Quyết định 2836/QĐ-UBND năm 2014 phê duyệt Đề cương, Nhiệm vụ Đề án: “Phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế" do tỉnh Thanh Hóa ban hành

QUYẾT ĐỊNH

PHÊ DUYỆT ĐỀ CƯƠNG, NHIỆM VỤ ĐỀ ÁN: “PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG CỦA CON NGƯỜI THANH HÓA ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ”

CHỦ TỊCH ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH THANH HÓA

Căn cứ Luật Tổ chức HĐND và UBND ngày 26 tháng 11 năm 2003;

Căn cứ Quyết định số 581/QĐ-TTg ngày 06/5/2009 về việc phê duyệt Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020; Quyết định số 579/QĐ-TTg ngày 19/4/2011 về việc phê duyệt Chiến lược phát triển nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011 - 2020 của Thủ tướng Chính phủ;

Căn cứ Quyết định số 2677/QĐ-UBND ngày 15/8/2011 của UBND tỉnh về việc phê duyệt dự án "Điều chỉnh, bổ sung quy hoạch phát triển sự nghiệp văn hóa tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020”;

Căn cứ Thông báo Kết luận số 71/TB-UBND ngày 14/6/2013 của Chủ tịch UBND tỉnh về việc giao cho Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch nghiên cứu lập Đề án "Xây dựng hình ảnh con người Thanh Hóa tốt đẹp trong con mắt bạn bè trong nước và quốc tế";

Xét đề nghị của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tại Tờ trình số 972/TTr-SVHTTDL ngày 06/6/2014;

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Phê duyệt Đề cương, Nhiệm vụ Đề án: “Phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, với những nội dung chủ yếu sau:

PHẦN MỞ ĐẦU

SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỂ ÁN

1. Vai trò của con người trong phát triển

Con người Việt Nam với vai trò, mục tiêu và động lực phát triển kinh tế - xã hội, là sản phẩm của một quá trình phát triển lịch sử lâu dài và luôn luôn mang trong mình nó những truyền thống đã được tạo nên trong lịch sử. Do đó, con người là đối tượng nghiên cứu của nhiều chương trình, nhiều đề tài và trong mỗi giai đoạn của lịch sử đều đặt ra nhiệm vụ xây dựng con người, bởi vì những giá trị truyền thống của con người có vai trò quan trọng đối với sự phát triển xã hội theo cả hai chiều thúc đẩy và cản trở.

Trong mười nhiệm vụ xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thì nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới được xem là nhiệm vụ then chốt. Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) và Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) đã đặt vấn đề hướng mọi hoạt động văn hóa vào việc xây dựng con người Việt Nam, huy động mọi nguồn lực cho phát triển văn hóa, coi đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người, đầu tư cho phát triển bền vững. Do đó, nhiệm vụ trọng tâm là xây dựng con người toàn diện, có đủ phẩm chất về tư tưởng, đạo đức, lối sống và nhân cách, đáp ứng yêu cầu thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.

Hướng tới mục tiêu đó, việc nghiên cứu các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa với tư cách là chủ thể văn hóa có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhất là trong bối cảnh hiện nay. Bởi trong suốt chiều dài lịch sử, xứ Thanh luôn được biết đến với tư cách là địa bàn có vị trí đặc biệt về chính trị, kinh tế, văn hóa, là cầu nối giữa Bắc bộ và Trung bộ, là khu vực chuyển tiếp, giao thoa của văn hóa Việt giữa hai vùng văn hóa Bắc bộ và Bắc Trung bộ.

2. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế - cơ hội và thách thức đòi hỏi phải xây dựng con người Thanh Hóa có đủ phẩm chất, trí tuệ và năng lực để đáp ứng được những yêu cầu mới đặt ra

2.1. Hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa là xu thế tất yếu đang diễn ra mạnh mẽ. Những diễn biến của kinh tế thế giới và khu vực trong thời gian tới sẽ tác động mạnh đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội cũng như quá trình phát triển nguồn lực con người của cả nước và của tỉnh Thanh Hóa. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế cũng sẽ tạo ra những cơ hội và thách thức để công tác phát huy các giá trị truyền thống của con người Việt Nam nói chung và tỉnh Thanh Hóa nói riêng phải vươn tới những chuẩn mực của cuộc sống đương đại.

2.2. Việc nghiên cứu để phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp, xây dựng những giá trị mới nhằm nâng cao vị thế xã hội của người Thanh Hóa trong bối cảnh hiện nay, chính là nâng cao nguồn lực con người đáp ứng quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa quê hương đất nước. Bối cảnh đó vừa là cơ hội, đồng thời là thách thức đối với tỉnh Thanh Hóa, bởi truyền thống và các đặc điểm văn hóa của Thanh Hóa có nhiều ưu thế nổi trội, song những điểm yếu, hạn chế của con người Thanh Hóa cũng là thách thức đối với công tác phát huy, phát triển nhân tố con người trong giai đoạn hiện nay.

2.3. Thanh Hóa là miền đất địa linh nhân kiệt với nhiều đời vua, chúa, nhiều người tài đã xuất thân từ đây để dựng lên nước Việt Nam ngày nay. Trong công cuộc phát triển hiện đại, người dân ở các địa phương trong cả nước cũng như nhiều nước trên thế giới đều đánh giá cao năng lực của nguồn nhân lực Thanh Hóa. Trên thực tế, cộng đồng người Thanh Hóa có mặt ở khắp nơi trong cả nước cũng như trên thế giới. Người Thanh Hóa đã có uy tín, ảnh hưởng tốt tại những nơi họ đến làm ăn sinh sống, tạo điều kiện thuận lợi cho việc di dân đến sinh sống, làm ăn ở các địa phương khác cũng như thu hút sự đầu tư từ những nơi khác đến Thanh Hóa.

Tuy nhiên trên thực tế hiện nay, có sự phản ứng khá tiêu cực với nhiều người có quê ở Thanh Hóa, làm ảnh hưởng tới hình ảnh con người Thanh Hóa. Ở cấp độ nguồn nhân lực phổ thông, nhiều khu vực phía Nam đã không muốn tiếp nhận những công nhân người Thanh Hóa. Ở cấp độ nguồn nhân lực, trong các công sở hay văn phòng các doanh nghiệp, nhiều người e ngại và có sự băn khoăn khi phải làm việc với đồng nghiệp Thanh Hóa. Nhìn chung, có một luồng dư luận là người Thanh Hóa khó chơi và làm ăn với người Thanh Hóa luôn sẵn sàng phải chịu thiệt...

Thực tiễn cho thấy Thanh Hóa là một tỉnh lớn, dân số đứng thứ hai và diện tích đứng thứ 5 so với các tỉnh, thành phố trong cả nước, có truyền thống lịch sử lâu đời, có tiềm năng mọi mặt; song trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập hiện nay thì kinh tế - xã hội lại phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh của tỉnh.

Một trong các nguyên nhân chủ yếu của tình trạng trên là lực cản của những yếu tố tâm lý tiêu cực, lỗi thời, mang tính đặc trưng của người xứ Thanh, biểu hiện trong các tầng lớp nhân dân và trong một bộ phận cán bộ quản lý, lãnh đạo đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội của tỉnh. Một số đặc trưng tâm lý của người Thanh Hóa, cả điểm mạnh và điểm yếu, hạn chế và sở dĩ coi đó là đặc trưng, bởi lẽ không thấy những mặt tâm lý đó ở người tỉnh ngoài, hoặc có, song biểu hiện ở người Thanh Hóa đậm nét hơn và đặc biệt là "bền vững", khó thay đổi hơn. Có nhiều nguyên nhân lý giải cho vấn đề này, trong đó cơ sở để tạo nên các đặc trưng tâm lý đó, chủ yếu do yếu tố hoàn cảnh sống, hoàn cảnh tự nhiên và nhất là hoàn cảnh xã hội, mà Thanh Hóa có những đặc điểm riêng so với các tỉnh khác trong cả nước.

