Quyết định 51/QĐ-UBND năm 2022 về Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2030

QUYẾT ĐỊNH

VỀ VIỆC BAN HÀNH ĐỀ ÁN BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ HỆ THỐNG DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA, DANH LAM THẮNG CẢNH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI ĐẾN NĂM 2030

CHỦ TỊCH ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG NGÃI

Căn cứ Luật Tổ chức chính quyền địa phương ngày 19/6/2015; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương ngày 22/11/2019;

Căn cứ Luật Di sản văn hóa ngày 29/6/2001; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa ngày 18/6/2009;

Căn cứ Luật Bảo vệ môi trường năm 2020;

Căn cứ Luật sửa đổi, bổ sung Luật Xây dựng năm 2020;

Căn cứ Nghị quyết số 05/2005/NQ-CP ngày 18/4/2005 của Chính phủ về đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động giáo dục, y tế, văn hóa và thể dục thể thao;

Căn cứ Nghị định số 98/2010/NĐ-CP ngày 21/9/2010 của Chính phủ Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Di sản văn hóa và Luật Sửa đổi một số điều của Luật Di sản văn hóa;

Căn cứ Nghị định số 166/2018/NĐ-CP ngày 25/12/2018 của Chính phủ Quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục lập, phê duyệt quy hoạch, dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh;

Căn cứ các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ: Số 1230/QĐ-TTg ngày 15/7/2021 về phê duyệt chương trình bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021 - 2025; số 1909/QĐ-TTg ngày 12/11/2021 về việc phê duyệt Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030; số 2026/QĐ-TTg ngày 02/12/2021 về phê duyệt chương trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030;

Căn cứ các Thông tư của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch: Số 09/2011/TT-BVHTTDL ngày 14/7/2011 quy định về nội dung hồ sơ khoa học để xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh; số 15/2019/TT-BVHTTDL ngày 31/12/2019 Quy định chi tiết một số quy định về bảo quản, tu bổ phục hồi di tích;

Căn cứ Kết luận số 635-KL/TU ngày 01/11/2021 của Tỉnh ủy về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 03-NQ/TU ngày 19/10/2016 của Tỉnh ủy khóa XIX về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ngãi đáp ứng yêu cầu đổi mới, hội nhập và phát triển bền vững;

Xét đề nghị của Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tại Tờ trình số 2129/TTr-SVHTTDL ngày 31/12/2021 về việc ban hành Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2030.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Ban hành kèm theo Quyết định này Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2030.

Điều 2. Quyết định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày ký.

Điều 3. Chánh Văn phòng UBND tỉnh; Giám đốc các Sở: Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường, Nội vụ, Thông tin và Truyền thông; Thủ trưởng các sở, ban, ngành liên quan; Giám đốc Kho bạc Nhà nước Quảng Ngãi; Chủ tịch UBND các huyện, thị xã, thành phố; Chủ tịch UBND các xã, phường, thị trấn và các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

ĐỀ ÁN

BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ HỆ THỐNG DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA, DANH LAM THẮNG CẢNH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI ĐẾN NĂM 2030
(Ban hành kèm theo Quyết định số 51/QĐ-UBND ngày 14/01/2022 của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ngãi)

Phần thứ Nhất

SỰ CẦN THIẾT VÀ CƠ SỞ XÂY DỰNG ĐỀ ÁN

I. SỰ CẦN THIẾT XÂY DỰNG ĐỀ ÁN

Di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh (sau đây gọi tắt là di tích) là tài sản vô giá trong kho tàng di sản văn hóa lâu đời của dân tộc, là những chứng tích vật chất phản ánh sâu sắc nhất về đặc trưng văn hóa, về cội nguồn và truyền thống đấu tranh dựng nước, giữ nước hào hùng, vĩ đại của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, đồng thời là một bộ phận cấu thành kho tàng di sản văn hóa nhân loại. Di tích lịch sử - văn hóa là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học. Di tích danh lam thắng cảnh là cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc có giá trị lịch sử thẩm mỹ, khoa học.

Bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích luôn là vấn đề cốt lõi, vấn đề trọng tâm gắn liền với việc phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Quảng Ngãi là vùng đất có bề dày truyền thống văn hóa lịch sử, địa linh nhân kiệt, có nhiều di tích được gìn giữ, bảo vệ và phát huy hiệu quả. Nơi đây là cái nôi của Văn hóa Sa Huỳnh, có các di tích cấp quốc gia nổi tiếng và được đông đảo nhân dân và du khách trong và ngoài nước biết đến như di tích các địa điểm Cuộc khởi nghĩa Ba Tơ, Văn hóa Sa Huỳnh, Vụ thảm sát Sơn Mỹ, Cuộc khởi nghĩa Trà Bồng và miền Tây Quảng Ngãi, Chiến thắng Vạn Tường, Ba Gia ... Quảng Ngãi với truyền thống cách mạng hào hùng, là nơi sinh ra nhiều vị tướng tài ba, danh nhân văn hóa trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cho đến nay đã trở thành di tích khu lưu niệm các vị tướng lĩnh, danh nhân nổi tiếng như Khu lưu niệm cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đền thờ Anh hùng dân tộc Trương Định, di tích Bệnh xá Đặng Thùy Trâm.... Có nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng như núi Ấn sông Trà, Cổ Lũy cô thôn, có bãi biển Sa Huỳnh, Mỹ Khê, Thác trắng Minh Long, núi Cà Dam, chùa Hang, núi Giếng Tiền, Thới Lới...

QUYẾT ĐỊNH

VỀ VIỆC BAN HÀNH ĐỀ ÁN BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ HỆ THỐNG DI TÍCH LỊCH SỬ VĂN HÓA, DANH LAM THẮNG CẢNH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI ĐẾN NĂM 2030

CHỦ TỊCH ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG NGÃI

Căn cứ Luật Tổ chức chính quyền địa phương ngày 19/6/2015; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương ngày 22/11/2019;

Căn cứ Luật Di sản văn hóa ngày 29/6/2001; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa ngày 18/6/2009;

Căn cứ Luật Bảo vệ môi trường năm 2020;

Căn cứ Luật sửa đổi, bổ sung Luật Xây dựng năm 2020;

Căn cứ Nghị quyết số 05/2005/NQ-CP ngày 18/4/2005 của Chính phủ về đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động giáo dục, y tế, văn hóa và thể dục thể thao;

Căn cứ Nghị định số 98/2010/NĐ-CP ngày 21/9/2010 của Chính phủ Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Di sản văn hóa và Luật Sửa đổi một số điều của Luật Di sản văn hóa;

Căn cứ Nghị định số 166/2018/NĐ-CP ngày 25/12/2018 của Chính phủ Quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục lập, phê duyệt quy hoạch, dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh;

Căn cứ các Quyết định của Thủ tướng Chính phủ: Số 1230/QĐ-TTg ngày 15/7/2021 về phê duyệt chương trình bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021 - 2025; số 1909/QĐ-TTg ngày 12/11/2021 về việc phê duyệt Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030; số 2026/QĐ-TTg ngày 02/12/2021 về phê duyệt chương trình số hóa di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021 - 2030;

Căn cứ các Thông tư của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch: Số 09/2011/TT-BVHTTDL ngày 14/7/2011 quy định về nội dung hồ sơ khoa học để xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh; số 15/2019/TT-BVHTTDL ngày 31/12/2019 Quy định chi tiết một số quy định về bảo quản, tu bổ phục hồi di tích;

Căn cứ Kết luận số 635-KL/TU ngày 01/11/2021 của Tỉnh ủy về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 03-NQ/TU ngày 19/10/2016 của Tỉnh ủy khóa XIX về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ngãi đáp ứng yêu cầu đổi mới, hội nhập và phát triển bền vững;

Xét đề nghị của Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tại Tờ trình số 2129/TTr-SVHTTDL ngày 31/12/2021 về việc ban hành Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2030.

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1. Ban hành kèm theo Quyết định này Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2030.

Điều 2. Quyết định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày ký.

Điều 3. Chánh Văn phòng UBND tỉnh; Giám đốc các Sở: Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Tài chính, Kế hoạch và Đầu tư, Tài nguyên và Môi trường, Nội vụ, Thông tin và Truyền thông; Thủ trưởng các sở, ban, ngành liên quan; Giám đốc Kho bạc Nhà nước Quảng Ngãi; Chủ tịch UBND các huyện, thị xã, thành phố; Chủ tịch UBND các xã, phường, thị trấn và các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

ĐỀ ÁN

BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ HỆ THỐNG DI TÍCH LỊCH SỬ - VĂN HÓA, DANH LAM THẮNG CẢNH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI ĐẾN NĂM 2030
(Ban hành kèm theo Quyết định số 51/QĐ-UBND ngày 14/01/2022 của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ngãi)

Phần thứ Nhất

SỰ CẦN THIẾT VÀ CƠ SỞ XÂY DỰNG ĐỀ ÁN

I. SỰ CẦN THIẾT XÂY DỰNG ĐỀ ÁN

Di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh (sau đây gọi tắt là di tích) là tài sản vô giá trong kho tàng di sản văn hóa lâu đời của dân tộc, là những chứng tích vật chất phản ánh sâu sắc nhất về đặc trưng văn hóa, về cội nguồn và truyền thống đấu tranh dựng nước, giữ nước hào hùng, vĩ đại của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, đồng thời là một bộ phận cấu thành kho tàng di sản văn hóa nhân loại. Di tích lịch sử - văn hóa là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học. Di tích danh lam thắng cảnh là cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc có giá trị lịch sử thẩm mỹ, khoa học.

Bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích luôn là vấn đề cốt lõi, vấn đề trọng tâm gắn liền với việc phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Quảng Ngãi là vùng đất có bề dày truyền thống văn hóa lịch sử, địa linh nhân kiệt, có nhiều di tích được gìn giữ, bảo vệ và phát huy hiệu quả. Nơi đây là cái nôi của Văn hóa Sa Huỳnh, có các di tích cấp quốc gia nổi tiếng và được đông đảo nhân dân và du khách trong và ngoài nước biết đến như di tích các địa điểm Cuộc khởi nghĩa Ba Tơ, Văn hóa Sa Huỳnh, Vụ thảm sát Sơn Mỹ, Cuộc khởi nghĩa Trà Bồng và miền Tây Quảng Ngãi, Chiến thắng Vạn Tường, Ba Gia ... Quảng Ngãi với truyền thống cách mạng hào hùng, là nơi sinh ra nhiều vị tướng tài ba, danh nhân văn hóa trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cho đến nay đã trở thành di tích khu lưu niệm các vị tướng lĩnh, danh nhân nổi tiếng như Khu lưu niệm cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Đền thờ Anh hùng dân tộc Trương Định, di tích Bệnh xá Đặng Thùy Trâm.... Có nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng như núi Ấn sông Trà, Cổ Lũy cô thôn, có bãi biển Sa Huỳnh, Mỹ Khê, Thác trắng Minh Long, núi Cà Dam, chùa Hang, núi Giếng Tiền, Thới Lới...

Trong thời gian qua, công tác bảo tồn và phát huy các giá trị di tích được các cấp ủy đảng, chính quyền trong tỉnh quan tâm và bước đầu có những kết quả đáng khích lệ. Một số di tích lịch sử văn hóa được trùng tu, tôn tạo và phát huy được hiệu quả, công tác quản lý nhà nước về di sản văn hóa vật thể được tăng cường, nhận thức của cán bộ và nhân dân về quyền và trách nhiệm bảo vệ, gìn giữ và trùng tu, tôn tạo được nâng cao và đang dần phát huy hiệu quả.

