu hạn tương đối, chịu bóng nhưng không chịu được ngập úng. Phân bố rộng khắp các vùng sinh thái, có thể phát triển trên nhiều loại đất nhưng tốt nhất là đất pha cát. Cây phát triển mạnh khi nhiệt độ dưới 28^oC, tốt nhất vào mùa Thu và Xuân. Trong Đinh lăng đã tìm thấy có các alcaloit, glucozit, saponin, flavonoit, tanin, vitamin B1 các axit amin trong đó có lyzin, xystei, và methionin … là những axit amin không thể thay thế được. Hàm lượng saponin toàn phần trong các bộ phận của cây Đinh lăng: Rễ (0,49%), vỏ rễ (1,00%), lõi rễ (0,11%) và lá (0,38%). Bên cạnh đó, trong Đinh lăng còn có các thành phần như alkaloid, glycosid, các vitamin B1, B2, B6, vitamin C, phytosterol và 20 loại acid amin. Bộ phận sử dụng là rễ, thân, lá. Có tác dụng hoạt huyết dưỡng não; ức chế men MAO từ đó cải thiện triệu chứng run của những người mắc bệnh Parkinson; điều trị và phòng tránh các căn bệnh: suy nhược thần kinh, tinh thần căng thẳng, kém tập trung, trí nhớ bị suy giảm; chữa trị bệnh hen suyễn; sử dụng lá cây đinh lăng nấu nước uống có thể giúp hạ huyết áp và lợi tiểu.

3. Sa nhân tím (Amomum longiligulare, Sa nhân thuộc họ Gừng (Zingiberaceae)

Sa nhân tím là cây thân thảo sống lâu năm, thân rễ khoẻ, bò lan dưới đất mỏng, có khi nổi lên trên mặt đất, tái sinh bằng thân ngầm. Chiều cao cây 2,0-2,5m, là loài duy nhất có bẹ lá ôm thân bong ra ở gần đỉnh bẹ dài 2-3cm. Lá hình elip, hình mác, chiều rộng 4-6cm, chiều dài 30-35cm.

4. Cây Khôi tía ( Ardisia silvestris Pitard Họ: Đơn nem (danh pháp khoa học: Myrsinaceae)

Cây Khôi tía (cây Khôi nhung) là loài thực vật nhỏ, thân mọc đứng, chiều cao chỉ khoảng 1.5 - 2m. Bên trong thân rỗng xốp, thân không phân nhánh hoặc phân nhánh ít. Lá mọc so le, tập trung nhiều ở ngọn, mép lá nguyên, rộng 6 - 10cm, dài 25 - 40cm, mặt trên lá có gân nổi rõ và phiến lá có màu xanh lục/tía.

Hoa mọc thành chùm, kích thước nhỏ, chùm hoa dài khoảng 10 - 15cm. Quả mọng và có màu đỏ khi chín.

5. Cây Gừng gió (Zingber zerumbert sm. Họ khoa học: Thuộc họ gừng Zinbiberaceae).

Cây cao từ 1 mét đến 1,3 mét, thân rễ dạng củ phân nhiều nhánh, khi còn non củ màu vàng, thơm, càng già củ càng to, chắc, trong ruột có màu vàng. Lá sắp xếp sít nhau tạo thành thân giả, phía ngoài có lông rải rác; Lá mọc cách, ở hai phía đối nhau, gần như không cuống; phiến lá hình mác thuôn, thon ở gốc, chóp lá hình nhọn, mặt trên xanh lục đậm, mặt dưới xanh nhạt và có lông rải rác. Cụm hoa bông, hình trụ hay trứng, chóp tù, mọc từ thân rễ, thẳng, có nhiều vẩy xếp lợp lên nhau bao quanh. Cụm hoa có nhiều lá xếp lợp lên nhau. Hoa mọc ở mỗi kẽ lá, mép có răng tròn. Quả nang hình trụ hay bầu dục.

Ở Việt Nam, cây mọc rải rác ở các tỉnh trung du, vùng núi thấp và đôi khi cả ở đồng bằng. Cây ưa ẩm, chịu bóng, thường mọc ở ven rừng và dưới tán rừng kín. ở vùng trung du và đồng bằng, cây mọc lẫn trong các lùm bụi dưới chân đồi hoặc quanh các làng bản.

Trong quá trình phát triển ở các vùng lãnh thổ khác nhau, khí hậu khác nhau, nhiệt độ khác nhau loài Gừng gió (Z. zerumbert) có nhiều thay đổi: Có loại Gừng gió (Z. zerumbert) có hoa màu đỏ; có loại Gừng gió (Z. zerumbert) có hoa màu trắng; cũng có loại Gừng gió (Z. zerumbert) có hoa màu đỏ hoặc màu trắng.

6. Cà gai leo (Solanum procumbens Lour)

- Là loài cây bụi mọc leo hay bò dài, thường mọc tự nhiên hoặc được trồng trọt ở các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, trung du, ven biển.

- Các hợp chất có trong cây cà gai leo như polyphenol, terpenoid, steroid và alkaloid.

- Trong dân gian, cây Cà gai leo được sử dụng như thuốc điều trị bệnh viêm gan, xơ gan, có tác dụng giải độc gan rất tốt, chữa đau lưng, đau nhức xương khớp, phù thũng, ho gà, rắn cắn, mụn nhọt, lở ngứa.

