Gian nhà là gì? Các loại gian nhà phổ biến trong kiến trúc nhà ở xưa

Nội dung chính

Gian nhà là gì?

Gian nhà là một khái niệm quen thuộc trong đời sống, đặc biệt gắn liền với kiến trúc nhà ở truyền thống tại các vùng nông thôn. Dù ngày nay nhiều người đã quen với khái niệm “phòng” trong nhà hiện đại, nhưng trong nhà cổ, nhà gỗ, nhà ba gian hay năm gian là cách gọi phổ biến lại là theo “gian”.

Về mặt kỹ thuật, gian nhà là khoảng không gian nằm giữa hai cột cái của ngôi nhà truyền thống. Đây là đơn vị cơ bản để xác định quy mô và tổ chức không gian trong các ngôi nhà gỗ cổ. Một gian có chiều ngang trung bình từ 2,5m đến 3,5m, sâu khoảng 5-6m, tùy từng vùng miền và điều kiện kinh tế của gia chủ.

Thông thường, nhà ở truyền thống ở Bắc Bộ và Trung Bộ Việt Nam sẽ có 3, 5 hoặc 7 gian. Gian giữa luôn được coi là gian chính, có vị trí quan trọng nhất trong ngôi nhà, thường là nơi đặt bàn thờ tổ tiên, tiếp khách, tổ chức lễ lạt… Các gian hai bên được phân chia cho sinh hoạt hằng ngày như phòng ngủ, kho, nơi làm việc hoặc nghỉ ngơi.

Không chỉ là khái niệm không gian, gian nhà còn gắn liền với quan niệm về gia đạo, sự ngăn nắp, trật tự và tôn ti trong văn hóa Việt. Trong nhiều gia đình xưa, vị trí của từng người ông bà, cha mẹ, con cái cũng gắn liền với từng gian cụ thể. Cách bố trí này vừa thể hiện nếp sống truyền thống, vừa đảm bảo tính công năng và sự hòa hợp phong thủy trong không gian sống.

Các loại gian nhà phổ biến trong kiến trúc nhà ở xưa

Tùy theo nhu cầu sử dụng, điều kiện đất đai và hoàn cảnh sống, nhà thành nhiều loại dựa theo số gian nhà. Mỗi kiểu có những đặc điểm riêng về chức năng, bố trí và ý nghĩa phong thủy. Dưới đây là các loại gian nhà phổ biến nhất trong kiến trúc nhà ở:

(1) Nhà ba gian: Giản dị và phổ biến

Nhà ba gian là mẫu nhà truyền thống phổ biến nhất tại các vùng quê miền Bắc và Bắc Trung Bộ. Kết cấu gồm ba gian nhà liền kề nhau theo chiều ngang.

Gian giữa là nơi đặt bàn thờ và tiếp khách cũng là không gian sinh hoạt chung của cả gia đình. Hai gian hai bên thường được dùng làm phòng ngủ hoặc nơi cất giữ đồ đạc.

Kiến trúc nhà ba gian thường đơn giản, tiết kiệm chi phí và công xây dựng, phù hợp với đa số hộ gia đình Việt xưa. Dù giản dị, nhưng nó vẫn đảm bảo yếu tố thông thoáng, hài hòa với thiên nhiên và dễ cải tạo khi gia đình có thêm thành viên.

(2) Nhà năm gian: Rộng rãi, dành cho đại gia đình

Nhà năm gian là phiên bản mở rộng của nhà ba gian, dành cho các gia đình đông người hoặc khá giả. So với nhà ba gian, kiểu nhà này có thêm hai gian phụ hai bên. Các gian nhà được bố trí linh hoạt: gian giữa là nơi thờ cúng, tiếp khách; các gian khác là phòng ngủ, phòng ăn, gian kho hoặc gian phụ trợ.

Nhà năm gian thường đi kèm sân rộng, vườn trước, sân sau, hàng cau, giếng nước… tạo nên tổng thể sống gần gũi với thiên nhiên, tiện cho sản xuất nông nghiệp và sinh hoạt gia đình.

(3) Nhà bảy gian trở lên: Biểu tượng của quyền lực và sự sung túc

Nhà bảy gian hoặc chín gian thường là nhà của quan lại, địa chủ hoặc những gia đình quyền quý thời phong kiến. Đây không chỉ là nơi sinh sống mà còn là biểu tượng của địa vị xã hội. Mỗi gian nhà có công năng riêng biệt, thể hiện sự phân cấp rõ ràng trong gia đình.

Không gian sống trong kiểu nhà này được bố trí bài bản với sân trong, sân ngoài, hiên rộng, mái ngói cong, cột kèo chạm trổ tinh xảo… Gian nhà không chỉ là một đơn vị trong kiến trúc nhà truyền thống mà còn là không gian chứa đựng giá trị văn hóa, lịch sử và tinh thần của người Việt. 

Với những ai yêu thích lối sống giản dị, gần gũi thiên nhiên và muốn giữ gìn bản sắc dân tộc trong từng thiết kế, mô hình gian nhà luôn là lựa chọn đáng để tham khảo.

Gian nhà là gì? Các loại gian nhà phổ biến trong kiến trúc nhà ở xưa (Hình từ Internet)

Thiết kế xây dựng nhà ở riêng lẻ phải đáp ứng yêu cầu gì?

Theo khoản 7 Điều 79 Luật Xây dựng 2014 có cụm từ này bị thay thế bởi điểm b khoản 1 Điều 57 Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn 2024 quy định thiết kế xây dựng nhà ở riêng lẻ phải đáp ứng yêu cầu thiết kế quy định sau:

- Tuân thủ tiêu chuẩn áp dụng, quy chuẩn kỹ thuật, quy định của pháp luật về sử dụng vật liệu xây dựng, đáp ứng yêu cầu về công năng sử dụng, công nghệ áp dụng (nếu có);

- Bảo đảm an toàn chịu lực, an toàn trong sử dụng, mỹ quan, bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, phòng, chống cháy, nổ và điều kiện an toàn khác.

Ngoài ra, hộ gia đình được tự thiết kế nhà ở riêng lẻ có tổng diện tích sàn xây dựng nhỏ hơn 250 m2 hoặc dưới 3 tầng hoặc có chiều cao dưới 12 mét, phù hợp với quy hoạch theo pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn được duyệt và chịu trách nhiệm trước pháp luật về chất lượng thiết kế, tác động của công trình xây dựng đến môi trường và an toàn của các công trình lân cận.