Tuy nhiên, trên địa bàn tỉnh vẫn còn nhiều di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh chưa được quan tâm đầu tư, tôn tạo, tu bổ và chưa đảm bảo nguồn lực để tổ chức thực hiện dẫn đến tình trạng hư hỏng, xuống cấp ở một số di tích. Công tác quản lý nhà nước về di sản văn hóa còn lỏng lẻo, có sự trông chờ ở một số địa phương, chưa có sự phối hợp thống nhất và chưa có một quy hoạch, một đề án chung cho quản lý di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh trong toàn tỉnh, Công tác giáo dục, tuyên truyền về giá trị, ý nghĩa của các di tích và huy động các nguồn lực xã hội vào công tác trùng tu, tôn tạo và phát huy các giá trị di tích còn hạn chế.

Nhằm đánh giá thực trạng hệ thống di tích trên địa bàn tỉnh, xác định rõ các di tích cần tu bổ, tôn tạo, phục hồi, xác định các nhiệm vụ, giải pháp, trách nhiệm của các ngành, các cấp, huy động mọi nguồn lực của các tổ chức, cá nhân vào công tác bảo quản, tu bổ, phục hồi và nâng cao giá trị di tích, chống xuống cấp, bảo vệ bền vững hệ thống di tích để giáo dục truyền thống lịch sử, văn hóa cho thế hệ mai sau và gắn kết với phát triển du lịch, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh thì việc ban hành Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi đến năm 2030 là rất cần thiết.

II. CƠ SỞ XÂY DỰNG ĐỀ ÁN

- Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 09/6/2014 Hội nghị lần thứ 9 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước;

- Kết luận số 76-KL/TW ngày 04/6/2020 của Bộ Chính trị về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 33-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước;

- Luật Di sản văn hóa ngày 29/6/2001; Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa ngày 18/6/2009;

- Luật Đất đai ngày 29/11/2013;

- Luật Xây dựng ngày 18/6/2014;

- Luật Du lịch ngày 09/6/2017;

- Luật Quy hoạch ngày 24/11/2017;

- Luật Đầu tư công ngày 13/6/2019;

- Luật Bảo vệ môi trường ngày 17/11/2020;

- Luật sửa đổi, bổ sung Luật Xây dựng ngày 17/6/2020;

- Nghị quyết số 05/NQ-CP ngày 18/4/2005 của Chính phủ về đẩy mạnh xã hội hóa các hoạt động giáo dục, y tế, văn hóa và thể dục thể thao;

- Nghị định số 98/2010/NĐ-CP ngày 21/9/2010 của Chính phủ Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Di sản văn hóa và Luật Sửa đổi một số điều của Luật Di sản văn hóa;

- Nghị định số 166/2018/NĐ-CP ngày 25/12/2018 của Chính phủ Quy định thẩm quyền, trình tự, thủ tục lập, phê duyệt quy hoạch, dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh;

- Quyết định số 1230/QĐ-TTg ngày 15/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021 - 2025;

- Quyết định số 1909/QĐ-TTg ngày 12/11/2021 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Chiến lược phát triển văn hóa đến năm 2030;

- Quyết định số 2026/QĐ-TTg ngày 02/12/2021 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình số hóa Di sản văn hóa Việt Nam giai đoạn 2021-2030.

- Thông tư số 09/2011/TT-BVHTTDL ngày 14/7/2011 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quy định về nội dung hồ sơ khoa học để xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh;

- Thông tư số 15/2019/TT-BVHTTDL ngày 31/12/2019 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quy định chi tiết một số quy định về bảo quản, tu bổ phục hồi di tích;

- Nghị quyết số 03-NQ/TU ngày 19/10/2016 của Tỉnh ủy về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ngãi đáp ứng yêu cầu đổi mới, hội nhập và phát triển bền vững;

- Chương trình hành động số 10-CTr/TU ngày 19/7/2021 của Tỉnh ủy thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng;

- Kết luận số 635-KL/TU ngày 01/11/2021 của Tỉnh ủy về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 03-NQ/TU ngày 19/10/2016 của Tỉnh ủy khóa XIX về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ngãi đáp ứng yêu cầu đổi mới, hội nhập và phát triển bền vững;

- Nghị quyết số 39/2017/NQ-HĐND ngày 14/7/2017 của Hội đồng nhân dân tỉnh về việc thông qua Đề án Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ngãi đáp ứng yêu cầu đổi mới, hội nhập và phát triển bền vững;

- Chỉ thị số 17/2006/CT-UBND ngày 12/9/2006 của UBND tỉnh về việc tăng cường quản lý, tôn tạo, bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi;

- Quyết định số 28/2013/QĐ-UBND ngày 24/6/2013 của UBND tỉnh ban hành Quy định phân cấp quản lý di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh;

Phần thứ Hai

THỰC TRẠNG CÔNG TÁC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ HỆ THỐNG DI TÍCH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH

I. TỔNG QUAN HỆ THỐNG DI TÍCH

1. Tổng quan di tích

Quảng Ngãi là tỉnh lưu giữ hệ thống di sản văn hóa phong phú, đa dạng về vật thể và phi vật thể, trong đó có hơn 250 di tích được kiểm kê, lập hồ sơ với nhiều loại hình khác nhau: Di tích kiến trúc nghệ thuật (kiến trúc đình, chùa, thành lũy); di tích lịch sử (lưu niệm về các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước, danh nhân lịch sử văn hóa, cách mạng, ghi dấu sự kiện); di tích khảo cổ; cùng với đó, có các loại hình di sản văn hóa phi vật thể độc đáo: Di sản Hán Nôm, lễ hội đua thuyền truyền thống Tứ linh, nghệ thuật trình diễn Đấu chiêng của đồng bào Cor, Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Hrê và các lễ hội tín ngưỡng tôn giáo...

Đến nay, tỉnh Quảng Ngãi đã có 07 di sản văn hóa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và UNESCO vinh danh: Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Hrê, Lễ hội Điện Trường Bà, Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa, Lễ hội đua thuyền Tứ Linh huyện đảo Lý Sơn, Nghệ thuật Cồng Chiêng dân tộc Cor - huyện Trà Bồng, Nghệ thuật trình diễn Chiêng Ba của người Hrê (Di sản phi vật thể quốc gia), Nghệ thuật Bài chòi Trung bộ Việt Nam (Di sản phi vật thể đại diện của nhân loại).

Tính đến cuối năm 2021, trên địa bàn tỉnh có 253 di tích trong đó 177 di tích đã được xếp hạng (01 di tích quốc gia đặc biệt; 32 di tích quốc gia; 144 di tích cấp tỉnh) và 76 công trình, địa điểm lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh tiêu biểu thuộc danh mục Kiểm kê có quyết định bảo vệ của UBND tỉnh Quảng Ngãi.

2. Phân loại di tích (bao gồm 08 huyện có di tích quốc gia Trường Lũy đi qua)

2.1. Di tích lịch sử (DTLS): Hiện nay trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi có 202 di tích lịch sử là công trình xây dựng, địa điểm và các di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia thuộc công trình, địa điểm đó có giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học.

2.2. Di tích khảo cổ (DTKC): Hiện nay trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi có 08 di tích khảo cổ là các loại dấu vết, vết tích của quá khứ con người còn lưu lại được khảo cổ học nghiên cứu.

2.3. Di tích kiến trúc nghệ thuật (DTKTNT): Hiện nay trên địa bàn tỉnh có 24 di tích kiến trúc nghệ thuật (Di tích quốc gia Trường Lũy Quảng Ngãi đi qua 8 huyện) là công trình kiến trúc hoặc công trình kiến trúc đơn lẻ có giá trị tiêu biểu về kiến trúc, nghệ thuật của một hoặc nhiều giai đoạn lịch sử.

2.4. Di tích Danh lam - thắng cảnh (DTDLTC): Hiện nay trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi có 25 di tích danh lam thắng cảnh là cảnh quan thiên nhiên hoặc địa điểm có sự kết hợp giữa cảnh quan thiên nhiên với công trình kiến trúc có giá trị lịch sử, thẩm mỹ, khoa học.

(Phụ lục 1- Danh mục tổng thể hệ thống di tích)

3. Công tác lập hồ sơ khoa học di tích

Hiện nay, công tác lập hồ sơ di tích được các cấp, các ngành trên địa bàn tỉnh quan tâm phối hợp thực hiện và đạt được kết quả nhất định. Trên địa bàn tỉnh có 253 di tích nhưng chỉ có 146 hồ sơ khoa học di tích đã hoàn thành và được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.

Tuy nhiên, đa số hồ sơ khoa học di tích được xếp hạng trước khi Thông tư số 09/2011/TT-BVHTTDL ngày 14/7/2011 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quy định nội dung hồ sơ khoa học để xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh có hiệu lực nên còn sơ sài về nội dung, thành phần hồ sơ, gây khó khăn cho công tác tuyên truyền giá trị di tích, bảo vệ di tích. Các cấp, các ngành chỉ chú trọng đến công tác lập hồ sơ di tích để xếp hạng di tích, nhưng chưa dự lường được công tác bảo vệ và phát huy giá trị di tích nhất là công tác sau khi được xếp hạng như cấp sổ đỏ, khoanh vùng, cắm mốc giới, dựng bia bảng di tích, đầu tư tôn tạo, phát huy, nên dẫn đến có sự mâu thuẫn, bất cập giữa lập hồ sơ và việc gìn giữ, phát huy di tích. Những quy định cũ trước đây và các yếu tố lịch sử để lại nên có một số di tích khi xếp hạng chưa đầy đủ hồ sơ theo quy định hiện hành gây khó khăn trong hoạt động quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị, đặc biệt là việc xác định giá trị, nhân vật, sự kiện lịch sử gắn liền với di tích; cũng như công tác quy hoạch, khoanh vùng bảo vệ, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho di tích... và các vấn đề liên quan khác.

Do đó, trước mắt trong giai đoạn 2022 - 2025 tiếp tục phối hợp với các địa phương hoàn thiện hồ sơ di tích đã xếp hạng và lập hồ sơ di tích đã được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ nhưng chưa được xếp hạng; nghiên cứu không thực hiện việc thỏa thuận xếp hạng hồ sơ mới.

(Phụ lục 2- Danh mục các di tích chưa lập, chưa hoàn thiện hồ sơ khoa học)

4. Công tác lập quy hoạch di tích

Hiện nay, trên địa bàn tỉnh chưa có quy hoạch riêng về bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa, chỉ mới thực hiện các quy hoạch xây dựng có liên quan đến di tích như Quy hoạch phát triển du lịch huyện đảo Lý Sơn; Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/2000 Khu du lịch Đặng Thùy Trâm; Quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/2000 Khu văn hóa Thiên Ấn, Quy hoạch xây dựng chi tiết tỷ lệ 1/2000 điều chỉnh, mở rộng Khu du lịch Sa Huỳnh...

Theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa, quy hoạch di tích được lập cho một di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới, di tích quốc gia đặc biệt hoặc cụm di tích quốc gia, di tích cấp tỉnh tạo thành một quần thể phân bố trong cùng một khu vực địa lý, có mối quan hệ mật thiết về lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ. Việc lập quy hoạch di tích sẽ là căn cứ pháp lý quan trọng để quản lý và bảo vệ di tích; lập, thẩm định, phê duyệt và triển khai các dự án thành phần bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị di tích; xây dựng các quy định để quản lý, kiểm soát không gian quy hoạch kiến trúc cảnh quan di tích và các khu vực liền kề di tích, phù hợp với quy hoạch được duyệt và quy hoạch khác có liên quan; đồng thời, định hướng kế hoạch, lộ trình và các nhóm giải pháp tổng thể quản lý, đầu tư xây dựng, tu bổ, tôn tạo và phát huy giá trị di tích phù hợp với Quy hoạch được phê duyệt và các đồ án quy hoạch khác có liên quan.

5. Công tác cắm mốc giới bảo vệ và cấp sổ đỏ

5.1. Công tác khoanh vùng, cắm mốc giới bảo vệ di tích

Theo quy định về lập hồ sơ khoa học di tích, các cơ quan chức năng đã tiến hành cắm mốc giới bảo vệ các di tích đã được công nhận. Kết quả đến cuối năm 2021, công tác khoanh vùng, cắm mốc giới bảo vệ di tích ở các địa phương trong tỉnh như sau:

- Thành phố Quảng Ngãi: Có 38 di tích (05 di tích cấp quốc gia, 12 di tích cấp tỉnh, 21 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ), 23 di tích chưa được cắm mốc giới bảo vệ (01 di tích cấp quốc gia, 4 di tích cấp tỉnh, 18 di tích có quyết định bảo vệ).

- Huyện Bình Sơn: Có 28 di tích (04 di tích cấp quốc gia, 14 di tích cấp tỉnh, 10 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Trong đó 18 di tích chưa được cắm mốc giới bảo vệ (02 di tích cấp quốc gia, 07 di tích cấp tỉnh, 09 di tích có quyết định bảo vệ).

- Huyện Sơn Tịnh: Có 26 di tích (04 di tích cấp quốc gia, 15 di tích cấp tỉnh, 7 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Các di tích chưa được cắm mốc bảo vệ và cấp sổ đỏ.

- Huyện Tư Nghĩa: Có 20 di tích (02 di tích quốc gia, 06 di tích cấp tỉnh, 12 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Trong đó, di tích quốc gia Chùa Ông đã được cắm mốc giới còn lại 19 di tích chưa cắm mốc giới (01 di tích cấp quốc gia, 06 di tích cấp tỉnh, 12 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ).

- Huyện Nghĩa Hành: có 20 di tích (05 di tích quốc gia, 15 di tích cấp tỉnh). Trong đó có 17 di tích chưa cắm mốc giới (02 di tích cấp quốc gia, 15 di tích cấp tỉnh).

- Huyện Mộ Đức: Có 35 di tích (02 di tích cấp quốc gia, 30 di tích cấp tỉnh, 03 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Trong đó 31 di tích đã được cắm mốc giới bảo vệ bảng chỉ dẫn và đặt bia di tích; 02 di tích mới được xếp hạng chưa cắm mốc bảo vệ bảo vệ và đặt bia di tích.

- Thị xã Đức Phổ: Có 30 di tích (04 di tích cấp quốc gia, 16 di tích cấp tỉnh, 10 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Trong đó có 21 di tích chưa cắm mốc giới (03 di tích cấp quốc gia, 11 di tích cấp tỉnh, 07 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ).

- Huyện Trà Bồng: Có 09 di tích (03 di tích quốc gia, 04 di tích cấp tỉnh, 02 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Trong đó có 07 di tích chưa cắm mốc giới (02 di tích cấp quốc gia, 03 di tích cấp tỉnh, 02 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ).

- Huyện Sơn Hà: Có 07 di tích (02 di tích quốc gia, 02 di tích cấp tỉnh, 03 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Tất cả các di tích trên đều chưa được cắm mốc giới.

- Huyện Sơn Tây: Có 09 di tích (07 di tích cấp tỉnh, 02 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Trong đó có 08 di tích chưa cắm mốc giới (06 di tích cấp tỉnh, 02 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ).

- Huyện Minh Long: Có 04 di tích (01 di tích quốc gia, 03 di tích cấp tỉnh). Trong đó có 2 di tích chưa cắm mốc giới (01 di tích quốc gia, 01 di tích cấp tỉnh).

- Huyện Ba Tơ: Có 09 di tích (01 di tích quốc gia đặc biệt, 01 di tích cấp quốc gia, 02 di tích cấp tỉnh, 05 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Trong đó có 05 di tích chưa cắm mốc giới (01 di tích cấp tỉnh, 04 di tích có quyết định bảo vệ).

- Huyện Lý Sơn: Có 25 di tích (06 di tích quốc gia, 18 di tích cấp tỉnh, 01 di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ). Trong đó có 04 di tích chưa cắm mốc giới (03 di tích cấp tỉnh, 01 di tích có quyết định bảo vệ).

Các di tích được xếp hạng và di tích có quyết định bảo vệ cơ bản xác định được ranh giới khoanh vùng; đa số các di tích xếp hạng đều xác định được Khu vực bảo vệ I (ngoại trừ một số ít các di tích danh lam thắng cảnh, mộ...), xác định khu vực bảo vệ II còn thấp; các di tích được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ chưa xác định được ranh giới cụ thể. Đến nay, có 19/32 di tích cấp quốc gia đặc biệt và cấp quốc gia đã được cắm mốc; có 65/110 di tích cấp tỉnh đã được cắm mốc; 47/100 di tích có quyết định bảo vệ được cắm mốc bảo vệ.

Tuy nhiên, công tác vẽ bản đồ đối với các di tích này được thực hiện theo phương pháp thủ công, diện tích khoanh vùng bảo vệ di tích có sự biến đổi do xâm lấn, tác động của yếu tố tự nhiên, con người và thay đổi so với đo vẽ bản đồ theo phương pháp chính quy. Việc khoanh vùng và bảo vệ di tích lịch sử văn hóa vẫn có nhiều bất cập. Với các hồ sơ mà di tích được xếp hạng trước đó, chỉ khoanh vùng trên sơ đồ mà không xác định được ranh giới, có nhiều sự sai lệch. Ngoài ra, vì nhiều nguyên nhân khác nhau, di tích bị xâm lấn vẫn đang xảy ra, nhiều di tích đã tổ chức khoanh vùng nhưng chủ yếu lại khoanh vùng trên hồ sơ và không có quy hoạch thực tế sử dụng.

5.2. Công tác cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho di tích

Căn cứ Nghị định số 43/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 của Chính phủ Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Đất đai quy định việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất đối với đất có di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh đã được xếp hạng hoặc được Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định bảo vệ thực hiện tùy vào trường hợp sở hữu đất, nhà ở và tài sản gắn liền với đất để cấp giấy chứng nhận.

Tuy nhiên, do khó khăn trong việc xác định đối tượng sở hữu giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nên đến nay việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất còn hạn chế.

(Phụ lục 3 - Hệ thống di tích được khoanh vùng bảo vệ và cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho di tích)

6. Công tác bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích

Giai đoạn 2013-2018, tổng số di tích đã được sửa chữa, tôn tạo, phục hồi là 93 di tích, trong đó: Di tích cấp Quốc gia có 19 di tích, di tích cấp tỉnh có 74 di tích. Xây dựng phù điêu, bảng chỉ dẫn đường cho các di tích chưa có.

Đa số các di tích được trùng tu, tu bổ là các di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh đã xuống cấp hoặc hư hỏng do thiên tai, môi trường. Nội dung tu bổ các di tích này chủ yếu là sửa chữa nhỏ và không làm ảnh hưởng đến các bộ phận cấu thành gốc của di tích, như xây dựng nhà trưng bày, làm tường rào, cổng ngõ, lợp mái di tích.

Việc đầu tư kinh phí để trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh còn nhiều khó khăn nên quy mô và nguồn lực đầu tư cho hoạt động văn hóa nói chung, công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích còn hạn chế chưa tương xứng. Nhiều di tích đã xếp hạng, đặc biệt các di tích thuộc loại hình lịch sử, khảo cổ, kiến trúc nghệ thuật đã bị hư hỏng, xuống cấp nhưng không có kinh phí để bảo quản, tu bổ, phục hồi. Việc huy động các nguồn lực cho hoạt động xã hội hóa mặc dù đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu và chỉ tập trung vào một số di tích thuộc loại hình kiến trúc nghệ thuật là cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo; loại hình danh lam thắng cảnh. Bên cạnh đó, do nguồn kinh phí huy động được còn nhỏ lẻ, dàn trải, kéo dài gây khó khăn trong quá trình triển khai thực hiện, đặc biệt là những công trình có tính chất quần thể, quy mô lớn, vùng, không gian văn hóa, hệ thống di sản văn hóa vật thể, phi vật thể tiêu biểu của tỉnh để hình thành các sản phẩm văn hóa - du lịch mang tính đặc trưng, thương hiệu tạo sự đột phá, sức hấp dẫn Nhân dân và du khách trong và ngoài nước.

(Phụ lục 4 - Thực trạng công tác tu bổ, phục hồi di tích)

7. Về xâm hại, lấn chiếm di tích

7.1. Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia và quốc gia đặc biệt

Một số di tích bị xâm hại, lấn chiếm như điểm khởi nghĩa Ba Tơ người dân lấn chiếm trồng keo; thành cổ Trường Lũy tại xã Ba Động, Trường An, Ba Thành,... huyện Ba Tơ người dân lấn chiếm trồng keo; Trường Lũy đoạn Nông trường 24/3 thị xã Đức Phổ người dân lấn chiếm làm đất canh tác; Trường Lũy tại thị trấn Trà Xuân, các xã: Trà Phú, Trà Sơn, Trà Bình, Trà Tân, Trà Bùi, huyện Trà Bồng bị người dân lấn chiếm làm đường dân sinh, trồng keo; Trường Lũy tại huyện Sơn Hà bị người dân lấn chiếm làm đất canh tác; di tích Chiến thắng Ba Gia (huyện Sơn Tịnh) người dân lấn chiếm trồng keo, lấn chiếm khu vực tượng đài; di tích Chùa Hang (huyện Lý Sơn) người dân lấn chiếm làm chòi bán hàng, di tích Lăng Chánh (huyện Lý Sơn) người dân lấn chiếm làm nhà kho...

7.2. Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh

Di tích Xưởng quân giới X1002 người dân đã lấn chiếm làm đất canh tác nông nghiệp; di tích Trụ sở Tỉnh ủy Quảng Ngãi thời kỳ 1972-1975 cũng bị người dân lấn chiếm làm đất canh tác; di tích Chiến thắng Đá Bàn người dân lấn chiếm làm nhà ở; di tích căn cứ Tuyền Tung (Bình Sơn) bị lấn chiếm trồng keo, bạch đàn; di tích Vụ thảm sát Hội An (Đức Phổ) bị lấn chiếm làm đường mở rộng; di tích Dinh Tam Tòa bị lấn chiếm đất đai; di tích Thác Trắng bị người dân lấn chiếm làm các chòi, ngăn các đập dâng nước dưới lòng suối;...