7. Giảo cổ lam 5 lá (Gynostemma pentaphyllum (Thunb.) 

Phân bố khắp các vùng núi thuộc miền Bắc và miền Trung, chủ yếu ở các vùng có núi đá vôi. Cây mọc nhiều trong rừng, rừng thưa, lùm bụi từ vùng đồng bằng đến độ cao 2.000m như ở Lào Cai, Lạng Sơn, Cao Bằng, Hòa Bình và Bắc Kạn. Chứa hơn 100 loại saponin, trong đó có nhiều loại saponin giống với saponin nhân sâm và tam thất. Ngoài ra, giảo cổ lam còn chứa flavonoid, một chất có tác dụng sinh học tốt và chống lão hóa mạnh. Số saponin trong giảo cổ lam nhiều gấp 3-4 lần so với trong nhân sâm. Trong đó, một số có cấu trúc hóa học giống như cấu trúc có trong nhân sâm (gisenoside). Bộ phận sử dụng: Thân lá rửa sạch, phơi khô hoặc dùng tươi. Công dụng: Giúp hạ mỡ máu, giảm cholestrol toàn phần, ngăn ngừa xơ vữa mạch máu; chống huyết khối, hạ mỡ máu, tăng cường lưu thông máu, làm hạ huyết áp, hỗ trợ điều trị bệnh mỡ máu cao, cao huyết áp, phòng ngừa các biến chứng về tim mạch; giúp hạ đường huyết, hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường tuýp 2, phòng ngừa các biến chứng của bệnh tiểu đường; chống lão hóa, giảm căng thẳng, đau đầu, hoa mắt, chóng mặt, mệt mỏi, giúp dễ ngủ và ngủ sâu giấc; chống viêm gan, giúp giải độc gan; tăng cường miễn dịch, ngăn ngừa sự hình thành và tăng sản của khối u.

8. Thục quỳ (Althaea rosea (L.)

Là cây ưa sáng, không ưa nước, được phân bố rộng rãi trên khắp cả nước. Thành phần hóa học: hoa chứa flavonoid là cyanidin. Bộ phận dùng làm thuốc: Hoa, hạt, rễ, lá. Hoa được dùng trị đại tiểu tiện không thông suốt, kinh nguyệt không đều, bạch đới, ong và bò cạp đốt, bỏng lửa. Hạt dùng trị thủy thũng, đại tiểu tiện không thông suốt, sỏi niệu đạo. Rễ dùng trị dao chém, bỏng, lỵ; còn dùng chữa viêm ruột, cảm nhiễm niệu đạo, đái đỏ, viêm cổ tử cung, bạch đới.

9. Bản lam căn (Clerodenron cytophyllum Turcz)

Cây ưa sáng mọc ở đồi ở cạnh đường đi, phân bố ở trung du, đồng bằng có nhiều ở miền Bắc và Trung bộ ở nước ta. Thành phần hóa học rễ chứa: Arginine, glutamin, indican, indigo, salicylic acid, indirubin, uridine, kinetin. Tác dụng: Thanh nhiệt, lương huyết, giải độc, lợi yết hầu. Chữa trị sốt cao như cảm cúm, viêm não đơn độc, sởi, viêm họng, viêm đơn đào thể, sưng tuyến mang tai.

10. Cát cánh (Platycodon grandiflorum (Jacq.)

Thành phần chủ yếu trong rễ cát cánh là các platycodin A, C, D, D2; các polygalacin D, D2; các sapogenin gồm platycodigenin và axit polygalacic. Ngoài ra, Cát cánh còn chứa phytosterol và một lượng đáng kể các chất thuộc nhóm tanin. Trong lá, hoa, thân, cành Cát cánh đều có chứa saponin có tác dụng phá huyết mạnh hơn saponin trong rễ. Chủ yếu sử dụng làm thuốc ho, tiêu đờm, viêm họng, hen suyễn khó thở.

11. Rau đắng đất (Glinus oppositifolius (L.)

Rau đắng đất thường mọc ở các tỉnh ven biển, trải dài từ Nam Định đến Đồng bằng sông Cửu Long. Cây phát triển mạnh ở các vùng đất pha cát. Bộ phận sử dụng: toàn bộ cây. Được sử dụng làm bài thuốc chữa viêm gan, làm mát gan và tiêu độc cho cơ thể rất hiệu quả. Theo y học cổ truyền, toàn cây Rau đắng đất có vị đắng, tính mát, quy vào kinh can, thận. Cây có tác dụng lợi tiêu hóa, nhuận gan, ích mật, thanh nhiệt, lợi tiểu, giải độc. Theo y học hiện đại, Rau đắng đất có thành phần chính là các saponin, flavonoid, cây có chứa nhiều vitamin C, chất xơ rất có lợi cho người mắc bệnh tim mạch, huyết áp cao.