Từ cơ sở khoa học và thực tiễn đó, điều quan trọng và cần thiết là phải nhận thức được các giá trị truyền thống và con người Thanh Hóa hiện nay một cách biện chứng từ quá khứ tới hiện tại, trong cái nhìn liên ngành, đa ngành. Vì thế, việc chủ động nghiên cứu, tìm hiểu đặc trưng tính cách, tâm lý của người Thanh Hóa, xác định được những yếu tố tích cực để phát huy, những yếu tố tiêu cực để khắc phục hoặc biến đổi cho phù hợp với chuẩn mực giá trị của con người trong sự đổi mới và phát triển của xã hội là một việc hết sức cần thiết. Điều này, có khả năng hiện thực hóa được, bởi trong lịch sử, con người xứ Thanh luôn thể hiện là những chủ thể tích cực, chẳng những cải tạo được tự nhiên, xã hội mà còn cải tạo được chính bản thân mình, tức là có khả năng khắc phục những yếu tố tâm lý tiêu cực đã làm ảnh hưởng đến sự nhận diện, đánh giá của người dân trong nước và bạn bè quốc tế về hình ảnh con người Thanh Hóa hiện nay.

Đề án “Phát huy những giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” là một đề xuất, một ý tưởng lớn, mạnh bạo và kiên quyết nhằm tiến hành những công trình nghiên cứu nghiêm túc để khẳng định có cơ sở khoa học, đánh giá điểm mạnh, điểm yếu trong tính cách, phẩm chất, lối sống của người Thanh Hóa trong lịch sử và trong quá trình phát triển nhằm cải biến, nâng cao vị thế xã hội hình ảnh của người Thanh Hóa.

PHẦN THỨ NHẤT

THỰC TRẠNG VIỆC PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG CỦA CON NGƯỜI THANH HÓA TRONG THỜI GIAN QUA

1. Tổng quan các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa

QUYẾT ĐỊNH

PHÊ DUYỆT ĐỀ CƯƠNG, NHIỆM VỤ ĐỀ ÁN: “PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG CỦA CON NGƯỜI THANH HÓA ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ”

CHỦ TỊCH ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH THANH HÓA

Căn cứ Luật Tổ chức HĐND và UBND ngày 26 tháng 11 năm 2003;

Căn cứ Quyết định số 581/QĐ-TTg ngày 06/5/2009 về việc phê duyệt Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020; Quyết định số 579/QĐ-TTg ngày 19/4/2011 về việc phê duyệt Chiến lược phát triển nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011 - 2020 của Thủ tướng Chính phủ;

Căn cứ Quyết định số 2677/QĐ-UBND ngày 15/8/2011 của UBND tỉnh về việc phê duyệt dự án "Điều chỉnh, bổ sung quy hoạch phát triển sự nghiệp văn hóa tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020”;

Căn cứ Thông báo Kết luận số 71/TB-UBND ngày 14/6/2013 của Chủ tịch UBND tỉnh về việc giao cho Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch nghiên cứu lập Đề án "Xây dựng hình ảnh con người Thanh Hóa tốt đẹp trong con mắt bạn bè trong nước và quốc tế";

Xét đề nghị của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tại Tờ trình số 972/TTr-SVHTTDL ngày 06/6/2014;

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Phê duyệt Đề cương, Nhiệm vụ Đề án: “Phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, với những nội dung chủ yếu sau:

PHẦN MỞ ĐẦU

SỰ CẦN THIẾT CỦA ĐỂ ÁN

1. Vai trò của con người trong phát triển

Con người Việt Nam với vai trò, mục tiêu và động lực phát triển kinh tế - xã hội, là sản phẩm của một quá trình phát triển lịch sử lâu dài và luôn luôn mang trong mình nó những truyền thống đã được tạo nên trong lịch sử. Do đó, con người là đối tượng nghiên cứu của nhiều chương trình, nhiều đề tài và trong mỗi giai đoạn của lịch sử đều đặt ra nhiệm vụ xây dựng con người, bởi vì những giá trị truyền thống của con người có vai trò quan trọng đối với sự phát triển xã hội theo cả hai chiều thúc đẩy và cản trở.

Trong mười nhiệm vụ xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thì nhiệm vụ xây dựng con người Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới được xem là nhiệm vụ then chốt. Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) và Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI) đã đặt vấn đề hướng mọi hoạt động văn hóa vào việc xây dựng con người Việt Nam, huy động mọi nguồn lực cho phát triển văn hóa, coi đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người, đầu tư cho phát triển bền vững. Do đó, nhiệm vụ trọng tâm là xây dựng con người toàn diện, có đủ phẩm chất về tư tưởng, đạo đức, lối sống và nhân cách, đáp ứng yêu cầu thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.

Hướng tới mục tiêu đó, việc nghiên cứu các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa với tư cách là chủ thể văn hóa có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhất là trong bối cảnh hiện nay. Bởi trong suốt chiều dài lịch sử, xứ Thanh luôn được biết đến với tư cách là địa bàn có vị trí đặc biệt về chính trị, kinh tế, văn hóa, là cầu nối giữa Bắc bộ và Trung bộ, là khu vực chuyển tiếp, giao thoa của văn hóa Việt giữa hai vùng văn hóa Bắc bộ và Bắc Trung bộ.

2. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế - cơ hội và thách thức đòi hỏi phải xây dựng con người Thanh Hóa có đủ phẩm chất, trí tuệ và năng lực để đáp ứng được những yêu cầu mới đặt ra

2.1. Hội nhập quốc tế và toàn cầu hóa là xu thế tất yếu đang diễn ra mạnh mẽ. Những diễn biến của kinh tế thế giới và khu vực trong thời gian tới sẽ tác động mạnh đến quá trình phát triển kinh tế - xã hội cũng như quá trình phát triển nguồn lực con người của cả nước và của tỉnh Thanh Hóa. Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế cũng sẽ tạo ra những cơ hội và thách thức để công tác phát huy các giá trị truyền thống của con người Việt Nam nói chung và tỉnh Thanh Hóa nói riêng phải vươn tới những chuẩn mực của cuộc sống đương đại.

2.2. Việc nghiên cứu để phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp, xây dựng những giá trị mới nhằm nâng cao vị thế xã hội của người Thanh Hóa trong bối cảnh hiện nay, chính là nâng cao nguồn lực con người đáp ứng quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa quê hương đất nước. Bối cảnh đó vừa là cơ hội, đồng thời là thách thức đối với tỉnh Thanh Hóa, bởi truyền thống và các đặc điểm văn hóa của Thanh Hóa có nhiều ưu thế nổi trội, song những điểm yếu, hạn chế của con người Thanh Hóa cũng là thách thức đối với công tác phát huy, phát triển nhân tố con người trong giai đoạn hiện nay.

2.3. Thanh Hóa là miền đất địa linh nhân kiệt với nhiều đời vua, chúa, nhiều người tài đã xuất thân từ đây để dựng lên nước Việt Nam ngày nay. Trong công cuộc phát triển hiện đại, người dân ở các địa phương trong cả nước cũng như nhiều nước trên thế giới đều đánh giá cao năng lực của nguồn nhân lực Thanh Hóa. Trên thực tế, cộng đồng người Thanh Hóa có mặt ở khắp nơi trong cả nước cũng như trên thế giới. Người Thanh Hóa đã có uy tín, ảnh hưởng tốt tại những nơi họ đến làm ăn sinh sống, tạo điều kiện thuận lợi cho việc di dân đến sinh sống, làm ăn ở các địa phương khác cũng như thu hút sự đầu tư từ những nơi khác đến Thanh Hóa.

Tuy nhiên trên thực tế hiện nay, có sự phản ứng khá tiêu cực với nhiều người có quê ở Thanh Hóa, làm ảnh hưởng tới hình ảnh con người Thanh Hóa. Ở cấp độ nguồn nhân lực phổ thông, nhiều khu vực phía Nam đã không muốn tiếp nhận những công nhân người Thanh Hóa. Ở cấp độ nguồn nhân lực, trong các công sở hay văn phòng các doanh nghiệp, nhiều người e ngại và có sự băn khoăn khi phải làm việc với đồng nghiệp Thanh Hóa. Nhìn chung, có một luồng dư luận là người Thanh Hóa khó chơi và làm ăn với người Thanh Hóa luôn sẵn sàng phải chịu thiệt...