7.3. Di tích được đưa vào kiểm kê bảo vệ

Di tích vụ thảm sát Tân An (Mộ Đức) bị lấn chiếm đào hồ nuôi tôm; di tích tháp Khánh Vân (Sơn Tịnh) bị đào lấy đất ở chân tháp; di tích thắng cảnh La Hà (Tư Nghĩa) bị khai thác đá; di tích Chiến thắng Cầu Giác (Đức Phổ) bị lấn chiếm làm đường mở rộng; di tích 04 Dũng sĩ Vạn Tượng - Nghĩa Dũng bị lấn chiếm đất đai; di tích Nhà lao Quảng Ngãi bị lấn chiếm đất đai; di tích thắng cảnh Suối Huy Măng;

Phần lớn chưa có ranh giới rõ ràng nên bị người dân lấn chiếm lấy đất canh tác, trồng keo, cũng như nằm gần khu dân cư nên bị ảnh hưởng môi trường sinh hoạt...

(Phụ lục số 5 - Danh mục di tích bị xâm hại và lấn chiếm)

8. Công tác phát huy giá trị di tích

8.1. Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng xã hội tham gia gìn giữ, bảo vệ di tích

Công tác tuyên truyền, giáo dục nhận thức của cộng đồng xã hội tham gia gìn giữ, bảo vệ di tích được quan tâm chú trọng trong những năm gần đây. Các cấp, các ngành trong tỉnh đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến về pháp luật di sản văn hóa, về lịch sử của địa phương đến cán bộ và nhân dân. Từ đó, nhận thức của cán bộ và nhân dân địa phương đã có những chuyển biến tích cực tham gia gìn giữ, bảo vệ di tích, đặc biệt là nâng cao nhận thức, trách nhiệm của thế hệ trẻ, nhất là sau khi UBND tỉnh ban hành Quy định về phân cấp quản lý di tích và sự chung tay phối hợp triển khai thực hiện phong trào thi đua xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực.

Kết quả, một số di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh đã được các trường học và người dân địa phương chịu trách nhiệm gìn giữ, bảo vệ, cộng đồng xã hội ở một số địa phương đã có kế hoạch, phương án phối hợp với chính quyền địa phương chung tay giới thiệu, quảng bá và phục dựng, tu bổ di tích.

8.2. Phát huy giá trị di tích gắn với phát triển du lịch

Mặc dù kinh phí đầu tư để trùng tu tôn tạo, bảo vệ các di tích lịch sử văn hóa còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu, nhưng một số di tích được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đầu tư xây dựng, tôn tạo như Khu Chứng tích Sơn Mỹ, Khu lưu niệm Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Khu di tích đội Hoàng Sa - Bắc Hải trên đảo Lý Sơn, Di tích Cuộc khởi nghĩa Ba Tơ... đã phát huy tác dụng, trở thành các điểm tham quan du lịch cho du khách trong nước và quốc tế.

Bên cạnh đó, công tác nghiên cứu, bảo tồn di tích gắn với phát triển du lịch cũng được quan tâm đẩy mạnh. Trong những năm qua, tỉnh Quảng Ngãi đã tổ chức nhiều cuộc hội thảo khoa học chuyên đề liên quan đến di tích như Hội thảo 100 năm phát hiện và nghiên cứu văn hóa Sa Huỳnh, Hội thảo về Cuộc khởi nghĩa Trà Bồng và miền Tây Quảng Ngãi, Hội thảo về giá trị di tích Trường Lũy, Hội thảo Đồng chí Trương Quang Trọng - Người chiến sĩ cộng sản kiên cường của quê hương núi Ấn, sông Trà...

Công tác tổ chức, quản lý các lễ hội tại các di tích được thực hiện định kỳ hàng năm và đang dần phát huy được hiệu quả, thu hút đông đảo nhân dân trong và ngoài tỉnh tham quan du lịch, tìm hiểu truyền thống lịch sử văn hóa của địa phương, đã góp phần quảng bá, giới thiệu hình ảnh, lịch sử văn hóa đến du khách và niềm tự hào dân tộc của nhân dân trên địa bàn. Tiêu biểu là Lễ hội khao lề thế lính Hoàng Sa tại địa điểm di tích Quốc gia đình làng An Vĩnh (Lý Sơn), Lễ hội Điện Trường Bà ở Trà Bồng.

Nhìn chung, tuy có số lượng nhiều nhưng đa số là di tích các sự kiện lịch sử hoặc danh nhân, do đó các lễ hội được tổ chức chưa nhiều nên chưa gắn kết, phát huy được hiệu quả các giá trị di tích gắn với phát triển du lịch, Nhân dân các địa phương có di tích chưa được hưởng lợi nhiều về hiệu quả kinh tế từ các di tích này.

9. Công tác quản lý hệ thống di tích

Công tác quản lý, hướng dẫn tổ chức các hoạt động bảo tồn, phát huy di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh được thực hiện theo Luật Di sản văn hóa; Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Di sản văn hóa; Nghị định 92/NĐ-CP hướng dẫn thực hiện Luật Di sản văn hóa. Đã có nhiều đổi mới trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành các hoạt động quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di tích. Công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích trên địa bàn tỉnh ngày càng được chú trọng, đóng một vai trò to lớn trong việc giáo dục truyền thống cho cán bộ và nhân dân, nhất là các thế hệ trẻ, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu về sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng và là nguồn tài nguyên vô giá cho việc khai thác du lịch, dịch vụ, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nhà.

Theo Quy định phân cấp quản lý di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh ban hành tại Quyết định 28/2013/QĐ-UBND của UBND tỉnh quy định:

(1) Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch trực tiếp quản lý các di tích Khu Chứng tích Sơn Mỹ, Bảo tàng Khởi nghĩa Ba Tơ, Bảo tàng Khởi nghĩa Trà Bồng, Bảo tàng chiến thắng Vạn Tường và Khu lưu niệm Thủ tướng Phạm Văn Đồng (hiện nay đã chuyển giao cho UBND huyện Mộ Đức quản lý, điều hành). UBND các huyện, thị xã, thành phố trực tiếp quản lý các di tích quốc gia và nhà lưu niệm các danh nhân, các nhân vật lịch sử tại địa phương, trừ các di tích do Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý. UBND các xã, phường, thị trấn trực tiếp quản lý di tích cấp tỉnh, di tích trong danh mục kiểm kê được UBND tỉnh phê duyệt.

(2) UBND các huyện, thị xã, thành phố; UBND các xã, phường, thị trấn là cấp quản lý trực tiếp di tích có trách nhiệm quy định nội quy hoạt động của di tích; thành lập và ban hành quy chế hoạt động của Ban quản lý di tích; đồng thời, hàng năm, UBND các huyện, thị xã, thành phố; UBND các xã, phường, thị trấn cân đối, bố trí kinh phí từ nguồn ngân sách hỗ trợ và tổ chức huy động kinh phí từ các nguồn lực xã hội hóa để thực hiện: Công tác bảo vệ, vệ sinh môi trường, sửa chữa nhỏ di tích bảo đảm không phá vỡ những bộ phận cấu thành di tích gốc.

Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đạt được thì hiệu quả công tác quản lý nhà nước về di sản văn hóa ở một số nơi còn tồn tại những hạn chế nhất định. Tổng số di tích tương đối lớn nhưng phân bố trên diện rộng, không tập trung, nằm phân tán rải rác ở khắp các huyện, thị xã, thành phố và cả các vùng sâu, vùng xa trong khi hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của các bộ, ngành trung ương tuy đã được bổ sung, thay thế nhưng vẫn còn nội dung chưa thống nhất, chưa bao quát hết được nhưng phát sinh, đòi hỏi thực tế từ việc phân cấp quản lý di tích, mô hình quản lý di tích. Công tác quản lý nhà nước về văn hóa chậm được đổi mới về tư duy, cải cách về phương thức lãnh đạo, vai trò, vị trí văn hóa có lúc, có nơi bị xem nhẹ. Việc phân cấp quản lý chưa đồng bộ, thống nhất, sự phối hợp giữa các ngành chức năng, chính quyền các cấp trong công tác quản lý di tích tại cơ sở còn chồng chéo, chưa chặt chẽ. Đội ngũ lãnh đạo, quản lý về di tích còn kiêm nhiệm, phụ trách nhiều lĩnh vực, chưa có chuyên môn đào tạo về di tích, nhất là ở cấp huyện, cấp xã.

II. ĐÁNH GIÁ CHUNG

1. Kết quả đạt được

- Công tác quản lý, gìn giữ, bảo vệ các di tích đã được các cơ quan Bộ, ngành Trung ương và các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương quan tâm chỉ đạo và đầu tư triển khai thực hiện nhiều hoạt động thiết thực, nhận thức của cán bộ và nhân dân về bảo vệ và phát huy giá trị di tích được nâng cao.

- Hệ thống pháp luật về di sản văn hóa ngày càng được hoàn thiện đã tạo điều kiện cho địa phương có cơ sở triển khai thực hiện công tác tu bổ, trùng tu các di tích. HĐND và UBND các cấp đã quan tâm, chỉ đạo và quản lý hệ thống di tích trên địa bàn tỉnh.

- Nguồn ngân sách nhà nước đầu tư tôn tạo các giá trị di tích được tăng cường, đặc biệt là nhờ Chương trình mục tiêu quốc gia về chống xuống cấp di tích đã tạo nguồn lực cho tỉnh có điều kiện gìn giữ, bảo tồn và tôn tạo các di tích.

- Quảng Ngãi là tỉnh có số lượng lớn di tích, phân bố rộng khắp ở các vùng trong tỉnh đã tạo điều kiện cho các địa phương trong công tác giáo dục cho cán bộ và nhân dân, nhất là thế hệ trẻ về truyền thống cách mạng, lịch sử văn hóa và niềm tự hào địa phương có di tích.

- Một số di tích được tu bổ, trùng tu đã phát huy được hiệu quả và thu hút được sự tham gia hưởng ứng của cán bộ và nhân dân, cũng như du khách trong và ngoài tỉnh như di tích Khu Chứng tích Vụ thảm sát Sơn Mỹ, Khu lưu niệm Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Khu di tích Đội Hoàng Sa - Bắc Hải, chùa Hang, đình làng An Hải (Lý Sơn)....

- Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức và quảng bá, giới thiệu về các di tích được thực hiện thường xuyên, liên tục trên các phương tiện thông tin đại chúng. Tỉnh đã quan tâm tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, du lịch gắn với các di tích đã nhận được sự đồng tình, hưởng ứng của các địa phương có di tích.

2. Những khó khăn, tồn tại

- Công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh gặp nhiều khó khăn về kinh phí. Nguồn kinh phí tôn tạo chống xuống cấp di tích chủ yếu từ nguồn chương trình mục tiêu quốc gia do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cấp; ở một số huyện, thị xã, thành phố tuy có đầu tư kinh phí để tôn tạo di tích nhưng còn rất hạn chế.

- Công tác khoanh vùng, cắm mốc giới di tích được quan tâm nhưng chưa thực hiện đồng bộ, dẫn đến tình trạng xâm hại, lấn chiếm các di tích ở một số địa phương còn xảy ra.

- Công tác bảo vệ di tích ở một số địa phương chưa quan tâm đúng mức, thiếu chặt chẽ, chưa huy động được nguồn lực của các tổ chức chính trị, xã hội và nhân dân tham gia bảo vệ phát huy các di tích tại địa phương.