12. Khổ sâm (Sophora flavescens Ait.)

Thuộc họ Đậu (Fabaceae), thường mọc hoang dại ở một số tỉnh phía bắc của Việt Nam. Thành phần hóa học: Trong rễ cây đã tìm thấy các chất như: 2,5% chất ancaloid có tên matrin C15H24N20, oxymatrin C15H240,N2.H20 và sophocacpin C15H24N20.H20. Ngoài ra trong rễ cây còn chứa chất xytisin C11H14ON2. Trong đó, phần lá cây Khổ sâm có chứa 47mg% vitamin C, trong hoa thì có 0,12% tinh dầu. Rễ cây có vị đắng, tính lạnh, có tác dụng thanh nhiệt, lợi niệu, sát khuẩn, trị táo thấp. Trong y học cổ truyền Sophora flavescens Ait được sử dụng để điều trị một số chứng bệnh như nhiệt lỵ, thấp chẩn (eczema), mụn nhọt, lở ngứa, tiện huyết, xích bạch đới…. Thuốc cũng rất hiệu quả trong việc chống sán lãi, viêm tai giữa, viêm kết mạc mạn tính và cấp, chống sốt và ẩm ướt cơ thể, eczema, tiêu chảy cấp, nhiễm trùng roi âm đạo. Ngoài ra, khổ sâm cho rễ còn có tác dụng chống rối loạn nhịp tim.

13. Bạch cập (Blettila striata)

Bạch cập được phân bố chủ yếu ở miền Nam và miền Đông Trung Quốc gần sông Dương Tử, Nhật Bản, Hàn Quốc, Việt Nam, Thái Lan và Myanmar, phát triển hoang dã trên các sườn núi có nhiệt độ mát. Về thành phần hóa học, Bạch cập chứa rất nhiều lớp chất tự nhiên khác nhau như bibenzyl, dihydrophenanthrenes, biphenanthrenes, phenanthrenes, saponin triterpenoids, saponin steroid, cyanidin glycosid, phenanthraquinones, anthraquinones, lignans, axit hữu cơ và glucosyloxybenzyl 2-isobutylmalates. Ngoài ra, Bạch cập cũng chứa nhiều polysaccharides. Theo các tài liệu công bố, đến nay đã phân lập được khoảng 130 hợp chất tự nhiên có giá trị từ Bạch cập. Bạch cập có tác dụng bổ phế, sinh cơ, hóa ứ, cầm máu, dùng trong các trường hợp thổ huyết, máu cam, chữa tà khí vào dạ dày, chứng huyết lỵ, nhiệt sang lâu khỏi.

14. Hoàng cầm (Scutellaria baicalensis Georg.)

Cây thường sống ở vùng cao, sườn núi về hướng mặt trời mọc, nơi khô ráo. Hiện Việt Nam không có giống phải nhập từ Trung Quốc. Rễ Hoàng cầm có nhiều hợp chất flavonoid đã được phân lập và xác định cấu trúc. Các chất quan trọng là baicalin (C₂₁H₁₈O₁₁), baicalein (C₁₅H₁₀O₅), scutellarein (C₁₅H₁₀O₆), scutellarin (C₂₁H_18­O₂), wogonin (C₁₆H₁₂O₅). Hoàng cầm vị đắng tính hàn, có tác dụng tả phế hỏa, thanh thấp nhiệt. Dùng chữa hàn nhiệt vãng lại, phế nhiệt sinh ho, tả lỵ đau bụng, thâp nhiệt da vàng, đầu nhức, tả lỵ, đau bụng, mắt đỏ đau, động thai.

15. Đan sâm (Salvia miltiorrhiza Bunge.)

Phân bố chủ yếu ở vùng ôn đới ẩm và cận nhiệt đới. Chỉ có ít loài ở vùng nhiệt đới, thích nghi khác tốt với khí hậu vùng núi cao. Bộ phận sử dụng: rễ củ khô. Rễ Đan sâm chứa một số nhóm hợp chất chủ yếu sau: Phenol và acid phenolic: danshensu, acid rosmarinic , acid rosmarinic methyl ester, các acid salvianolic A, B,C,G, acid lithospermic, acid lithospermic dimethyl ester. Các hợp chất diterpen: miltiron, salviol, Ro (09-0680), fegurinol, dehydromiltiron, miltionon, danshenspirocetal lacton, epi-danshenspirocetal lacton, tanshinon I, tanshinon IIA, tanshinon IIB, hydroxytanshinon IIA, cryptotanshinon, dihydrotanshinon I, isocryptotan-shinon, isotanshinon I, isotanshinon IIA, danshenxinkun D, silvilenon. Các thành phần khác như: β-sitosterol, tanin, vitamin E. Có tác dụng hoạt huyết, thông kinh, giảm đau, thanh tâm lương huyết. Chủ trị: Kinh nguyệt không đều, kinh nguyệt bế tắc, hành kinh đau bụng, huyết tích hòn cục, đau thắt ngực; mất ngủ, tâm phiền.