Thực tiễn cho thấy Thanh Hóa là một tỉnh lớn, dân số đứng thứ hai và diện tích đứng thứ 5 so với các tỉnh, thành phố trong cả nước, có truyền thống lịch sử lâu đời, có tiềm năng mọi mặt; song trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập hiện nay thì kinh tế - xã hội lại phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh của tỉnh.

Một trong các nguyên nhân chủ yếu của tình trạng trên là lực cản của những yếu tố tâm lý tiêu cực, lỗi thời, mang tính đặc trưng của người xứ Thanh, biểu hiện trong các tầng lớp nhân dân và trong một bộ phận cán bộ quản lý, lãnh đạo đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc phát triển kinh tế, văn hóa - xã hội của tỉnh. Một số đặc trưng tâm lý của người Thanh Hóa, cả điểm mạnh và điểm yếu, hạn chế và sở dĩ coi đó là đặc trưng, bởi lẽ không thấy những mặt tâm lý đó ở người tỉnh ngoài, hoặc có, song biểu hiện ở người Thanh Hóa đậm nét hơn và đặc biệt là "bền vững", khó thay đổi hơn. Có nhiều nguyên nhân lý giải cho vấn đề này, trong đó cơ sở để tạo nên các đặc trưng tâm lý đó, chủ yếu do yếu tố hoàn cảnh sống, hoàn cảnh tự nhiên và nhất là hoàn cảnh xã hội, mà Thanh Hóa có những đặc điểm riêng so với các tỉnh khác trong cả nước.

Từ cơ sở khoa học và thực tiễn đó, điều quan trọng và cần thiết là phải nhận thức được các giá trị truyền thống và con người Thanh Hóa hiện nay một cách biện chứng từ quá khứ tới hiện tại, trong cái nhìn liên ngành, đa ngành. Vì thế, việc chủ động nghiên cứu, tìm hiểu đặc trưng tính cách, tâm lý của người Thanh Hóa, xác định được những yếu tố tích cực để phát huy, những yếu tố tiêu cực để khắc phục hoặc biến đổi cho phù hợp với chuẩn mực giá trị của con người trong sự đổi mới và phát triển của xã hội là một việc hết sức cần thiết. Điều này, có khả năng hiện thực hóa được, bởi trong lịch sử, con người xứ Thanh luôn thể hiện là những chủ thể tích cực, chẳng những cải tạo được tự nhiên, xã hội mà còn cải tạo được chính bản thân mình, tức là có khả năng khắc phục những yếu tố tâm lý tiêu cực đã làm ảnh hưởng đến sự nhận diện, đánh giá của người dân trong nước và bạn bè quốc tế về hình ảnh con người Thanh Hóa hiện nay.

Đề án “Phát huy những giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” là một đề xuất, một ý tưởng lớn, mạnh bạo và kiên quyết nhằm tiến hành những công trình nghiên cứu nghiêm túc để khẳng định có cơ sở khoa học, đánh giá điểm mạnh, điểm yếu trong tính cách, phẩm chất, lối sống của người Thanh Hóa trong lịch sử và trong quá trình phát triển nhằm cải biến, nâng cao vị thế xã hội hình ảnh của người Thanh Hóa.

PHẦN THỨ NHẤT

THỰC TRẠNG VIỆC PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG CỦA CON NGƯỜI THANH HÓA TRONG THỜI GIAN QUA

1. Tổng quan các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa

Trong suốt chiều dài lịch sử, xứ Thanh luôn được biết đến là địa bàn có vị trí đặc biệt về chính trị, kinh tế, văn hóa; là cầu nối giữa Bắc bộ và Trung bộ, là khu vực chuyển tiếp, giao thoa giữa hai vùng văn hóa Bắc bộ và Trung bộ. Xứ Thanh là một vùng địa lý nhân văn, có những nét đặc thù “… tạo nên những sắc thái văn hóa độc đáo của xứ này, đó là tính vừa hoàn chỉnh, biệt lập tương đối lại vừa trung gian, chuyển tiếp trong tổng thể văn hóa xã hội Việt Nam”[1]. Xứ Thanh còn là "một vị trí địa - chiến lược, địa - chính trị, địa - văn hóa quan trọng của Việt Nam"[2];"... Xứ Thanh được cả nước biết đến là một vùng "địa linh nhân kiệt", là vùng đất "có con người từ thời tiền sử, ... có nền văn hóa Đông Sơn nổi tiếng ở thời sơ sử ..., có con đường riêng tiến tới sự hội tụ và kết tinh Đông Sơn văn hóa, văn minh điển hình và độc đáo của người Việt cổ (Lạc Việt).."[3]; "Có lẽ hiếm có vùng đất nào như Thanh Hóa lại có đầy đủ những mốc nổi tiếng, đánh dấu các giai đoạn lớn của lịch sử dân tộc, từ tối cổ cho đến tận ngày nay. Do vậy, thiên nhiên và văn hóa xứ Thanh đều thấm đượm sắc màu lịch sử"[4]. Ở vùng đất này, các yếu tố địa thế, núi sông, con người cùng có sự tỏa sáng cho nhau, đúng như sách Lịch triều hiến chương loại chí của Phan Huy Chú có đoạn viết về Thanh Hóa "... Vẻ non sông tốt tươi chung đúc nên sinh ra nhiều bậc vương tướng, khí tinh hoa tụ họp lại, nảy ra nhiều bậc văn nho. Đến những sản vật quý cũng khác mọi nơi... Bởi vì đất thiêng thì người giỏi nên nảy ra những bậc phi thường; vượng khí chung đúc nên xứng đáng đứng đầu cả nước"[5]. Với tất cả những nét đặc trưng về tự nhiên, xã hội và lịch sử nêu trên đã tạo cho văn hóa và con người Thanh Hóa có nét bản sắc, đặc trưng riêng.

Để khái quát những giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa, chúng ta cần giới thuyết khái niệm coi truyền thống là tập hợp những tư tưởng và tình cảm, những tập quán, thói quen trong tư duy, lối sống và ứng xử của một cộng đồng người, được hình thành trong lịch sử và đã trở nên ổn định, được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác. Tính di tồn, tính ổn định, tính cộng đồng là những đặc trưng, những thuộc tính của truyền thống. Đồng thời, cũng cần nhận diện cái riêng của truyền thống người Thanh Hóa trong một vùng địa - văn hóa có nhiều nét đặc thù trong cái chung của truyền thống con người Việt Nam, trên các mặt tư tưởng, tâm lý, văn hóa và tính cách - một cái nhìn có ý nghĩa tương đối tổng quan.

1.1. Những giá trị về tư tưởng

Trong các yếu tố tư tưởng, nổi lên hàng đầu là tinh thần yêu nước, tư tưởng nhân ái, niềm tự hào và ý thức trách nhiệm đối với dân tộc.

Trong quá trình phát triển của lịch sử, vùng đất xứ Thanh là nơi sinh thành cho đất nước nhiều nhân tài kiệt xuất về mọi mặt. Các anh hùng dân tộc cứu nước, dựng nước như Bà Triệu, Dương Đình Nghệ, Lê Đại Hành, Lê Lợi...; các lĩnh vực khác có Khương Công Phụ, Lê Văn Hưu, Nguyễn Mộng Tuân, Lê Thánh Tông, Đào Duy Từ..; các tổ sư nghề tài ba truyền nghề cho nhiều địa phương khác cũng là người Xứ Thanh.

1.2. Những giá trị về tâm lý

Thanh Hóa là vùng đất cổ, là một trong những châu thổ lớn của khu vực Bắc Trung bộ, với sự hình thành của làng xã cổ truyền lâu đời, nên Thanh Hóa có nhiều dòng họ lớn, nổi tiếng (Cự tộc) đã khai phá, lập làng, cha truyền, con nối rất lâu đời. Điều này đã tạo dựng cho con người Thanh Hóa một nét đặc trưng sâu sắc ở gắn bó với gia đình, gia tộc, dòng họ, quê hương, làng xóm.