- Công tác tuyên truyền, quảng bá giới thiệu và giáo dục, nâng cao nhận thức của cộng đồng dân cư ở địa phương có di tích chưa được các cấp chính quyền, địa phương quan tâm. Một số địa phương còn trông chờ, ỷ lại vào sự đầu tư của ngân sách cấp trên mà chưa phát huy được nguồn lực địa phương nhất là nguồn lực tài chính, công sức của cộng đồng dân cư ở địa phương có di tích.

- Công tác phát huy giá trị di tích gắn với phát triển du lịch chưa xứng với tiềm năng và giá trị các di tích trên địa bàn tỉnh. Hiệu quả kinh tế của các di tích mang lại cho nhân dân địa phương chưa rõ ràng.

3. Nguyên nhân

- UBND cấp huyện, cấp xã được phân cấp quản lý trực tiếp di tích nhưng chưa có chương trình, giải pháp và chưa chủ động lập dự án kêu gọi đầu tư để bảo tồn và phát huy giá trị di tích gắn với phát triển du lịch; chưa quan tâm sắp xếp, bố trí công chức phụ trách về di tích.

- Các di tích lịch sử văn hóa chiếm số lượng nhiều, phân bố trên không gian rộng, đều khắp trong toàn tỉnh nên gặp khó khăn trong công tác bảo vệ nhất là các di tích cấp tỉnh, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay dân số phát triển, khu vực dân cư mở rộng.

- Chính quyền địa phương nơi có di tích chưa có biện pháp ngăn chặn kịp thời các vụ xâm phạm di tích.

- Các di tích Quốc gia và cấp tỉnh hầu như chưa được cắm mốc giới khoanh vùng bảo vệ, chưa được cấp sổ đỏ đất di tích, chưa có các biển báo thông tin về khu vực khoanh vùng di tích cho nhân dân biết, do đó việc xâm phạm, lấn chiếm vẫn còn diễn ra.

- Các yếu tố khí hậu tác động như điều kiện thời tiết nắng nóng, mưa lũ, bão, chất liệu gỗ, môi trường... nên việc ẩm mốc, mối mọt, xói lở... đã làm tăng nhanh quá trình xuống cấp của di tích lịch sử, nhất là đối với loại hình di tích kiến trúc nghệ thuật đình, chùa, nhà ở; và các điểm di tích lịch sử cách mạng ngoài trời như đồn bót, địa đạo, giao thông hào...

Phần thứ Ba

QUAN ĐIỂM, MỤC TIÊU, NGUỒN LỰC, NHIỆM VỤ VÀ GIẢI PHÁP

I. QUAN ĐIỂM

- Đánh giá thực trạng của hệ thống di tích khoa học, chi tiết từng địa bàn trong bối cảnh tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh và mặt bằng chung của cả nước nhằm đề ra các giải pháp cụ thể bảo đảm phù hợp, khả thi, có trọng tâm, trọng điểm theo từng giai đoạn.

- Ngân sách nhà nước chỉ ưu tiên đầu tư đối với di tích gốc (trừ các di tích quốc gia đặc biệt, các di tích thuộc loại hình di tích cách mạng). Ưu tiên di tích đang xuống cấp và xuống cấp nghiêm trọng cần bảo tồn ngay, đầu tư tập trung cho các di tích nằm trong các cụm, tuyến du lịch; phát huy nguồn lực xã hội để phát triển các khu du lịch, đầu tư hệ thống hạ tầng, các hạng mục phụ trợ trong di tích.

- Bảo tồn, tôn tạo di tích phải tôn trọng lịch sử, khoa học và gắn với cảnh quan môi trường, sinh thái; ngăn chặn tình trạng lấn chiếm đất đai và xây dựng các công trình không phù hợp trong các khu vực bảo vệ của di tích. Thực hiện đồng thời và tạo lập sự hài hòa việc bảo tồn, tôn tạo với việc phát huy giá trị di tích. Nâng cao vai trò quản lý của nhà nước, đẩy mạnh xã hội hóa việc bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích.

- Bảo tồn và phát huy giá trị di tích phải gắn liền các yếu tố vật thể, phi vật thể. Bảo vệ di sản cần phải dựa trên quan điểm cân bằng với mục tiêu phát triển kinh tế xã hội, trong đó cần lấy giá trị văn hóa, lịch sử làm động lực để phát triển kinh tế xã hội và ngược lại phát triển kinh tế xã hội là nguồn lực để bảo tồn, tôn tạo các di sản văn hóa.

II. MỤC TIÊU

1. Mục tiêu chung

Giữ gìn, bảo vệ và phát huy tốt giá trị di tích, giáo dục truyền thống yêu nước, văn hóa và cách mạng cho các thế hệ mai sau. Khai thác các giá trị lịch sử văn hóa của các di tích, phục vụ cho việc giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc trong tỉnh và phát triển kinh tế du lịch của địa phương đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng và phát triển văn hóa, con người Quảng Ngãi đáp ứng yêu cầu đổi mới, hội nhập và phát triển bền vững.

2. Mục tiêu cụ thể

2.1. Giai đoạn năm 2022 - 2025:

a) Thực hiện bổ sung hoàn chỉnh hồ sơ khoa học (bao gồm: Số hóa lý lịch di tích, bản đo khoanh vùng, cắm mốc giới, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) cho 28 - 40 di tích đã được các cấp xếp hạng, trung bình từ 7 - 10 di tích/năm, trong đó ưu tiên hoàn chỉnh hồ sơ khoa học các di tích tiêu biểu:

- Năm 2022: Khu Chứng tích Sơn Mỹ, Mộ và Nhà thờ Bùi Tá Hán, Thắng cảnh núi Thiên Ấn và Mộ cụ Huỳnh Thúc Kháng, Địa đạo Đám Toái, Trụ sở Ủy ban kháng chiến Nam Trung bộ, Di tích kiến trúc nghệ thuật Đình An Định, Đền thờ Anh hùng dân tộc Trương Định.

- Năm 2023: Nhà thờ Trần Cẩm, Huyện đường Đức Phổ, Mộ và đền thờ Huỳnh Công Thiệu, Điện Trường Bà, Thắng cảnh núi Phú Thọ và Cổ Lũy Cô Thôn, Chiến thắng Vạn Tường, Vụ thảm sát Khánh Giang-Trường Lệ.

- Năm 2024: Thành cổ Châu Sa, Vụ thảm sát Bình Hòa, Vụ thảm sát Diên Niên-Phước Bình, Địa điểm đài tiếng nói Nam Bộ trong kháng chiến chống Pháp (Đình Thọ Lộc), Chiến thắng Ba Gia, Chiến thắng Đình Cương, Khu xà lim của Ty Công an thời Mỹ Ngụy giai đoạn 1955-1959.

- Năm 2025: Cuộc biểu tình Ba La, Căn cứ huyện Đông Sơn, Mộ và nhà thờ Trần Kỳ Phong, Mộ Nguyễn Vịnh, Đình La Hà, Nhà lưu niệm đồng chí Trần Kiên, Đình Lâm Sơn.

b) Thực hiện đầu tư tôn tạo và chống xuống cấp cho 7 di tích Quốc gia và 46 di tích cấp tỉnh bị xuống cấp cần tôn tạo cấp thiết.

c) Tiếp tục bổ sung hoàn chỉnh hồ sơ khoa học cho 46 di tích đã được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ, đăng ký hoặc xếp hạng.

d) Hoàn thành các quy hoạch hệ thống di tích và quy hoạch khảo cổ học làm cơ sở để đầu tư tôn tạo di tích. Đặc biệt là một số di tích có quy mô lớn và có tiềm năng phát triển du lịch.

2.2. Giai đoạn năm 2026 - 2030:

a) Thực hiện bổ sung hoàn chỉnh hồ sơ khoa học (bao gồm: số hóa lý lịch di tích, bản đồ khoanh vùng, cắm mốc giới, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) cho 59 - 75 di tích đã được các cấp xếp hạng, trung bình từ 12 - 15 di tích/năm, trong đó ưu tiên hoàn chỉnh hồ sơ khoa học các di tích tiêu biểu:

- Năm 2026: Mộ và nhà thờ Lê Văn Nờm, Vụ thảm sát Phú Thọ, Chiến thắng Hành Thịnh, Đền Văn Thánh (Mộ Đức), Đình Thi Phổ, Địa đạo Đức Chánh, Mộ chí sĩ yêu nước Nguyễn Tuyên, Vụ thảm sát chợ An, Mộ và nhà thờ Phan Long Bằng, Nhà lưu niệm đồng chí Nguyễn Nghiêm, Địa điểm Trạm xá T.30, Miếu Phú Long.

- Năm 2027: Xưởng quân giới X1002, Trụ sở Tỉnh ủy Quảng Ngãi (Sơn Hà), Địa điểm thành lập đơn vị vũ trang 89, Chiến thắng Bãi Mầu, Di tích Chiến thắng Huy Mân, Thác Trắng, Nhà lưu niệm đồng chí Trần Toại, Chiến thắng Đá Bàn, Dinh Đụn, Dinh Bà Thủy Long, Giếng Xó La, Chiến thắng Khánh Lạc Đông.

- Năm 2028: Đình làng Sung Tích, Vụ thảm sát An Nhơn, Chùa Khánh Vân, Rừng dừa nước Tịnh Khê, Chiến thắng Bến Lăng, Mộ và nhà thờ Võ Thị Đệ, Thảm sát An Cường, Mộ và bia Trương Quang Cận, Trường sĩ quan Lục quân - phân hiệu Võ bị Trần Quốc Tuấn, Liên khu V, Đình Nghĩa An, Vụ thảm sát thôn 2 - Nghĩa Lâm.

- Năm 2029: Mộ và nhà thờ Lê Khiết, Khu lưu niệm Lễ xuất quân của liên quân Việt - Lào, ngày 19/8/1948, Mộ và nhà thờ Võ Duy Ninh, Hầm Bà Noa, Chiến thắng Đồng Mả, Chiến thắng cầu Gò Da, Chiến thắng Ga Lâm Điền, Chiến thắng Rộc Trảng, Di tích lưu niệm anh hùng liệt sĩ, bác sĩ Đặng Thùy Trâm, Địa điểm biểu tình Trường Cháy, Nhà lưu niệm đồng chí Phạm Xuân Hòa, Trường Sư phạm dân tộc miền núi.

- Năm 2030: Thắng cảnh đảo Bé, Khảo cổ học Xóm Ốc, Khảo cổ Suối Chình, Đền Văn Thánh, Mộ và nhà thờ Huỳnh Văn Túy, Nhà lưu niệm Trương Quang Giao, Nhà lưu niệm Trần Quý Hai, Nhà thờ và mộ Nguyễn Tấn Kỳ, Lăng Vạn Thanh Thủy, Mộ Trần Công Hiến, Mộ và nhà thờ Lương Công Nghĩa, Đền thờ và mộ Trần Văn Đạt.

b) Thực hiện đầu tư tôn tạo và chống xuống cấp cho 9 di tích Quốc gia và 44 di tích cấp tỉnh bị xuống cấp cần tôn tạo cấp thiết.

c) Tiếp tục bổ sung hoàn chỉnh hồ sơ khoa học cho 30 di tích đã được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ, đăng ký hoặc xếp hạng.

d) Tiếp tục triển khai công tác bảo tồn, trùng tu tôn tạo các di tích bị xuống cấp và đầu tư xây dựng bia di tích cho một số di tích mới xếp hạng.