16. Sâm cau đen (Curculigo orchioides Gaertn.)

Cây mọc hoang trên các đồi cỏ ven rừng núi nhiều nơi ở miền Bắc Việt Nam và cũng tìm thấy trên vùng đồi núi cao ở Lâm Đồng. Bộ phận sử dụng: thân rễ. Trong thân rễ sâm cau có chứa tinh bột, chất nhầy, tanin, acid béo, beta-sitosterol, stigmasterol và các hợp chất flavonoid, các chất thuộc nhóm cycloartan, triterpenic, cycloartan glycosid là curculigosaponin (A, B, C, D). Sâm cau là dược thảo có chứa steroid thiên nhiên, có tác dụng dạng testosteron (một nội tiết tố sinh dục nam). Có tác dụng bổ thận tráng dương, ôn trung táo thấp, tán ứ trừ tê, tráng gân cốt, điều hòa tiêu hóa. Thường được dùng chữa: nam giới tinh lạnh, liệt dương, phụ nữ đái đục, bạch đới, người già đái són lạnh dạ; thần kinh suy nhược, phong thấp, lưng gối lạnh đau, vận động khó khăn.

17. Cỏ ngọt (Stevia rebaudiana)

Được du nhập vào Việt Nam và trồng trọt khá nhiều tại các tỉnh miền Bắc như Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Phú Thọ, Vĩnh Phúc…Thành phần chất ngọt trong lá cỏ ngọt là các loại đường Steviol Glycoside (STG), như Stevioside và Rebaudioside A (RebA), mỗi loại chiếm từ 3 - 10% khối lượng lá khô, tiếp theo là Rebaudioside C ~ 1,1% và Dulcoside A ~ 0,5% và Steviolbioside ~ 0,1%...Các chế phẩm Stevioside và RebA từ lá cỏ ngọt được sử dụng rộng rãi trên toàn thế giới như là các loại đường chức năng, tác nhân tạo ngọt, các chất điều vị có năng lượng thấp và thay thế đường mía truyền thống trong công nghiệp thực phẩm, dược phẩm, cũng như mỹ phẩm... Hiện nay, chúng đã được coi là glycogen 'thế hệ thứ ba' của thế giới. Stevioside và RebA là hai loại đường được sản xuất nhiều nhất từ cỏ ngọt, có độ ngọt gấp từ 250 đến 450 lần so với đường mía. Ngoài ra, Stevioside và RebA còn có nhiều tác dụng lâm sàng, như khả năng kích thích tiết insulin của tuyến tụy trong điều trị các bệnh nhân tiểu đường và rối loạn các chuyển hóa cacbonhydrat khác.

18. Sâm khoai (Smallanthus sonchifolius)

Còn gọi là Sâm đất, Địa tàng thiên, Thượng đẳng sâm, Sâm Fansipan, Táo đất... là loại dược liệu có nguồn gốc từ vùng núi Andes, Sâm khoai (yacón) hiện được trồng nhiều ở Argentina, Bolivia, Brazil, Cộng hòa Séc, Ecuador, Ý, Nhật Bản, Hàn Quốc, New Zealand, Peru và Hoa Kỳ). Là cây nhập nội. Củ Sâm khoai với tỉ lệ caoaxit phenolic (chlorogenic, caffeic và acid ferulic), fructo oligosaccharides (FOS - chất xơ hòa tan) là nguồn chất chống oxy hóa tự nhiên, giúp hạ đường huyết, cải thiện hoạt động của các loại vi khuẩn đường ruột có lợi và các tác dụng tốt khác trên đường tiêu hóa. Củ Sâm khoai còn chứa axit caffeic, axit chlorogenic, axit ferulic và axit gallic sử dụng làm nguồn nguyên liệu sản xuất thực phẩm chức năng cho người tiểu đườ

* Theo đánh giá, các nguồn gen cây dược liệu được nêu từ mục 1-18 là: Nguồn gen quý, hiếm, đặc hữu của Việt Nam có nguy cơ suy thoái hoặc tuyệt chủng và có giá trị ứng dụng trong nông nghiệp, y - dược và bảo vệ môi trường.

7

1. Lan Hoàng thảo Tam Đảo (Dendrobium daoense)

Thân dài 30 - 50 cm, hình trụ, dầy khoảng 0,4 cm, lóng dài 3 - 5 cm. Lá hai dãy, hình mác, đỉnh nhọn, gốc thót, dài 7 - 9 cm, rộng 1,8 - 2,5 cm. Cụm hoa bên, 1 - 2 hoa, mọc trên thân không còn lá hoặc lá rụng gần hết. Lá bắc hình mác, dài khoảng 0,6 cm. Hoa màu vàng, đường kính 2 - 3 cm, cuống hoa và bầu dài 2 - 3 cm. Các lá đài hình mác rộng, đỉnh nhọn, dài 2 - 2,4 cm, rộng 0,7 - 0,9 cm. Cằm dài khoảng 0,5 cm, đỉnh tù tròn. Cánh hoa hình trứng đỉnh nhọn, dài 2 - 2,5 cm, rộng 1 - 1,2 cm. Môi hình phễu, khi trải phẳng có hình lưỡi xẻng tròn đầu, dài 2,7 - 2,8 cm, rộng 2,5 - 2,6 cm, không rõ rệt 3 thùy, bề mặt phủ lông ngắn thưa dọc gân, mép xẻ răng mịn. Cột màu vàng nhạt, cao 0,3 - 0,4 cm; răng cột hình tam giác. Nắp màu tím, bề mặt phủ nhú rất mịn.

Phân hạng: EN B1+2e+3d. Biện pháp bảo vệ: Loài đã được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá "hiếm" (Bậc R).