Cũng do đặc điểm Thanh Hóa là vùng đất cổ, dân bản địa có mặt ở vùng này rất sớm và nối tiếp nhau sinh tồn, địa lý hành chính lại không thay đổi.., nên người xứ Thanh còn có một đặc điểm nổi bật trong tâm lý là rất ổn định. Nhiều mặt tâm lý tích cực cũng như tiêu cực, nhìn từ góc độ tâm lý học là đã trở thành "thuộc tính", bền vững, khó thay đổi.

1.3. Những giá trị về văn hóa

Trên nền tảng truyền thống của dân tộc, truyền thống văn hóa nổi trội trong con người Thanh Hóa là truyền thống hiếu học, trọng học vấn. Bởi thế, nhiều học giả đã ca ngợi xứ Thanh là vùng đất "Nhân kiệt".

Cư dân Thanh Hóa có một quá trình lịch sử xây dựng làng xã cổ truyền lâu đời. Những tên làng cổ trên vùng đất Thanh Hóa nơi nào cũng có. Những dòng họ lớn (Cự tộc) ở Thanh Hóa có kinh nghiệm quản lý xã hội, quản lý sản xuất và có thế lực, uy tín trong cộng đồng, nên đã sinh ra nhiều bậc hào kiệt. Từ đặc điểm này cho thấy, người xứ Thanh có một bề dày kinh nghiệm sản xuất và đấu tranh giữ đất, giữ làng, có một truyền thống văn hóa lâu đời. Những đặc điểm nổi bật về văn hóa nêu trên đã chỉ ra rằng, hoàn cảnh lịch sử - xã hội Thanh Hóa, một mặt đã sản sinh ra các bậc nhân tài nhiều lĩnh vực, nhưng mặt khác cũng cho thấy, con người xứ Thanh có khả năng to lớn, tác động trở lại đối với hoàn cảnh, cải tạo mạnh mẽ tự nhiên, xã hội và chính mình và đây là yếu tố rất cần thiết để có thể làm thay đổi những mặt hạn chế, mà việc thực hiện đề án này là có tính khả thi nhằm nhận diện và đánh thức những giá trị truyền thống tốt đẹp, những tiềm năng to lớn của con người Thanh Hóa.

1.4. Những giá trị về tính cách

Xứ Thanh tồn tại, phát triển tương đối độc lập, điều đó thể hiện một phần nào đó ở nhận định trong dân gian của người tỉnh ngoài: "Khu Bốn đẩy ra, khu Ba đẩy vào", nên người xứ Thanh có những mặt tâm lý tích cực nổi trội là lòng yêu đất nước, yêu quê hương mãnh liệt. Người Việt Nam, ai cũng có lòng yêu nước, nhưng ở người xứ Thanh có mức độ sâu sắc, cường độ lớn.

Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, với vị trí địa - chính trị đặc biệt, Thanh Hóa luôn là hậu cứ quan trọng của các cuộc kháng chiến bảo vệ và giành độc lập dân tộc. Nên vùng đất xứ Thanh là nơi tụ cư của người trong cả nước đến sơ tán vì chiến tranh, hoặc tham gia chống xâm lược. Vì thế, người xứ Thanh có nét trội trong tâm lý là giàu lòng vị tha, nhân ái, rộng lượng, cưu mang, giúp đỡ người khác.

2. Thực trạng việc phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa trong thời gian qua

2.1. Về mặt nhận thức: Xây dựng một tỉnh lớn như Thanh Hóa sánh vai với các tỉnh bạn để đi lên trong sự nghiệp xây dựng phát triển một xã hội văn minh, năng động, mạnh về kinh tế, giàu về văn hóa là một sự nghiệp to lớn của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc Thanh Hóa, đòi hỏi phải có sự tham gia của toàn xã hội, của nhiều nhân sĩ, trí thức. Điều này đã trở thành sự nhất quán trong quan điểm chỉ đạo và triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, của tỉnh trong việc phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa, nhằm xây dựng, phát huy tối đa nguồn lực con người.

2.2. Về phương hướng xây dựng hoàn thiện các chuẩn mực của con người Thanh Hóa trong thời kỳ đổi mới đã được lãnh đạo tỉnh cùng các ban, ngành chú trọng quan tâm. Tỉnh đã ban hành nhiều văn bản, nhiều cơ chế chính sách nhằm điều chỉnh và phù hợp với tình hình mới; nhiều cơ chế, chính sách đặc thù cho việc nâng cao chất lượng nguồn lực con người Thanh Hóa để phục vụ cho quá trình xây dựng quê hương, đất nước trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Việc xây dựng thiết chế nói chung và thiết chế văn hóa nói riêng nhằm hướng mọi hoạt động văn hóa vào việc xây dựng con người Thanh Hóa, huy động mọi nguồn lực cho phát triển văn hóa, coi đầu tư cho văn hóa là đầu tư cho con người, đầu tư cho phát triển bền vững - đã được Đảng bộ, chính quyền và các ngành, các cấp chú ý đến những yêu cầu của thời kỳ đổi mới và hội nhập.

Cuộc vận động phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa cơ sở” ở Thanh Hóa được khởi phát từ rất sớm so với nhiều địa phương trong cả nước, đã có ý nghĩa thiết thực trong việc phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của con người Thanh Hóa trong từng thời kỳ phát triển của lịch sử.

2.3. Về giải pháp thực hiện để phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp, khắc phục những hạn chế, yếu kém của con người Thanh Hóa hiện nay đã được đề cập tới, nhưng chưa tạo ra được một cuộc vận động lớn, toàn diện và sâu sắc trong hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân; chưa có được những công trình nghiên cứu để khẳng định một cách khoa học những điểm mạnh, những giá trị tốt đẹp của con người Thanh Hóa; đồng thời cũng mạnh dạn nhận ra những hạn chế, những thói xấu của con người Thanh Hóa cần phải khắc phục hoặc biến đổi, và quan trọng hơn là xác định được những chuẩn mực của con người Thanh Hóa cần phải có để thích ứng với yêu cầu của thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa quê hương, đất nước và quá trình hội nhập quốc tế hiện nay.

3. Đánh giá mặt mạnh, mặt yếu, cơ hội và thách thức của con người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và quá trình hội nhập quốc tế

- Thanh Hóa là một tỉnh lớn cả về diện tích tự nhiên và số dân so với nhiều địa phương trong cả nước. Trong công cuộc xây dựng và phát triển quê hương đất nước thời hiện đại, nhân dân các địa phương đều đánh giá cao tiềm năng nguồn nhân lực Thanh Hóa. Hiện tại, Thanh Hóa đang chuyển mình mạnh mẽ, nhiều tiềm năng đang trỗi dậy, triển vọng thật tốt đẹp. Những giá trị truyền thống tốt đẹp của con người Thanh Hóa đã được ghi vào sử sách. Trên thực tế, cộng đồng người Thanh Hóa có mặt ở khắp nơi trong cả nước cũng như ở nhiều nước trên thế giới và người Thanh Hóa đã có những ảnh hưởng tốt tại những nơi họ đến làm ăn, sinh sống, tạo điều kiện thuận lợi cho việc di dân đến làm ăn ở các địa phương khác, cũng như thu hút sự đầu tư từ những nơi khác đến Thanh Hóa.

- Những thành tựu của công cuộc đổi mới và quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa quê hương Thanh Hóa trong thời gian qua là cơ sở quan trọng, thúc đẩy con người Thanh Hóa tiếp tục vươn lên, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức cho con người Thanh Hóa trong quá trình đối diện với những yêu cầu mới của thời kỳ hội nhập và phát triển.

- Tuy vậy, trên thực tế hiện nay, tại một số địa phương trong nước và ở nước ngoài có một dư luận chưa thật sự tốt về một bộ phận người có quê ở Thanh Hóa, nhất là ở cấp độ nguồn nhân lực phổ thông, một số lĩnh vực không muốn tiếp nhận những công nhân người Thanh Hóa. Nhìn từ góc độ văn hóa, thì những mặt mạnh và những mặt hạn chế của con người Thanh Hóa ngoài nhân tố chủ quan, thì còn bị chi phối rất nhiều bởi những tác động của điều kiện tự nhiên, hoàn cảnh lịch sử và mối quan hệ lịch sử cư dân trên vùng đất xứ Thanh. Đây là đặc điểm nổi bật của Thanh Hóa so với các tỉnh khác, điều này cũng góp phần tạo nên nét đặc trưng của người xứ Thanh, không thấy ở người địa phương khác, hoặc nếu có thì mức độ không sâu sắc, đậm nét bằng.