đ) Định hướng quy hoạch, dự án đầu tư bảo tồn, phát huy cho một số di tích cấp quốc gia và cấp tỉnh được quy hoạch nhằm hình thành các điểm, tuyến tham quan di tích, góp phần phát triển du lịch.

III. NHIỆM VỤ

1. Công tác lập hồ sơ khoa học di tích

1.1. Hoàn thiện hồ sơ khoa học xếp hạng di tích (bao gồm: công tác số hóa di tích, khoanh vùng bảo vệ, cắm mốc giới và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất) bảo đảm theo đúng quy định tại Thông tư số 09/2011/TT-BVHTTDL ngày 14/7/2011 của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cụ thể:

- Giai đoạn 2022 - 2025: Hoàn thiện hồ sơ khoa học cho 28 di tích đã được các cấp xếp hạng.

- Giai đoạn 2026 - 2030: Hoàn thiện hồ sơ khoa học cho 59 di tích đã được UBND tỉnh quyết định xếp hạng.

(Phụ lục 6A - Danh mục di tích cần hoàn thiện hồ sơ khoa học)

1.2. Lập mới hồ sơ khoa học xếp hạng di tích

Việc lập mới hồ sơ xếp hạng di tích cần duy trì thường xuyên, liên tục, song phải chặt chẽ, gắn với các yêu cầu hoàn chỉnh hồ sơ khoa học di tích, quản lý bảo tồn, phát huy giá trị theo tiêu chuẩn, tiêu chí quốc gia, quốc tế cho từng di tích. Hàng năm, trên cơ sở các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội được giao và căn cứ thực trạng của các di tích sẽ tiến hành lập hồ sơ khoa học, trình các cấp xếp hạng mới cho 5 -10 di tích. Trong đó:

a) Lập hồ sơ di tích cấp tỉnh:

- Giai đoạn từ năm 2022 - 2025: Ưu tiên lập mới hồ sơ khoa học để xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh cho 46 di tích đã được UBND tỉnh quyết định bảo vệ.

- Giai đoạn từ năm 2026 - 2030: Tiếp tục lập mới hồ sơ khoa học để xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh cho 30 di tích còn lại đã được UBND tỉnh ra quyết định bảo vệ.

(Phụ lục 6B - Danh mục di tích được bảo vệ cần hoàn thiện hồ sơ khoa học để xếp hạng)

b) Nâng hạng lên di tích cấp quốc gia:

- Giai đoạn từ năm 2022 - 2025: Lập mới hồ sơ khoa học để xếp hạng cho 01 di tích cấp quốc gia: di tích thắng cảnh Núi Thình Thình - Chùa Viên Giác ở huyện Bình Sơn); hoàn chỉnh hồ sơ khoa học để nâng hạng 02 di tích cấp tỉnh lên di tích cấp quốc gia là: Đền thờ Anh hùng dân tộc Trương Định ở thành phố Quảng Ngãi nhân Tưởng niệm 160 năm Ngày Anh hùng Dân tộc Trương Định tuẫn tiết (1864-2024), di tích Mộ và nhà thờ chí sỹ yêu nước Lê Trung Đình và phong trào Cần Vương - Quảng Ngãi nhân Tưởng niệm 140 năm Ngày mất của cụ (1885-2025).

- Giai đoạn từ năm 2026 - 2030: Lập và hoàn chỉnh hồ sơ khoa học để nâng hạng cho 02 di tích cấp tỉnh lên di tích quốc gia: Khu lưu niệm Việt Lào nhân kỷ niệm liên quân Việt - Lào và di tích Đặng Thùy Trâm nhân Tưởng niệm 60 năm Ngày mất của Anh hùng, bác sỹ Đặng Thùy Trâm ở thị xã Đức Phổ (1970-2030).

c) Nâng hạng lên di tích cấp quốc gia đặc biệt:

- Giai đoạn từ năm 2022 - 2025: Lập hồ sơ khoa học để nâng hạng cho 02 di tích cấp quốc gia lên cấp quốc gia đặc biệt gồm: Di tích khảo cổ học Văn hóa Sa Huỳnh, di tích kiến trúc Trường Lũy Quảng Ngãi.

- Giai đoạn 2026 - 2030: Đề xuất nâng hạng thêm 02 di tích cấp quốc gia lên cấp quốc gia đặc biệt gồm: Khu Chứng tích Sơn Mỹ, di tích Khu lưu niệm Thủ tướng Phạm Văn Đồng. Nâng tổng số di tích quốc gia đặc biệt toàn tỉnh lên 05 di tích.

2. Công tác lập quy hoạch di tích

Trong giai đoạn năm 2022 - 2025 tiến hành lập Quy hoạch cho một số di tích tiêu biểu để định hướng đầu tư, bảo tồn và phát huy gắn với phát triển du lịch, cụ thể: Di tích khảo cổ học Sa Huỳnh, di tích quốc gia đặc biệt Ba Tơ và một số di tích thắng cảnh có giá trị để đầu tư phát triển du lịch.

Trong giai đoạn năm 2026 - 2030 tiến hành lập Quy hoạch cho một số di tích tiêu biểu để định hướng đầu tư, bảo tồn và phát huy gắn với phát triển du lịch, cụ thể: Khu lưu niệm Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Khu Chứng tích Sơn Mỹ và một số di tích thắng cảnh có giá trị để đầu tư phát triển du lịch.

3. Công tác bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích

3.1. Giai đoạn 2022 - 2025:

a) Ưu tiên triển khai lập dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi cho di tích quốc gia đặc biệt Địa điểm cuộc khởi nghĩa Ba Tơ, các di tích quốc gia, chú ý các cụm di tích có giá trị về văn hóa, lịch sử, kiến trúc, cảnh quan hấp dẫn, có khả năng thu hút khách du lịch; ưu tiên lập các dự án theo cụm di tích trong các khu vực di sản trọng điểm, trọng tâm, khu vực thí điểm phát triển kinh tế di sản và những di tích đang bị xuống cấp nghiêm trọng, cụ thể:

- Di tích quốc gia đặc biệt: Đầu tư, tôn tạo cho di tích quốc gia đặc biệt Địa điểm của cuộc khởi nghĩa Ba Tơ. Đây là di tích quốc gia đặc biệt duy nhất của tỉnh, cần thiết phải ưu tiên đầu tư theo quy định của pháp luật về di sản văn hóa. Ngoài ra, một số xã có di tích đã được công nhận xã An toàn khu, cần thiết phải đầu tư để giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng.

- Di tích cấp quốc gia: Đầu tư, tôn tạo, tu bổ, phục hồi cho các di tích cấp quốc gia sau: Di tích Mộ và đền thờ Bùi Tá Hán, Khu Chứng tích Sơn Mỹ (thành phố Quảng Ngãi); Di tích Trụ sở Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam Trung Bộ (huyện Nghĩa Hành); Di tích Đình làng An Hải và Đình làng An Vĩnh (huyện đảo Lý Sơn); Di tích Chùa Ông (huyện Tư Nghĩa); Di tích mộ và nhà thờ Trần Cẩm (huyện Mộ Đức).

(Phụ lục 7A - Danh mục các dự án bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích quốc gia đặc biệt và quốc gia, ưu tiên đầu tư công trung hạn giai đoạn 2022 - 2025).

b) Thực hiện lập dự án, báo cáo kinh tế kỹ thuật bảo quản, tu bổ, phục hồi cho 46 di tích cấp tỉnh và di tích đã ra có quyết định bảo vệ. Cụ thể:

- Thành phố Quảng Ngãi: Có 5 di tích, gồm: Khu xà lim của Ty Công an thời Mỹ Ngụy giai đoạn 1955-1959, Đình làng Sung Tích, Mộ Trương Quang Trọng, Mộ Lê Trung Đình, Nhà thờ, dinh thờ và vườn nhà Trương Định (gồm 3 điểm di tích). Riêng di tích Mộ Lê Trung Đình có Dự án riêng.

- Huyện Sơn Hà: Có 2 di tích, gồm: Xưởng quân giới X1002, Trụ sở Tỉnh ủy Quảng Ngãi.

- Huyện Sơn Tây: Có 3 di tích, gồm: Di tích Trường Sư phạm dân tộc miền núi, Chiến thắng Bãi Màu, Trạm giao liên Quân bưu số 8.

- Huyện Trà Bồng: Có 3 di tích, gồm: Căn cứ Tỉnh ủy, căn cứ Phó Mục gia, Đình Miếu Phú Long.

- Thị xã Đức Phổ: Có 6 di tích, gồm: Mộ và Đền thờ Huỳnh Công Thiệu, Điểm cập bến tàu không số (C41), Điểm cập bến tàu không số (C43), Huyện đường Đức Phổ, Căn cứ Tỉnh ủy Quảng Ngãi tại núi Sầu Đâu (1955-1957), Địa điểm biểu tình Trường Cháy.

- Huyện Mộ Đức: Có 4 di tích, gồm: Đền Văn Thánh, Mộ và nhà thờ Trần Văn Đạt, Đình An Chuẩn, Căn cứ Núi Lớn.

- Huyện Bình Sơn: Có 4 di tích, gồm: Nhà thờ chí sĩ yêu nước Võ Thị Đệ, Chiến thắng Vạn Tường, Chiến thắng Bến Lăng, Di tích Núi Sơn - địa điểm treo cờ Đảng đầu tiên của huyện Bình Sơn.

- Huyện Sơn Tịnh: Có 4 di tích, gồm: Chiến thắng Ba Gia, Núi Đá Ngựa, Nhà ông Lê Chương - nơi tổ chức Hội nghị liên tịch các tỉnh Nam Trung kỳ giữa tháng 7 năm 1945, Vụ thảm sát Diên Niên - Phước Bình.

- Huyện Tư Nghĩa: Có 2 di tích, gồm: Mộ và Đền thờ tiền hiền Võ Văn Đương, Bốn dũng sĩ Nghĩa Hiệp.

- Huyện Nghĩa Hành: có 6 di tích, gồm: Vụ thảm sát Khánh Giang - Trường Lệ, Trường Trung học bình dân Nam Trung Bộ, Đình Lâm Sơn, Xưởng quân giới 240, Mộ và Nhà thờ Lê Văn Nờm, Chiến thắng Hành Thịnh.

- Huyện Lý Sơn: Có 3 di tích, gồm: Di tích Dinh Tam Tòa, Lân Vĩnh Lộc, Thắng cảnh đảo Bé (Bãi Hang, Hòn Đụn, Mom tàu)

- Huyện Minh Long: Có 2 di tích, gồm: Chiến thắng Minh Long, Căn cứ núi Mum.

- Huyện Ba Tơ: Có 2 di tích, gồm: Nhà lưu niệm đồng chí Trần Toại và Di tích Đặng Thùy Trâm (xã Ba Khâm, xã Ba Trang, huyện Ba Tơ). Đối với việc chỉnh trang, sửa chữa, tôn tạo các điểm di tích khởi nghĩa Ba Tơ thuộc các xã, thị trấn an toàn khu (ATK) sẽ có Dự án riêng.