2. Lan phi điệp vàng (Dendrobium daoense).

- Giá trị: Loài đặc hữu của Việt Nam. Loài có khu phân bố và nơi cư trú rất hẹp chủ yếu tại vùng sườn núi Tam Đảo của tỉnh Vĩnh Phúc. Hiện đã bị suy giảm nghiêm trọng do khai thác để trồng, bán làm cây cảnh và chặt phá rừng hủy hoại nơi cư trú.

- Phân hạng: EN B1+2e+3d. Biện pháp bảo vệ: Loài đã được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá "hiếm" (Bậc R).

- Đặc điểm: Thân dài 30 - 50 cm, hình trụ, dầy khoảng 0,4 cm, lóng dài 3 - 5 cm. Lá hai dãy, hình mác, đỉnh nhọn, gốc thót, dài 7 - 9 cm, rộng 1,8 - 2,5 cm. Cụm hoa bên, 1 - 2 hoa, mọc trên thân không còn lá hoặc lá rụng gần hết. Ra hoa vào tháng 4 - 6. Tái sinh bằng chồi và hạt. Mọc bám trên các cây gỗ lớn trong rừng, ở độ cao 900 - 1200 m.

3. Lan Phi điệp tím (Dendrobium anosum)

Lan Phi điệp (Dendrobium anosmum) là một trong những loài lan được ưa chuộng nhất trong các loài hoa lan sử dụng làm cảnh. Thân cao khoảng chừng 40-60cm, có khi tới 2m, có giống rụng lá vào mùa Thu và có giống xanh tốt quanh năm. Hoa to, có màu sắc hoa đẹp, mùi thơm đậm của trầm hương, lâu tàn (3-4 tuần lễ). Nhiều hoa trên phát hoa, một cây nếu mạnh khỏe có thể ra tới 50-70 hoa, có khóm có thể ra tới 100 hoa. Hoa mọc ở các đốt gần ngọn 2-4 chiếc to khoảng 7cm. Có thể nói giống lan này thường được trồng nhiều nhất vì nó dễ trồng, có khả năng chịu nóng, lạnh tương đối tốt. Một giò lan Phi Điệp được bán với giá từ vài trăm nghìn đến cả chục triệu đồng. Đây là một trong những loài lan rừng Việt Nam rất quý được nước ngoài biết đến và đặt mua với số lượng lớn nhưng chủ yếu khai thác trong tự nhiên, vi phạm điều khoản của Hiệp ước CITES và không đáp ứng được nhu cầu của khách hàng.

4. Lan Trầm tím (Dendrobium Nestor)

Lan Trầm tím là loài hoa quý hiếm có giá trị kinh tế cao bởi nét đẹp quyến rũ và rực rỡ. Thân cây hoa không quá dài (chỉ từ 30 - 40cm) nhưng mập mạp rất chắc chắn và khoẻ mạnh. Lan Trầm tím có thân dạng thòng xuống đất, có đường kính trung bình khoảng 1cm, thân thường có màu xanh cốm và sọc trắng mờ bao xung quanh. Lá có màu xanh đậm, thường nhọn dần về phía đầu lá, mỗi lá có nhiều sọc trắng mờ dọc theo bề mặt lá, lá Lan Trầm tím có kích thước từ 7 - 10cm. Rễ thuộc loại rễ chùm, đầu rễ thường có màu xanh tím, hoặc xanh trắng, thân rễ thường có màu ngà trắng. Cần hoa Lan Trầm tím ngắn và thường mọc ở ngay đầu mắt thân, có chiều dài khoảng 4cm tùy thuộc và kích thước của cây. Mỗi cần hoa thường cho ra khoảng 1 - 4 bông, mỗi bông thường có kích thước từ 4 - 5cm. Loài hoa này dễ thích nghi với môi trường sống và có tốc độ sinh trưởng phát triển khá tốt. Ngoài ra, sức hấp dẫn lớn nhất của Lan Trầm tím đối với người yêu hoa chính là hương thơm nhẹ nhàng, dễ chịu, tạo ra một cảm giác thư giãn, khoan khoái. Những ai đã từng tiếp xúc với loài hoa này một lần chắc chắn sẽ không bao giờ quên được mùi hương độc đáo đó. Là loài hoa có giá trị kinh tế khá cao nhưng chủ yếu là khai thác trực tiếp từ rừng nên số lượng Lan Trầm tím cũng giảm đi rất nhanh chóng. Trong khi đó khả năng nhân trong điều kiện tự nhiên là rất thấp.

5. Lan Hoàng thảo kèn (Dendrobium Lituiflorum)

Hoàng thảo kèn là loài lan tuyệt đẹp và rất quý hiếm. Thân cây có chiều dài khoảng từ 50 -80 cm rủ xuống mềm mại, hình trụ và căng tròn nhẵn bóng. Dáng thân thon nhọn về phía ngọn thân, đôi khi còn tạo những đốt hình thoi nhẹ nhàng rất thu hút. Cây ra hoa rất sai. Hoa có mùi thơm khó mà cưỡng lại được, thơm lâu và rất lâu tàn. Những chùm hoa mọc từ 2 -3 chiếc trên 1 mắt tại các đốt thân. Một bông hoa thường to từ 4 - 5 cm với hương thơm nồng nàn. Hiện nay loài Lan này có giá trung bình 2-3 triệu đồng/giò cá biệt có những giò lên tới vài chục triệu đồng nhưng vẫn không đủ để cung cấp lượng lớn cho thị trường .Vì vậy rất cần có biện pháp để phát triển loài lan quý này.