Cũng do đặc điểm Thanh Hóa là vùng đất cổ, dân bản địa có mặt ở vùng này rất sớm và nối tiếp nhau sinh tồn, địa lý hành chính không thay đổi, nên tâm lý, tính cách người xứ Thanh có một đặc điểm nổi bật và chung nhất là rất ổn định. Nhiều mặt tích cực cũng như hạn chế, đã trở thành "thuộc tính" rất bền vững, khó thay đổi. Đây vừa là điểm mạnh vừa là điểm yếu trên cái nhìn tổng thể về đặc trưng tính cách con người Thanh Hóa. Do vậy, nó sẽ là cơ hội nếu như phát huy và kế thừa được những giá trị truyền thống tốt đẹp của người Thanh Hóa trong công cuộc xây dựng, phát triển quê hương, đất nước hiện nay; và ở một phương diện khác cũng sẽ là một thách thức cho việc thay đổi và khắc phục những hạn chế, lỗi thời bởi “thuộc tính” khó thay đổi của con người Thanh Hóa.

- Thanh Hóa là miền đất có bề dày lịch sử, truyền thống lâu đời, có nhiều công tích cứu nước, giữ nước và mở nước, có nhiều vị anh hùng lỗi lạc, nên trong mỗi con người xứ Thanh có tâm lý tự hào về quê hương rất đậm nét. Đặc điểm tâm lý này đã tạo nên sức mạnh của từng cá nhân và cả cộng đồng, khi đứng trước những thử thách của thời đại, trước những bước ngoặt của lịch sử. Minh chứng là khi Tổ quốc kêu gọi, thì người xứ Thanh luôn đi hàng đầu trong việc góp sức người, sức của cho các cuộc kháng chiến, đi tiên phong trong các trào lưu xã hội. Song với tâm lý rất đỗi tự hào về quê hương về bản thân mình nói trên, cũng dễ nảy sinh tâm lý bảo thủ.

Đặc điểm tâm lý bảo thủ là một lực cản trở rất lớn đối với sự phát triển kinh tế, xã hội trong thời đại hiện nay. Tâm lý này cũng sẽ ảnh hưởng tới tâm lý ngại sáng tạo, ngại đổi mới; do đó, cũng sẽ là một trở ngại lớn trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và xu thế hội nhập hiện nay.

Một số đặc trưng tâm lý, tính cách của người Thanh Hóa đã nêu, cả mặt mạnh và mặt yếu nổi trội ở người xứ Thanh đậm nét hơn, một phần là do cơ sở để tạo nên các đặc trưng tâm lý đó, chủ yếu do yếu tố hoàn cảnh sống, điều kiện tự nhiên và nhất là hoàn cảnh xã hội, mà Thanh Hóa có những đặc điểm riêng, so với các tỉnh khác trong cả nước.

Muốn biến chuyển được mặt tâm lý hạn chế này, con người Thanh Hóa phải biết kế thừa, phát huy được những giá trị truyền thống tốt đẹp vốn có của mình, đồng thời nhận diện được những hạn chế để khắc phục và biến đổi cho phù hợp với yêu cầu mới.

PHẦN THỨ HAI

MỤC TIÊU, GIẢI PHÁP PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG CỦA CON NGƯỜI THANH HÓA ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA VÀ HỘI NHẬP QUỐC TẾ

1. Mục tiêu của Đề án

1.1. Mục tiêu chung

Nghiên cứu các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa từ trong quá khứ đến hiện tại; xác định điểm mạnh, điểm yếu của con người Thanh Hóa, đưa ra những chuẩn mực giá trị mà con người Thanh Hóa cần phải đạt được để đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế; từ đó, đưa vào thực tiễn đời sống, tạo sự chuyển biến sâu sắc trong nhận thức và trở thành hành động của các tầng lớp nhân dân Thanh Hóa, nhằm nâng cao vị thế và hình ảnh của người Thanh Hóa.

1.2. Mục tiêu cụ thể

a) Đề án có nhiệm vụ nghiên cứu làm sáng rõ quá trình hình thành, phát triển và biến đổi những giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa; cơ sở hình thành và những nội dung chủ yếu của các giá trị truyền thống đó.

b) Tập trung nghiên cứu những đặc trưng tâm lý, tính cách trong nội dung các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa, được tạo nên bởi những yếu tố đặc thù của vùng địa - văn hóa xứ Thanh trong cái nhìn chung về các giá trị truyền thống của con người Việt Nam.

c) Xác định sự đánh giá của cư dân các địa phương khác trong nước và ngoài nước về người Thanh Hóa. Phân tích các căn cứ, tiêu chí đánh giá về hình ảnh (tính cách, phẩm chất, lối sống) của người Thanh Hóa trong xã hội hiện nay.

d) Phân tích nội dung các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa, đối chiếu với yêu cầu phát triển của quê hương, đất nước, yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế; chỉ ra những giá trị truyền thống cần kế thừa, phát huy và nâng cao, những truyền thống đã trở nên lạc hậu, những yếu kém cần biến đổi hay khắc phục, xóa bỏ; đánh giá một cách khách quan mặt mạnh và mặt yếu trong tâm lý, tính cách của người Thanh Hóa.

đ) Trên cơ sở nghiên cứu đó, đưa ra những chuẩn mực giá trị mà con người Thanh Hóa cần phải đạt được để thích ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

e) Đề xuất một số giải pháp cụ thể nhằm tạo nên sự chuyển biến sâu rộng đối với mọi tầng lớp nhân dân, cán bộ công chức trong nhận thức về các giá trị truyền thống và con người Thanh Hóa hiện nay, để tự ý thức đạt được các chuẩn mực giá trị mới của con người Thanh Hóa, góp phần giải quyết mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại.

2. Một số giải pháp phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế

Con người Thanh Hóa với vai trò là chủ thể, mục tiêu và động lực phát triển kinh tế - xã hội, là sản phẩm của một quá trình phát triển lịch sử lâu dài, luôn mang trong mình những giá trị truyền thống đã được tạo nên trong lịch sử. Trong việc thực hiện đề án này, con người Thanh Hóa chính là đối tượng được hưởng lợi. Do đó, các giải pháp của đề án tập trung vào các vấn đề tuyên truyền, giáo dục, đổi mới công tác quản lý, xây dựng môi trường văn hóa, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực để xây dựng và phát triển con người Thanh Hóa đạt được các chuẩn mực giá trị, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Để đạt được mục tiêu đến năm 2020, 100% số người Thanh Hóa thuộc mọi tầng lớp được nâng cao nhận thức, có sự chuyển biến tích cực về nhận thức, hướng tới đạt được các chuẩn mực giá trị của con người Thanh Hóa, cần phải tiến hành nhiều giải pháp đồng bộ và trên cơ sở các sản phẩm của đề án được coi như cẩm nang nhận thức về các giá trị truyền thống và con người Thanh Hóa hiện nay, cần chú trọng đến một số nhóm giải pháp sau:

a) Nhóm giải pháp về nhận thức

- Khởi phát cuộc vận động "Toàn dân đoàn kết xây dựng chuẩn mực hình ảnh con người Thanh Hóa"; tạo sự nhận thức sâu rộng trong cả hệ thống chính trị, các cấp chính quyền, các tổ chức đoàn thể, các tầng lớp nhân dân các dân tộc trên địa bàn của tỉnh.

- Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục để chủ thể văn hóa là con người Thanh Hóa ngày càng nhận thức đầy đủ, sâu sắc hơn các giá trị truyền thống tốt đẹp của mình, nhận ra những yếu kém, hạn chế, những thói xấu trong lối sống, cách ứng xử; từ đó có quá trình tích cực phát huy, nâng cao các giá trị tốt đẹp, khắc phục những hạn chế, yếu kém diễn ra một cách tự giác, thường trực trong mỗi con người. Đó chính là cách thức tác động, tạo ra tính tích cực, chủ động của từng chủ thể con người Thanh Hóa trong quá trình hoạt động thực tiễn của mình.

b) Nhóm giải pháp về văn hóa - giáo dục

- Phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh theo hướng bền vững - nhân văn, tạo cơ sở cho việc phát triển hoàn thiện các chuẩn mực giá trị của con người Thanh Hóa.

- Xây dựng môi trường văn hóa thẩm mỹ và thực hiện xã hội hóa các môi trường văn hóa thẩm mỹ. Việc xây dựng môi trường văn hóa thẩm mỹ không phải chỉ là sự nỗ lực của mỗi cá nhân mà là của toàn thể xã hội trong việc xây dựng đời sống văn hóa với ý nghĩa "Một cuộc vận động văn hóa lớn": Từ nếp sống văn hóa trong gia đình đến nếp sống nơi công cộng; từ điều kiện môi trường lao động cho đến chất lượng thẩm mỹ sản phẩm; từ những quan hệ trong phạm vi đời sống cá nhân đến quan hệ cộng đồng; từ những thắng cảnh thiên nhiên - kỳ quan tạo hóa đến các công trình kiến trúc, nghệ thuật - sản phẩm của bàn tay và khối óc con người… Tất cả những yếu tố này đều hàm chứa trong nó nét đẹp của văn hóa, của tinh thần nhân văn, nhân đạo tích cực, đều mang ý nghĩa ảnh hưởng sâu sắc, bền vững tới tình cảm, tâm lý, tính cách con người. Bản thân cái đẹp có khả năng đẩy lùi cái xấu. Môi trường cuộc sống đẹp sẽ là hoàn cảnh lý tưởng, làm cho "phần tốt ở trong mỗi con người nảy nở như hoa mùa xuân và phần xấu bị mất dần đi".

- Tăng cường "hàm lượng văn hóa” trong tất cả các mối quan hệ giữa con người với con người, với môi trường tự nhiên và với chính bản thân trong đời sống; xây dựng lối sống lành mạnh cho mọi đối tượng, mọi tầng lớp nhân dân, các cấp, các ngành, trong các cơ quan, đoàn thể và trong từng gia đình.

- Hiện thực hóa các chuẩn mực giá trị của con người Thanh Hóa trong thời kỳ đổi mới thành các chuẩn mực đánh giá con người, làm cho các chuẩn mực đó thấm sâu vào nhận thức tư tưởng, tình cảm, trở thành định hướng cho lối sống và cách ứng xử. Bởi vì người ta chỉ phân biệt một cách bản lĩnh đúng - sai, đẹp - xấu và hướng tới cái đúng, cái tốt, cái đẹp khi có được một định hướng đúng đắn.

- Việc hiện thực hóa các chuẩn mực giá trị con người Thanh Hóa cần được thực hiện đối với mọi đối tượng, mọi tầng lớp nhân dân; trong đó, cần đặc biệt chú ý tới đội ngũ cán bộ lãnh đạo và quản lý, các nhà giáo dục. Về ý tưởng này, Đại Văn hào Tago đã nói rằng: Giáo dục một người đàn ông được một con người. Giáo dục một người đàn bà được cả gia đình. Giáo dục một người thầy được cả một thế hệ".

c) Nhóm giải pháp phát huy vai trò và chức năng của các hệ thống chính trị, các tổ chức đoàn thể, các cấp chính quyền, các hệ thống thiết chế giáo dục, văn hóa, nghệ thuật các cấp; các thiết chế gia đình, dòng họ trong việc giáo dục, định hướng và hiện thực hóa các chuẩn mực giá trị con người Thanh Hóa; cần coi việc xây dựng và hoàn thiện các chuẩn mực giá trị con người Thanh Hóa như một bộ phận nằm trong chiến lược phát triển văn hóa bền vững.

d) Nhóm giải pháp về đổi mới quản lý, cơ chế, chính sách ưu tiên, đặc thù dành cho việc phát triển con người.

PHẦN THỨ BA

TỔ CHỨC THỰC HIỆN

1. Tiến độ thực hiện Đề án

* Giai đoạn 1

Nhiệm vụ trọng tâm: Xây dựng hệ thống lý luận trong nghiên cứu giá trị truyền thống và sự biến đổi giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Nghiên cứu cơ sở hình thành các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa từ trong quá khứ đến hiện tại. Tổng hợp nghiên cứu các nguồn tài liệu về các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa. Tổ chức khảo sát, điều tra xã hội học để tổng hợp phân tích, nhận diện về con người Thanh Hóa (trên các phương diện: tính cách, phẩm chất, lối sống); Tổ chức các hội thảo khoa học tập trung vào chủ đề: Các giá trị truyền thống, thực trạng và sự biến đổi các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa trong đổi mới và hội nhập.

* Giai đoạn 2: Tiếp tục hoàn thiện các nhiệm vụ triển khai trong giai đoạn trước và triển khai các nhiệm vụ còn lại, cụ thể: Hệ thống lại những giá trị cao đẹp của người Thanh Hóa cần phát huy; xác định tầm quan trọng của việc phát huy những giá trị cao đẹp nhằm nâng cao vị thế xã hội của người Thanh Hóa; phân tích tính chủ động và các biện pháp đã thực hiện của người Thanh Hóa trong việc nâng cao vị thế xã hội của mình trong xã hội hiện nay, chỉ ra những thành công và hạn chế của các biện pháp này; xây dựng các giải pháp phát huy những giá trị cao đẹp nhằm nâng cao vị thế xã hội của người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

2. Tổ chức thực hiện Đề án

- Ủy ban nhân dân dân tỉnh phê duyệt Đề cương, Nhiệm vụ Đề án: “Phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế".

- Trên cơ sở Đề cương, Nhiệm vụ Đề án được phê duyệt, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch chịu trách nhiệm chỉ đạo, giám sát, kiểm tra, đôn đốc cơ quan được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch lựa chọn ký hợp đồng triển khai xây dựng Đề án là Trường Đại học Hồng Đức tổ chức triển khai, thực hiện theo đúng nội dung Đề cương, Nhiệm vụ Đề án đã được phê duyệt; trên cơ sở đó, triển khai các bước xây dựng và hoàn thiện Đề án, gửi Chủ Đề án (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức nghiệm thu Đề án hoàn thành, báo cáo Ủy ban nhân dân tỉnh xem xét, phê duyệt.

- Sở Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch cân đối, bố trí nguồn kinh phí triển khai, thực hiện Đề án.

- Sở Tài chính phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, bố trí kinh phí thực hiện theo tiến độ của Đề án.

- Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì, phối hợp với các ngành, đơn vị, địa phương liên quan triển khai, thực hiện đạt hiệu quả cao nhất Đề án được duyệt.

3. Cách thức, phương pháp thực hiện Đề án

Đề án "Phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế" sẽ được các nhà nghiên cứu từ nhiều viện nghiên cứu (Viện Nghiên cứu Văn hóa, Viện Xã hội học, Viện Ngôn ngữ học, Viện Nghiên cứu Tôn giáo); Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam; các trường đại học và trung tâm nghiên cứu (Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐH Quốc gia Hà Nội, Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Văn hóa Tín ngưỡng Việt Nam) tham gia thực hiện; trong đó, đề tài đã có sự phối hợp chặt chẽ giữa Trường Đại học Hồng Đức - cơ quan chủ trì thực hiện xây dựng Đề án với Khoa Nhân học thuộc Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội, Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Văn hóa Tín ngưỡng Việt Nam, Viện Xã hội học, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Ngoài ra, Đề án còn tập hợp đông đảo các nhà nghiên cứu ở các địa phương trong cả nước, những người ở trong tỉnh và ngoài tỉnh am hiểu sâu sắc về con người và văn hóa xứ Thanh - Thông qua các cuộc phỏng vấn sâu, các cuộc hội thảo khoa học...