3.2. Giai đoạn 2026 - 2030:

a) Định hướng trong giai đoạn từ 2026 đến năm 2030: Triển khai lập dự án hoặc báo cáo kinh tế kỹ thuật bảo quản, tu bổ, phục hồi 44 di tích trên địa bàn tỉnh. Cụ thể:

- Thành phố Quảng Ngãi: Có 5 di tích, gồm: Chiến thắng Khánh Lạc Đông, Cuộc biểu tình Ba La, Rừng dừa nước Tịnh Khê, Đền Văn Thánh, Mộ và Nhà thờ Huỳnh Văn Túy.

- Huyện Sơn Tây: Có 2 di tích, gồm: Địa điểm Mang Blooc - Nơi tổ chức Đại hội đoàn kết các dân tộc miền Tây Quảng Ngãi, Di tích thắng cảnh Thác Lụa.

- Huyện Trà Bồng: Có 1 di tích, gồm: Địa điểm Trạm xá T30.

- Thị xã Đức Phổ: Có 5 di tích, gồm: Chùa Từ Sơn, Núi Xương Rồng, Vụ Thảm sát Chợ An, Mộ và Nhà thờ Phan Long Bằng, Bia ký Chăm.

- Huyện Mộ Đức: Có 5 di tích, gồm: Địa đạo Lâm Sơn, Miếu bà Kỳ Tân, Nhà thờ và Mộ Nguyễn Mậu Phó, Nhà thờ tộc Trần làng Văn Bân, Thắng cảnh Núi Long Phụng - Chùa Ông Rau.

- Huyện Bình Sơn: Có 5 di tích, gồm: Địa đạo Đám Toái, Mộ và Nhà thờ Nguyễn Tự Tân, Chiến thắng Gò Sỏi, Mộ Trần Công Hiến, Lăng vạn Thanh Thủy.

- Huyện Sơn Tịnh: Có 5 di tích, gồm: Mộ và Nhà thờ Nguyễn Tăng Long, Địa điểm đặt Đài tiếng nói Nam Trung bộ, Vụ thảm sát Vạn Lộc Đông, Nhà lưu niệm đồng chí Phạm Kiệt, Nhà lưu niệm đồng chí Nguyễn Chánh.

- Huyện Tư Nghĩa: Có 2 di tích, gồm: Cấm Nghè Tộ, Đình Nghĩa An.

- Huyện Nghĩa Hành: Có 5 di tích, gồm: Chiến thắng Đình Cương, Mộ và Nhà thờ Lê Khiết, Mộ và Nhà thờ Võ Duy Ninh, Mộ và Nhà thờ Lương Công Nghĩa, Nhà thờ Trần Công Tá.

- Huyện Lý Sơn: Có 6 di tích, gồm: Nhà thờ họ Võ (Văn), Giếng Xó La, Nhà thờ Phạm Quang Ảnh, Chùa Hang, Dinh Thiên Y A Na, Dinh Bà Chúa Yàng.

- Huyện Ba Tơ: Có 3 di tích, gồm: Chiến thắng Trà Nô, Chiến thắng Đá Bàn, Suối Loa.

(Phụ lục 7B - Danh mục di tích cần đầu tư, tôn tạo giai đoạn 2022-2030)

4. Công tác phát huy giá trị di tích

4.1. Định hướng nhiệm vụ:

- Công tác tôn tạo và phát huy di tích phải gắn liền với nhiệm vụ phát triển du lịch, công tác bảo vệ, tôn tạo di tích hướng tới phục vụ ngày càng tốt hơn các đối tượng đến tham quan nghiên cứu, trong đó có khách du lịch.

- Tổ chức tuyên truyền, vận động và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng địa phương vào các hoạt động bảo tồn di tích, phục hồi các giá trị văn hóa truyền thống và phát triển du lịch văn hóa.

- Tiến hành điều tra, đánh giá các di tích trọng điểm để định hướng đầu tư, bảo tồn và phát huy gắn với phát triển du lịch, chú ý các di tích trọng điểm: Di tích khảo cổ học Văn hóa Sa Huỳnh, di tích Trụ sở Ủy ban kháng chiến Hành chính Nam Trung bộ, di tích núi Thiên Ấn và mộ cụ Huỳnh Thúc Kháng, Khu lưu niệm Thủ tướng Phạm Văn Đồng, di tích Trường Lũy Quảng Ngãi, di tích Cuộc Khởi nghĩa Trà Bồng và miền Tây Quảng Ngãi, di tích quốc gia đặc biệt Các điểm cuộc khởi nghĩa Ba Tơ, di tích Đặng Thùy Trâm, di tích Thành cổ Châu Sa, Chùa Ông, Cổ Lũy - Cô Thôn và một số di tích thắng cảnh có giá trị để đầu tư phát triển du lịch.

4.2. Các vùng di tích trọng điểm:

a) Dựa theo đặc điểm địa hình cũng như giá trị tiềm năng phát triển của di tích phân ra làm 04 vùng di tích trọng điểm để thuận lợi cho việc đầu tư phát triển hạ tầng kỹ thuật:

- Vùng I: Lý Sơn gồm 25 di tích các loại; trong đó có 6 di tích cấp quốc gia; 18 di tích cấp tỉnh; 1 di tích có quyết định bảo vệ; các di tích trọng điểm: Đình Làng An Hải, Chùa Hang, Âm Linh tự, Đình làng An Vĩnh, Thắng cảnh Núi Thới Lới, Thắng cảnh Núi Giếng Tiền.

- Vùng II: Bình Sơn, Sơn Tịnh, Tư Nghĩa, thành phố Quảng Ngãi gồm 107 di tích: trong đó có 13 di tích cấp Quốc gia; 44 di tích cấp tỉnh; 50 di tích có quyết định bảo vệ. Trong đó, có các di tích trọng điểm: Di tích Chiến thắng Vạn Tường, di tích kiến trúc nghệ thuật Chùa Diệu Giác, di tích kiến trúc Trường Lũy Quảng Ngãi, di tích kiến trúc Chùa ông, Khu Chứng tích Sơn Mỹ, Thắng cảnh Núi Thiên Ấn và Mộ cụ Huỳnh Thúc Kháng, Chiến thắng Ba Gia, Địa đạo Đám Toái, Vụ thảm sát Bình Hòa;

- Vùng III: Nghĩa Hành, Mộ Đức, gồm có 53 di tích: Trong đó 07 di tích cấp quốc gia; 43 di tích cấp tỉnh; 03 di tích có quyết định bảo vệ; có các di tích trọng điểm: Khu lưu niệm Thủ tướng Phạm Văn Đồng, Trụ sở Ủy ban kháng chiến Hành chính Nam Trung bộ,...

- Vùng IV: Trà Bồng, Đức Phổ, Ba Tơ, gồm có 47 di tích các cấp: Trong đó 01 di tích cấp quốc gia đặc biệt; 07 di tích cấp quốc gia; 22 di tích cấp tỉnh; 17 di tích có quyết định bảo vệ. Có các khu vực di tích trọng điểm như: Di tích về khởi nghĩa Trà Bồng, các điểm cuộc khởi nghĩa Ba Tơ, Khu khảo cổ học Văn hóa Sa Huỳnh, di tích lưu niệm anh hùng liệt sỹ, bác sỹ Đặng Thùy Trâm...

b) Kết nối, phát huy giá trị các di tích:

Phát triển hạ tầng giao thông, đồng thời xây dựng 5 con đường di sản nhằm khai thác du lịch các di tích trọng điểm dọc 5 tuyến đường di sản này:

- Con đường di sản Bắc Quảng Ngãi: Tuyến Sa Kỳ - ĐT 621, 622 - dọc sông Trà Bồng.

- Con đường di sản ven sông Trà Khúc: Tuyến cảng Sa Kỳ - Cửa Đại - QL 24B - Sơn Hà.

- Con đường di sản Trung Quảng Ngãi: Tuyến ĐT 624, 624B, TP Quảng Ngãi - Nghĩa Hành - Ba Tơ.

- Con đường di sản Đông Quảng Ngãi: Tuyến QL1A - đường ven biển 627B.

- Con đường di sản Biển Quảng Ngãi: Kết nối cảng Sa Kỳ - đảo Lý Sơn.

c) Phát triển hạ tầng kỹ thuật liên kết các vùng di tích trọng điểm:

- Hệ thống hạ tầng kỹ thuật phục vụ việc bảo vệ, phát huy giá trị di tích bao gồm: hạ tầng bảo tồn và thông tin di tích, di sản; hạ tầng du lịch; hạ tầng kỹ thuật; hạ tầng xã hội; trong đó, cần phân cấp thành cấp vùng, cấp khu vực trọng tâm, trọng điểm; cấp nội khu di tích. Hệ thống hạ tầng này cần được kết nối, chia sẻ với hạ tầng kỹ thuật đô thị và nông thôn, song vẫn có đặc tính riêng (hạ tầng tiện ích, thông tin di sản; thông tin du lịch, chỉ dẫn, hướng dẫn, quản lý, bảo vệ; hạ tầng dịch vụ thiết yếu, cung cấp trang thiết bị du lịch, thiết bị giới thiệu, quảng bá di sản).

- Mỗi hệ thống hạ tầng kỹ thuật phục vụ việc bảo vệ, phát huy giá trị di tích cần gắn kết với hệ thống hạ tầng kỹ thuật chung khu vực phụ cận (đô thị hoặc nông thôn) đảm bảo năng lực đón tiếp khách và đảm bảo yêu cầu hạ tầng du lịch và hạ tầng xã hội; cung cấp năng lượng và điều kiện môi trường, những nhu cầu thiết yếu. Trong đó phân cấp thành các thể dạng: Cấp đô thị; cấp vùng trọng tâm; cấp khu vực trọng điểm; cấp nội khu di tích. Cụ thể:

+ Đối với quy hoạch hệ thống giao thông: Định hướng tổ chức liên kết hệ thống, gắn kết với hệ thống giao thông quốc lộ, tỉnh lộ, giao thông đô thị, giao thông khu vực và liên vùng tại các địa điểm có di tích. Gắn kết với hệ thống giao thông tĩnh được phân cấp (bãi đậu xe đô thị; bãi đậu xe cấp vùng; bãi đậu xe di tích, di sản trọng điểm); đặc biệt lưu ý tổ chức các khu vực dịch vụ vận tải tại các điểm dừng chân dọc các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ nằm giữa các điểm đến.

+ Trung tâm hạ tầng kỹ thuật cấp đô thị được tổ chức chuyên biệt, nằm ngoài các khu trung tâm, khu ở, được phân bố theo khu vực và trọng tâm, trọng điểm bao gồm các trạm bơm cung cấp nước sạch, các trạm xử lý nước thải, các khu vực phân loại rác thải vả xử lý chất thải rắn; trạm phát điện; các trung tâm điều vận, viễn thông, bãi đậu xe dự phòng.

+ Các trung tâm hạ tầng cấp vùng trọng tâm (khu vực phát triển) sẽ bao gồm khu vực tập trung kết rác thải; trạm bơm (cao áp), phân phối nước sạch, khu vực xử lý nước thải, trạm phân phối điện, trạm biến áp (hạ thế) thông tin liên lạc; điểm đậu xe chuyên dụng.

+ Các đầu mối hạ tầng kỹ thuật hỗn hợp sẽ được bố trí tại các khu di tích, quần cư dịch vụ, điểm dân cư nông thôn gắn với điểm dịch vụ tiện ích và điểm cây xanh tập trung (bao gồm: Điểm tập trung kết rác; Kho dụng cụ và thiết bị; Trạm bơm chuyển tiếp).