6. Lan Kiều tím (Dendrobium amabile (Lour.) O’Brien.)

Là một loài đặc hữu rất đẹp của Việt Nam, sống phụ sinh (sống bám trên thân và cành cây gỗ trong rừng rậm nhiệt đới thường xanh mưa mùa ẩm, ở độ cao khoảng 900m). Lan Hoàng thảo kiều tím là loài có dáng cây và hoa đẹp, được yêu thích trồng làm cảnh. Lan Hoàng thảo kiều tím có nguồn gen quý hiếm, mức đe dọa xếp hạng EN B1 + 2e + 3d trong sách đỏ Việt Nam, (2007), đây là loài có dáng cây và hoa đẹp, được yêu thích trồng làm cảnh. Hiện nay giống lan này là đối tượng được bảo vệ trong thiên nhiên, cần gấp rút thu thập cây sống đem về trồng trong vườn thực vật để giữ nguồn gen và nhân giống làm cảnh.

7. Địa Lan Thanh trường (Cymbidium sinense Heynh.);

Tên Việt Nam: Lan kiếm tàu, Mặc lan, Thanh trường, Đại hoàng. Tên Latin: Cymbidium sinense. Đồng danh: Cymbidium sinense (Jack. In Andr.) Willd, Cymbidium albojucundissimum Hayata 1914; Cymbidium chinense Heynh. 1841; Cymbidium fragrans Salisb. 1812; Cymbidium hoosai Makino 1902.

Địa Lan Thanh trường sống phụ sinh, mọc bụi, củ giả nhỏ, nhiều bẹ xơ. Lá mọc sát nhau, hình giải hẹp, dài 40 - 60cm, rộng 2,5 - 4cm, đầu nhọn, gốc thuôn hẹp thành cuống và bẹ. Cụm hoa thẳng vượt khỏi lá. Hoa trung bình ở đỉnh cuống chung, cánh môi ngắn hơn cánh hoa, 2 thùy bên ở sát gốc, thùy giữa thuôn hẹp dần ở đỉnh. Cột nhị nhụy mảnh, dài. hoa 15-20 chiếc to 5 cm, sắc hoa có nhiều mầu cho nên tên Việt gọi theo mầu hoa, rất thơm nở từ mùa Thu tới mùa Xuân. Nơi mọc: Tam Đảo, Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Tây Nguyên, Lâm Đồng.v.v

* Theo đánh giá, các nguồn gen được nêu từ mục 1-7 là: Nguồn gen quý, hiếm, đặc hữu của Việt Nam có nguy cơ suy thoái hoặc tuyệt chủng và có giá trị ứng dụng trong nông nghiệp, y - dược, văn hóa, bảo vệ môi trường.

8

1. Rau sắng (Melientha suavis Pierre),

Rau sắng (Melientha suavis Pierre) là cây gỗ nhỏ, cao 3 - 5 m hay hơn. Vỏ cây dày, màu xám nhạt. Cành và lá non màu lục, rủ xuống, mềm, có vị ngọt của mì chính. Lá có phiến hình mác, nhẵn bóng, dày, dài 7 - 12 cm, rộng 3 - 6 cm; gốc và chóp lá tù, gân bên 4 - 5 đôi, không rõ ở hai mặt, mép nguyên; cuống lá dài 1 - 2 mm. Cụm hoa chuỳ hoặc bông kép, dài 13 cm, mọc trên thân và cành già. Hoa hình cầu, cao 2 mm, tạp tính, rất thơm. Đài nhỏ, không có thuỳ rõ. Tràng gồm 4 - 5 phiến hình mác, hợp ở dưới. Nhị 4 - 5, mọc đối với thuỳ tràng và ngắn hơn. Đĩa của hoa đực gồm 4 - 5 tuyến, xen với cánh hoa, nạc, hình nêm. Nhuỵ lép hình trứng, không có núm rõ ràng. Hoa cái có tuyến đĩa hình trứng ngược, dẹt, ngắn hơn bầu. Bầu 1 ô, gần hình cầu, nhỏ, không cuống, đường kính 2 mm; vòi không có núm, hình khối nạc hơi chia thuỳ. Quả hạch, hoá gỗ, hình thuôn hay hình trứng, dài 2,5 cm, đường kính 1,3 - 1,5 cm, màu lục nhạt, nhẵn, vị ngọt, hơi ngứa. Hạt 1, có xơ trắng. Mùa hoa tháng 3 - 4, quả chín tháng 6 - 8. Tái sinh bằng hạt và chồi. Mọc vùng rừng núi đá vôi và cả núi đất.