Đề án sẽ tiến hành các cuộc khảo sát thực địa tại tỉnh Thanh Hóa và các tỉnh đại diện cho các khu vực: Hà Nội, Hải Phòng (đại diện cho khu vực miền Bắc); Đà Nẵng, Quảng Ngãi (đại diện cho khu vực miền Trung); thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương (đại diện cho khu vực miền Nam); Đắc Lắc (đại diện cho khu vực Tây Nguyên). Tại các địa phương, khảo sát của Đề án được tiến hành trên các phương diện: Điều tra xã hội học thông qua phiếu hỏi, phỏng vấn sâu các đối tượng được lựa chọn có chủ đích, phỏng vấn sâu các chuyên gia là các nhà nghiên cứu của trung ương và địa phương, những người nước ngoài đang sinh sống làm việc tại Việt Nam. Kỹ thuật xử lý thông tin điều tra xã hội học là: Toàn bộ số liệu định lượng sẽ được nhập bằng chương trình Microsoft Access và xử lí bằng chương trình Spss 13.0'; toàn bộ dữ liệu định tính thu thập được trong quá trình khảo sát sẽ được xử lí bằng phần mềm xử lí định tính Nvivo 2.0.

Ngoài ra, Đề án còn tổng hợp các nguồn tài liệu thứ cấp ở trong và ngoài nước để phân tích, thu thập các thông tin có liên quan đến nội dung nghiên cứu.

Để phục vụ cho các nhiệm vụ, nội dung nghiên cứu, Đề án cũng sẽ tổ chức nhiều cuộc tọa đàm, hội nghị, hội thảo khoa học.

Hội thảo lần thứ nhất với chủ đề: Cách tiếp cận, phương pháp nghiên cứu và các nội dung lớn đặt ra cho Đề án; Hội thảo khoa học lần thứ 2 tập trung vào chủ đề: Các giá trị truyền thống, thực trạng và sự biến đổi các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa trong đổi mới và hội nhập; Hội thảo lần thứ 3 tập trung vào chủ đề: Đánh giá các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa từ trong quá khứ đến hiện tại và các trở lực trong việc phát huy các giá trị ấy ở địa phương hiện nay; Hội thảo khoa học lần thứ 4 tập trung vào chủ đề Các giải pháp phát huy những giá trị truyền thống nhằm nâng cao vị thế xã hội của người Thanh Hóa trong mắt bạn bè trong nước và quốc tế.

Các phương pháp nghiên cứu của Đề án được xác định như sau:

a) Đề án tiếp cận đối tượng nghiên cứu từ góc độ nhân học văn hóa, văn hóa học, tức là nhìn nhận sự hình thành và biến đổi các giá trị truyền thống của người Thanh Hóa trong mối tương tác với môi trường tự nhiên và môi trường xã hội, từ đó xem xét những điều gì là hay, là tốt, là có lợi, đáp ứng những nhu cầu của cộng đồng trong đời sống xã hội, thích ứng với thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

b) Đối tượng nghiên cứu là các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa được nhìn nhận từ lý thuyết hệ thống, tức là các giá trị truyền thống của người Thanh Hóa không phải là những giá trị riêng biệt mà chúng liên hệ và quy định lẫn nhau như một hệ thống tổng thể, trong đó bao gồm các giá trị mang tính tổng thể là toàn bộ các giá trị truyền thống của con người Việt Nam và các giá trị mang sắc thái riêng của con người Thanh Hóa. Nếu nói văn hóa là biểu tượng và sự lựa chọn thì trong những giá trị tổng quát truyền thống của con người Việt Nam, cái đa dạng và nét riêng văn hóa của mỗi vùng, miền chính là kiểu lựa chọn trong cách ứng xử của con người ở các vùng miền khác nhau của đất nước. "Văn hóa là cách sống (cách ứng xử)"[6] - cách sống, hay có thể nói cách ứng xử là cốt lõi văn hóa con người.

c) Các giá trị văn hoá truyền thống của con người Thanh Hóa được nhận diện từ góc độ của nhiều bộ môn khoa học của khoa học xã hội và nhân văn, do vậy tiếp cận liên ngành được vận dụng một cách nhuần nhuyễn, trong đó chú trọng phương pháp liên ngành Nhân học - Xã hội học - Tâm lý học và các cách tiếp cận liên ngành như Địa - Văn hóa, Địa - Chính trị...

4. Hiệu quả của Đề án

Đề án được triển khai, thực hiện sẽ có ý nghĩa hết sức to lớn, tác động đến mọi mặt đời sống và sự phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội của tỉnh, bởi hiệu quả đem lại được thể hiện trên các khía cạnh:

Trên cơ sở xác định con người vừa là chủ thể, vừa là mục tiêu, động lực của sự phát triển, việc triển khai Đề án "Phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế", góp phần thiết thực, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực để phát triển bền vững kinh tế - văn hóa - xã hội của tỉnh; tạo ra một xu thế quan trọng trong việc nhận thức về những giá trị chuẩn mực và biến đổi đang chi phối con người Thanh Hóa trong cuộc sống đương đại.

Việc triển khai xây dựng Đề án sẽ hoàn thiện hệ thống lý luận trong nghiên cứu giá trị truyền thống và sự biến đổi giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa trong bối cảnh đổi mới và hội nhập; tổng kết và rút ra những giá trị truyền thống tiêu biểu của con người Thanh Hóa trên các phương diện chính yếu; góp phần giáo dục các thế hệ người dân Thanh Hóa, đặc biệt là thế hệ trẻ, phát huy những giá trị truyền thống, tiếp thu những giá trị mới, phù hợp, nâng cao trí và lực của con người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Đề án đã thể hiện sâu sắc sự quan tâm của đảng bộ, chính quyền đối với đồng bào các dân tộc trong tỉnh, bởi ý nghĩa thiết thực là củng cố và phát huy nhân tố con người với tư cách là nguồn sản nghiệp quan trọng trong công cuộc xây dựng quê hương, đất nước.

Điều 2. Trách nhiệm của các đơn vị có liên quan:

Giao Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Chủ Đề án); căn cứ nội dung phê duyệt tại Điều 1 Quyết định này, tổ chức triển khai lập và hoàn thiện Đề án, trình Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh xem xét, phê duyệt.

Các sở, ban, ngành, đơn vị, địa phương liên quan, theo chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn được giao, có trách nhiệm phối hợp, tạo điều kiện để Chủ Đề án triển khai, thực hiện thành công Đề án trên phạm vi toàn tỉnh.

Điều 3. Quyết định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày ký.

Chánh Văn phòng Ủy ban nhân dân tỉnh; Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Giám đốc các sở; trưởng các ban, ngành, đoàn thể cấp tỉnh; Chủ tịch Ủy ban nhân dân các huyện, thị xã, thành phố; các tổ chức, cá nhân có liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

PHỤ LỤC

NHỮNG DỰ ÁN THÀNH PHẦN CỦA ĐỀ ÁN

Dự án 1: Xây dựng hệ thống lý luận trong nghiên cứu giá trị truyền thống và sự biến đổi giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Nhiệm vụ, nội dung 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu ở nước ngoài và trong nước về các giá trị truyền thống của người Thanh Hóa.

Nhiệm vụ, nội dung 2: Những vấn đề lý luận trong nghiên cứu giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa: Cái chung và cái riêng trong giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa.

Nhiệm vụ, nội dung 3: Những vấn đề lý luận trong nghiên cứu sự biến đổi hệ giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Dự án 2: Nghiên cứu cơ sở hình thành và những nội dung tổng quát giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa từ trong quá khứ đến hiện tại

Nhiệm vụ, nội dung 1: Phân tích tác động của môi trường tự nhiên và điều kiện địa lý đối với sự hình thành các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa từ trong quá khứ đến hiện tại.

Nhiệm vụ, nội dung 2: Phân tích tác động của hoàn cảnh lịch sử đối với sự hình thành các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa từ trong quá khứ đến hiện tại.

Nhiệm vụ, nội dung 3: Phân tích tác động của cơ cấu kinh tế - xã hội đối với sự hình thành các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa từ trong quá khứ đến hiện tại.