Phân bố: Trong nước: Lào Cai, Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Bắc Giang, Vĩnh Phúc, Hoà Bình, Hà Tây (Chùa Hương), Ninh Bình, Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, KonTum, Gia Lai, Lâm Đồng, Khánh Hoà, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu. Thế giới: Thái Lan, Lào, Campuchia. Giá trị: Nguồn gen độc đáo. Là một trong hai loài của chi Melientha phân bố ở Đông Dương. Lá non nấu canh ăn ngon như có mì chính. Hạt rang ăn. Rễ làm thuốc trị sán.Tình trạng: Loài có khu phân bố rộng nhưng bị chia cắt. Bị tác động của con người phá rừng phát nương làm rẫy, làm cho nơi cư trú bị xâm hại. Số lượng cá thể càng ngày càng giảm. Phân hạng: VU B1+2e. Biện pháp bảo vệ: Loài đã được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá "biết không chính xác" (K). Không nên chặt phá cây. Bảo vệ môi trường sinh thái bằng cách hạn chế chặt phá rừng. Trồng bằng hạt và cành.

2. Bát giác liên (Podophyllum tonkinense/Dysosma tonkinense Gagnep) và 3. Thổ tế tân (Asarum caudigerum Hance),

Cây Bát giác liên Dysosma tonkinensis và Thổ tế tân Asarum caudigerum là các nguồn gen quý, đặc hữu của tỉnh Vĩnh Phúc trong Quyết định số ngày của Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc (tham khảo tương ứng mục III.3.3.a.1 và III.3.3.a.20). Hiện nay, dược liệu Bát giác liên, Thổ tế tấn được sử dụng trong y học dân gian. Đây cũng là nguồn gen có giá trị ứng dụng trong y - dược không chỉ bảo tồn mà còn phù hợp điều kiện khí hậu thổ nhưỡng để phát triển thành vùng nguyên liệu ở tỉnh Vĩnh Phúc.

4. Cát sâm (Callerya speciosa);

Cát sâm còn được gọi là sâm nam với hương vị dịu mát, chứa nhiều thảnh phần dược tính cao. Thường được dùng trong các bải thuốc thanh nhiệt, bồi bổ cơ thể, chữa ho nhiều đởm, nhức đầu, bí tiểu...

Mức bảo tồn: VƯ Alc,d (mức nguy cấp trong tương lai gần)

5. Na leo (Kadsura heteroclita );

Là loại dược liệu quý dùng để chữa cam sài trẻ em, làm cho ăn ngon miệng, lành mạnh gân cốt, chữa động kinh, tê thấp, chữa trị kiết lỵ, mụn nhọt...Mức bảo tồn: vu Alc,d (mức nguy cấp trong tương lai gần).

6. Khôi trắng (Ardisia gigantifolia Stapf),

Cây Lá Khôi trắng Ardisia gigantifolia là nguồn gen quý, đặc hữu của tỉnh Vĩnh Phúc trong Quyết định số ngày của Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc (tham khảo mục III.3.3.a.26). Hiện nay, dược liệu Lá Khôi trắng được sử dụng trong YHCT. Đây cũng là nguồn gen có giá trị ứng dụng trong y - dược không chỉ bảo tồn mà còn phù hợp điều kiện khí hậu thổ nhưỡng để phát triển thành vùng nguyên liệu ở tỉnh Vĩnh Phúc.

7. Bách bộ hoa tím (Stemona saxorum Gagnep.);

Cây Bách bộ hoa tím Stemona saxorum là nguồn gen quý, đặc hữu của Việt Nam được quy định trong Quyết định số 1976/QĐ-TTg ngày 30/10/2013 của Thủ tướng Chính phủ “Phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030” (tham khảo Phụ lục II mục 1) cũng là nguồn gen quý, đặc hữu của tỉnh Vĩnh Phúc trong Quyết định số ngày của Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc (tham khảo mục III.3.3.a.21). Các nguồn gen chính được thu thập ở các tỉnh Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu và được phát hiện ở Tam Đảo tỉnh Vĩnh Phúc. Hiện nay, dược liệu Bách bộ hoa tím được sử dụng trong YHCT. Đây cũng là nguồn gen có giá trị ứng dụng trong y - dược không chỉ bảo tồn mà còn phù hợp điều kiện khí hậu thổ nhưỡng để phát triển thành vùng nguyên liệu ở tỉnh Vĩnh Phúc. Một trong những ứng dụng trong hỗ trợ bảo vệ sức khỏe có thể là định hướng sản xuất chế phẩm kháng ho và viêm phế quản.

8. Một lá (Nervilia fordii (Hance) Schlechter);

Cây Một lá Nervilia fordii là nguồn gen quý, đặc hữu của tỉnh Vĩnh Phúc trong Quyết định số ngày của Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc (tham khảo tương ứng mục III.3.3.a.23). Hiện nay, dược liệu Một lá được sử dụng trong y học dân gian. Đây cũng là nguồn gen có giá trị ứng dụng trong y - dược không chỉ bảo tồn mà còn phù hợp điều kiện khí hậu thổ nhưỡng để phát triển thành vùng nguyên liệu ở tỉnh Vĩnh Phúc.