Nhiệm vụ, nội dung 4: Phân tích tác động của cơ cấu làng xã cổ truyền của xứ Thanh đối với sự hình thành các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa từ trong quá khứ đến hiện tại.

Nhiệm vụ, nội dung 5: Phân tích dấu ấn vùng miền "thực thể Xứ Thanh" trong tâm thức con người Thanh Hóa.

Dự án 3: Phân tích, tổng hợp giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa qua các nguồn dẫn liệu

Nhiệm vụ, nội dung 1: Phân tích, tổng hợp các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa qua dẫn liệu sử học, dân tộc học.

Nhiệm vụ, nội dung 2: Phân tích, tổng hợp các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa qua dẫn liệu văn học thành văn.

Nhiệm vụ, nội dung 3: Phân tích, tổng hợp các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa qua dẫn liệu văn học dân gian cổ truyền.

Nhiệm vụ, nội dung 4: Phân tích, tổng hợp các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa qua dẫn liệu văn học dân gian hiện đại.

Nhiệm vụ, nội dung 5: Phân tích, tổng hợp các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa qua dẫn liệu nghệ thuật âm nhạc.

Nhiệm vụ, nội dung 6: Phân tích, tổng hợp các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa qua dẫn liệu kiến trúc, hội họa, mỹ thuật.

Nhiệm vụ, nội dung 7: Phân tích, tổng hợp các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa qua dẫn liệu ngôn ngữ.

Nhiệm vụ, nội dung 8: Phân tích, tổng hợp các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa qua nghiên cứu đánh giá của người nước ngoài.

Dự án 4: Điều tra và phân tích xã hội học về các giá trị truyền thống và con người Thanh Hóa hiện nay

Nhiệm vụ, nội dung 1: Điều tra và phân tích xã hội học theo phạm vi khảo sát và đối tượng nghiên cứu của đề án.

Nhiệm vụ, nội dung 2: Phân tích, tổng hợp các giá trị của người Thanh Hóa trong xã hội truyền thống và hiện đại qua sự tự đánh giá của người dân Thanh Hóa .

Nhiệm vụ, nội dung 2: Phân tích, tổng hợp các giá trị của người Thanh Hóa trong xã hội truyền thống và hiện đại qua đánh giá của các địa phương khác.

Nhiệm vụ, nội dung 3: Phân tích, tổng hợp thực trạng biến đổi trong tính cách, phẩm chất, lối sống của người Thanh Hóa từ xã hội truyền thống đến hiện đại qua sự tự đánh giá của người dân Thanh Hóa.

Nhiệm vụ, nội dung 4: Phân tích, tổng hợp thực trạng biến đổi trong tính cách, phẩm chất, lối sống của người Thanh Hóa từ xã hội truyền thống đến hiện đại qua đánh giá của người dân ở các địa phương khác.

Nhiệm vụ, nội dung 5: Phân tích, tổng hợp những đánh giá của người nước ngoài về con người Thanh Hóa.

Nhiệm vụ, nội dung 6: Phân tích, so sánh sự đánh giá giữa các nhóm đối tượng khác nhau về hình ảnh của người Thanh Hóa.

Nhiệm vụ, nội dung 7: Phân tích, tổng hợp các biến số ảnh hưởng đến quan niệm về những giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa Hóa từ trong xã hội truyền thống đến hiện đại.

Nhiệm vụ, nội dung 8: Xác định nguyên nhân dẫn đến sự biến đổi trong tính cách, phẩm chất, lối sống của người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Nhiệm vụ, nội dung 9: Xác định các nhân tố tác động đến việc nhận diện hình ảnh của người Thanh Hóa (trên các phương diện: tính cách, phẩm chất, lối sống) trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Nhiệm vụ, nội dung 10: Phân tích ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của các đánh giá các giá trị truyền thống của người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế (trên các phương diện: tính cách, phẩm chất, lối sống).

Nhiệm vụ, nội dung 11: Phân tích những điểm mạnh, điểm yếu trong tính cách của người Thanh Hóa trong bối cảnh tính cách người Việt.

Nhiệm vụ, nội dung 12: Tổng hợp, phân tích những giá trị mới của con người Thanh Hóa (trên các phương diện: tính cách, phẩm chất, lối sống) cần phải có, được hình thành trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế qua tư liệu điều tra xã hội học.

Nhiệm vụ, nội dung 13: Tổng hợp, đánh giá tổng thể những điểm mạnh, điểm yếu trong tính cách, phẩm chất, lối sống của người Thanh Hóa qua tư liệu điều tra xã hội học

Dự án 5: Phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp, xây dựng những giá trị mới, đề xuất các giải pháp nâng cao vị thế xã hội của người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế

Nhiệm vụ, nội dung 1: Xác định tầm quan trọng của việc phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Nhiệm vụ, nội dung 2: Phân tích tính chủ động và các biện pháp đã thực hiện của người Thanh Hóa trong việc phát huy các giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa - kết quả đạt được và hạn chế của các biện pháp này.

Nhiệm vụ, nội dung 3: Hệ thống lại những điểm tính cực của người Thanh Hóa cần phát huy và những giá trị mới cần phải xây dựng của con người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Nhiệm vụ, nội dung 4: Các giải pháp phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp, xây dựng những giá trị mới nhằm nâng cao vị thế xã hội của người Thanh Hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Dự án 6: Xây dựng bộ dữ liệu giới thiệu hình ảnh con người Thanh Hóa

Nhiệm vụ, nội dung 1: Xây dựng cuốn "Cẩm nang người Thanh Hóa".

Nhiệm vụ, nội dung 2: Xây dựng bộ dữ liệu để tuyên truyền, giới thiệu quảng bá những giá trị truyền thống của con người Thanh Hóa dưới dạng: Chân dung con người Thanh Hóa.

Danh mục tài liệu tham khảo chính

1. Quốc Chấn, "Một số đặc điểm tâm lý người xứ Thanh", Hội Khoa học Tâm lý - Giáo dục Thanh Hóa, NXB Thanh Hóa, 2008.

2. Phan Huy Chú, "Lịch triều hiến chương loại chí", Tập I, Nxb Giáo dục, HN 2008.

3. Chỉ thị số 1971/CT-TTg ngày 27 tháng 10 năm 2010 của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác dân tộc trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

4. Nghị quyết Trung ương 5, Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa VIII) về "Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc" và Kết luận Hội nghị lần thứ X (khóa IX) về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về "Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc".

5. Quyết định số 125/QĐ-TTg ngày 31 tháng 7 năm 2007 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa giai đoạn 2006-2020.

6. Quyết định số 581/QĐ-TTg ngày 06 tháng 5 năm 2009 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2020.

7. Quyết định số 579/QĐ-TTg ngày 19/4/2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chiến lược phát triển nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011- 2020.

8. Quyết định số 1216/QĐ-TTg ngày 22/7/2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát triển nhân lực Việt Nam thời kỳ 2011- 2020.

9. Quyết định số 22/QĐ-TTg ngày 05 tháng 01 năm 2010 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án "Phát triển văn hóa nông thôn đến 2015 định hướng đến năm 2020".

10. Quyết định số 2677/QĐ-UBND, ngày 15 tháng 8 năm 2011 của UBND tỉnh Thanh Hóa về việc phê duyệt dự án "Điều chỉnh, bổ sung quy hoạch phát triển sự nghiệp văn hóa tỉnh Thanh Hóa đến năm 2020.

11. Quyết định số 114/2009/QĐ-TTg ngày 28 tháng 9 năm 2009 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển KT-XH của tỉnh đến năm 2020.

12. Ngô Đức Thịnh, "Văn hóa vùng và phân vùng văn hóa ở Việt Nam", NXB Trẻ, 2004.

13. Văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVI (nhiệm kỳ 2005-2010). Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa.

14. Văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVII (nhiệm kỳ 2010-2015), Đảng bộ tỉnh Thanh Hóa.

15. Trần Quốc Vượng, "Việt Nam, cái nhìn địa - văn hóa", Nxb Văn hóa dân tộc, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, Hà Nội, 1998, tr.273.