9. Ý dĩ (Coix lachryma jobi);

- Cây Ý dĩ là nguồn gen quý, đặc hữu của Việt Nam được quy định trong Quyết định số 1976/QĐ-TTg ngày 30/10/2013 của Thủ tướng Chính phủ “Phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030” (tham khảo Phụ lục II mục 36) cũng là nguồn gen quý của tỉnh Vĩnh Phúc trong Quyết định số ngày của Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc (tham khảo mục III.3.3.a.65). Các nguồn gen chính được thu thập ở các tỉnh Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu và được phát hiện ở Vĩnh Phúc. Cây Ý dĩ cũng được trồng sử dụng các nguồn gen nói trên ở các tỉnh Sơn La, Điện Biên, Tam Đảo. Hiện nay, dược liệu Ý dĩ được sử dụng trong YHCT. Như vậy đây là nguồn gen có giá trị ứng dụng trong nông nghiệp, công nghiệp, y - dược không chỉ bảo tồn mà còn phù hợp điều kiện khí hậu thổ nhưỡng để phát triển thành vùng nguyên liệu ở tỉnh Vĩnh Phúc. Một trong những ứng dụng trong hỗ trợ bảo vệ sức khỏe có thể là định hướng sản xuất chế phẩm.

10. Địa liền (Kaempferia galanga L);

Cây Địa liền là nguồn gen quý, đặc hữu của Việt Nam được quy định trong Quyết định số 1976/QĐ-TTg ngày 30/10/2013 của Thủ tướng Chính phủ “Phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030” (tham khảo Phụ lục II mục 8) cũng là nguồn gen quý của tỉnh Vĩnh Phúc trong Quyết định số ngày của Ủy ban Nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc (tham khảo mục III.3.3.a.64). Các nguồn gen chính được thu thập ở các tỉnh Hưng Yên, Bắc Giang và được phát hiện ở Vĩnh Phúc. Cây Địa liền cũng được trồng sử dụng các nguồn gen nói trên ở các tỉnh Hòa Bình, Thanh Hóa. Hiện nay, dược liệu Địa liền được sử dụng trong YHCT cũng như là gia vị xuất khẩu cho thị trường Trung Quốc. Như vậy đây là nguồn gen có giá trị ứng dụng trong nông nghiệp, công nghiệp, y - dược không chỉ bảo tồn mà còn phù hợp điều kiện khí hậu thổ nhưỡng để phát triển thành vùng nguyên liệu ở tỉnh Vĩnh Phúc. Một trong những ứng dụng trong hỗ trợ bảo vệ sức khỏe có thể là định hướng sản xuất chế phẩm bảo vệ đau vai gáy xương khớp.

11. Cây Râu mèo (Orthosiphon aristatus) là loài dược liệu quý đa tác dụng, phân bố rải rác ở vùng đồng bằng và miền núi như: Cao Bằng, Thanh Hóa (Vĩnh Lộc), Hà Nội (Ba Vì), Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Lâm Đồng, Phú Yên (Tuy Hòa), Ninh Thuận (Phan Rang), Kiên Giang (Phú Quốc)... Tuy trồng nhiều nhưng quy mô nhỏ nên vẫn không đáp ứng đủ nhu cầu sử dụng. Theo Viện Dược liệu, hằng năm nước ta nước phải nhập khẩu hàng chục tấn dược liệu cây râu mèo từ Trung Quốc, Campuchia.

Theo Đông y, cây Râu mèo có vị ngọt, nhạt, hơi đắng, tính mát; có tác dụng lợi tiểu, thanh nhiệt, trừ thấp, dùng làm thuốc lợi tiểu mạnh, thông mật, dùng trong bệnh sỏi thận, sỏi túi mật, viêm túi mật, dùng trị viêm thận cấp tính và mãn tính; viêm bàng quang; sỏi tiết niệu...Có khả năng hạ đường máu giúp tránh được việc tăng cân gây ảnh hưởng sức khỏe nhờ vào cơ chế kích thích hình thành glycogen ở gan, các chất sinensetin và tetramethylscutellarein có tác dụng ức chế tế bào u báng Ehrlich. Ngoài công dụng hạ đường máu, Râu mèo có thể trị tê thấp, phù thũng, viêm gan... Theo tài liệu Ấn Độ nếu đem Râu mèo hãm với nước sôi có công dụng điều trị về thận, bàng quang, ngoài ra còn trị bệnh thấp khớp và gout. Về dược lý lâm sàng, theo các tác giả Ấn Độ, râu mèo rất có ích theo đều trị bệnh thận và phù thũng. Trên bệnh nhân, Râu mèo có tác dụng làm kiềm hóa máu, sự có mặt của hoạt chất orthosiphonin và muối kali trong dược liệu có tác dụng giữa cho acid uric và muối urat ở dạng hòa tan, do đó phòng ngừa được sự lắng đọng của chúng để tạo thành sỏi thận. Ở Thái Lan, thí nghiệm trên những người tình nguyện khỏe mạnh, dịch Râu mèo có tác dụng làm tăng sự bài tiết citrat và oxalat; Oxalat với hàm lượng cao có thể tăng nguy cơ hình thành sỏi thận. Dịch chiết cloroíbrm Râu mèo phân đoạn C/2-B có tác dụng hạ đường huyết của chuột thí nghiệm, không kích thích trực tiếp bài tiết insulin mà có thể gây hạ đường huyết thông qua một cơ chế ngoại tụy bằng cách kích thích tăng sử dụng glucose ngoại vi ở các mô.

Cây Râu mèo là: Nguồn gen quý, hiếm, đặc hữu của Việt Nam có nguy cơ suy thoái hoặc tuyệt chủng và có giá trị ứng dụng trong nông nghiệp, y - dược và bảo vệ môi trường.