+ Các khu vực đầu mối hạ tầng kỹ thuật phải có khoảng các ly tối thiểu 10m đối với (ranh giới bảo vệ) khu di tích, 20m đối với vùng trọng tâm và 50m đối với trung tâm cấp đô thị.

IV. NGUỒN LỰC THỰC HIỆN

- Ngân sách Trung ương hỗ trợ.

- Ngân sách địa phương theo phân cấp hàng năm, theo khả năng cân đối ngân sách địa phương để bố trí kinh phí triển khai thực hiện Đề án.

- Nguồn vốn huy động xã hội hóa.

V. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN

1. Tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo và sự phối hợp giữa các cấp, các ngành

- Tăng cường và nâng cao hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương, sự vào cuộc của toàn bộ hệ thống chính trị trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di tích.

- Thực hiện hiệu quả Luật Di sản văn hóa, vận dụng linh hoạt các Nghị định của Chính phủ, Thông tư của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vào hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa địa phương.

- Ngành văn hóa, thể thao và du lịch các cấp phối hợp với các sở, ban ngành, hội đoàn thể và địa phương triển khai nhiệm vụ bảo tồn, phát huy di sản văn hóa. Gắn công tác thi đua với việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa tới từng các cán bộ đảng viên, cộng đồng xã hội nơi có di sản văn hóa.

- Thường xuyên kiểm tra, xử lý các hành vi phạm pháp luật về di sản văn hóa, đặc biệt là các hành vi xâm chiếm và phá hủy các yếu tố cấu thành di tích.

- Tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy đảng, chính quyền, sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý nhà nước với các ngành, các tổ chức chính trị - xã hội, các doanh nghiệp trong việc đầu tư bảo tồn, tu bổ di tích. Trên cơ sở các mục tiêu, nhiệm vụ của Đề án xem xét đưa các chỉ tiêu thực hiện cụ thể vào nghị quyết của các cấp ủy đảng, kế hoạch nhà nước của các cấp chính quyền để tập trung lãnh đạo, chỉ đạo. Coi nhiệm vụ bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, giữ vững an ninh chính trị và đảm bảo trật tự an toàn xã hội.

- Căn cứ đặc điểm, tình hình của địa phương, trên cơ sở đảm bảo hài hòa, tương thích với Luật Di sản văn hóa, các quy định của pháp luật có liên quan đến hoạt động quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị di tích để xây dựng, hoàn thiện các cơ chế, chính sách về đầu tư, huy động, quản lý, sử dụng các nguồn lực xã hội hóa trong và ngoài nước tham gia đầu tư, hỗ trợ các dự án đầu tư bảo tồn, tu bổ di tích; chính sách đối với những người có công bảo vệ và trùng tu di tích;....và các cơ chế, chính sách liên quan khác.

2. Về công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về di sản văn hóa

- Thực hiện có hiệu quả công tác tuyên truyền, giáo dục về các giá trị của di tích lịch sử văn hóa. Tập trung tăng cường công tác quảng bá, giới thiệu rộng rãi các di tích cho du khách trong và ngoài nước thông qua ấn phẩm quảng cáo, tập gấp, sách hướng dẫn, mạng Internet, các cuộc hội thảo, hội chợ...

- Tổ chức các lớp tuyên truyền, tập huấn về di sản văn hóa, chú trọng đến cộng đồng xã hội có di tích để công tác gìn giữ, bảo vệ và phát huy giá trị di tích có sự tham gia tích cực của nhân dân địa phương.

- Tuyên truyền sâu rộng chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của nhà nước trong lĩnh vực di sản văn hóa bằng nội dung nội dung và hình thức phù hợp với từng địa bàn, dân tộc. Thực hiện có hiệu quả công tác phối hợp với các cơ quan báo chí, phát thanh truyền hình ở trung ương, địa phương; khai thác, tận dụng hiệu quả, đúng quy định các phương tiện thông tin, đại chúng, các trang mạng xã hội nhằm tuyên truyền, giáo dục, quảng bá các giá trị di tích.

- Chú trọng tuyên truyền, giáo dục cho học sinh, sinh viên, các thế hệ trẻ của tỉnh về truyền thống yêu nước, tinh thần cách mạng, giá trị di tích lịch sử... để có trách nhiệm hơn trong sự nghiệp bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh.

- Xây dựng bộ máy tổ chức hoạt động có năng lực và chuyên nghiệp để xây dựng kế hoạch, liên kết đối tác và thực hiện các hoạt động xúc tiến quảng bá, bảo đảm việc thu hút đầu tư được thực hiện thống nhất, liên tục và hiệu quả; xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch xúc tiến quảng bá cho các khu di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh trong kế hoạch xúc tiến quảng bá du lịch chung của tỉnh; xây dựng bộ nhận diện thương hiệu cho từng khu, điểm danh lam thắng cảnh đi liền với việc phát triển hệ thống ấn phẩm, vật phẩm quảng bá, quảng cáo tấm lớn, ký hiệu... có thiết kế thống nhất, thể hiện nhất quán các giá trị thương hiệu và bộ nhận diện thương hiệu; nghiên cứu sản xuất các vật phẩm lưu niệm, sản vật địa phương làm đại diện thương hiệu du lịch. Tổ chức các hoạt động kinh doanh hàng hóa lưu niệm và sản vật gắn với quảng bá, xây dựng hình ảnh.

- Tăng cường hợp tác với các cơ quan, đơn vị truyền thông trong việc quảng bá, tiếp thị, tập trung giới thiệu rộng rãi hệ thống di tích lịch sử văn hóa, danh lam thăng cảnh của tỉnh dưới góc độ tài nguyên du lịch văn hóa cho du khách trong và ngoài tỉnh thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, các ấn phẩm quảng cáo, tập gấp, sách hướng dẫn, các cuộc hội chợ, triển lãm... nhằm tìm kiếm các cơ hội giao lưu, hợp tác về văn hóa, xúc tiến quảng bá, đào tạo nhân lực, hỗ trợ tài chính và kinh nghiệm bảo tồn và phát huy di tích từ hợp tác trong và ngoài nước.

3. Hoàn thiện bộ máy quản lý di tích ở các cấp

- Từng bước kiện toàn tổ chức quản lý di tích từ tỉnh đến cơ sở. Thành lập Ban Quản lý các di tích trực thuộc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch trên cơ sở phát triển từ đơn vị sự nghiệp hiện hành, bảo đảm không tăng.

- Thành lập Ban Quản lý các di tích ở các huyện, thị xã, thành phố và xã, phường, thị trấn theo Quy định phân cấp quản lý di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh.

- Tăng cường công tác phối hợp quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa giữa Ngành văn hóa, thể thao và du lịch với các sở, ngành và các địa phương trong tỉnh, nhất là trong công tác xây dựng kế hoạch, dự án sửa chữa, trùng tu tôn tạo di tích.

- Khuyến khích, hỗ trợ, tạo điều kiện để các cán bộ quản lý, cán bộ chuyên môn, hướng dẫn viên tham dự các lớp nghiệp vụ về bảo tồn di tích và kỹ năng chuyên môn (quản lý quy hoạch, quản lý và thẩm định các dự án bảo quản, tu bổ phục hồi di tích; nghiệp vụ bảo tồn di tích; nghiên cứu chuyên sâu, chuyên đề, thuyết minh, giới thiệu về di sản; hướng dẫn tổ chức các hoạt động văn hóa tại di tích...) do các đơn vị trực thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức. Tổ chức các lớp tập huấn nghiệp vụ, bồi dưỡng kiến thức về di sản văn hóa cho các cán bộ, nhân viên phòng Văn hóa Thông tin cấp huyện; cán bộ văn hóa xã, Ban quản lý di tích các cấp, đặc biệt là ở cơ sở.

- Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng, phát triển nhân lực, đặc biệt tập trung vào đội ngũ quản lý, hướng dẫn viên, lao động nghiệp vụ bậc cao nhằm hỗ trợ định hướng phát triển sản phẩm có chất lượng cao; thực hiện việc chuyển giao công nghệ quản lý và nâng cao chất lượng đội ngũ nhân lực quản lý để từng bước tiếp quản nhiệm vụ quản lý theo hướng cao cấp; chú trọng nâng cao nhận thức về văn hóa lịch sử, bảo vệ môi trường, kỹ năng giao tiếp đối với đội ngũ lao động trực tiếp phục vụ khách du lịch. Tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp, chính quyền địa phương, các cơ sở đào tạo nghiệp vụ du lịch.

- Đẩy mạnh hợp tác với cơ quan giáo dục, hướng dẫn doanh nghiệp, cộng đồng tham gia bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của di tích. Khuyến khích phát triển các nghề truyền thống; bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa phi vật thể của địa phương, bảo vệ tài nguyên và môi trường và bảo đảm an ninh, quốc phòng.

- Xây dựng chính sách ưu đãi trọng dụng cán bộ chất lượng cao ở nơi khác về Quảng Ngãi làm việc; sử dụng và có chế độ đãi ngộ trí thức, trọng dụng và tôn vinh nhân tài, chuyên gia và nghệ nhân, chủ thể văn hóa hoạt động trong lĩnh vực di sản trên địa bàn để thu hút đội ngũ này cho mục tiêu quản lý, bảo vệ, phát huy giá trị di tích nhằm đáp ứng yêu cầu trước mắt và chuẩn bị cho lâu dài trong công tác quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị trên địa bàn tỉnh trong xu thế hội nhập toàn cầu.

- Xây dựng đề án vị trí việc làm theo năng lực và yêu cầu công tác chuyên môn. Những vị trí chuyên môn cần tuyển dụng những cán bộ được đào tạo đúng vị trí công tác, có kinh nghiệm, yêu nghề và đảm bảo tính ổn định, lâu dài tránh điều động, luân chuyển công tác với những vị trí này.

4. Về đầu tư, huy động các nguồn lực xã hội hóa

a) Về đầu tư

- Tiếp tục quan tâm, đầu tư cho văn hóa tương ứng với mức tăng trưởng kinh tế theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 9 (khóa XI), Kết luận số 76/KL/TW ngày 04/6/2020 của Bộ Chính trị theo hướng đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm làm cơ sở kích thích hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di tích.

- Tăng cường phối hợp với các Bộ, ngành Trung ương trong việc bố trí nguồn lực đầu tư tôn tạo và phát huy các di tích quốc gia, quốc gia đặc biệt trên địa bàn tỉnh.

- Xây dựng chính sách hỗ trợ cho người dân và các tổ chức cá nhân trong việc trùng tu, tôn tạo các di tích thuộc sở hữu tư nhân phục vụ cho phát triển du lịch và bảo tồn các giá trị văn hóa chung của dân tộc. Có chính sách cụ thể về việc phân chia quyền lợi giữa tổ chức kinh doanh du lịch với các cộng đồng dân cư.

- Đầu tư xây dựng đồng bộ, hệ thống các điểm, khu di tích đặc trưng, tiêu biểu của thành "bảo tàng ngoài trời", quần thể công trình quy mô lớn để hình thành các sản phẩm văn hóa - du lịch mang tính đặc trưng, thương hiệu tạo sự đột phá, sức hấp dẫn nhân dân và du khách trong và ngoài nước. Đây là một hướng đầu tư quan trọng, tạo nên sự thay đổi về chất trong hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di tích.

- Đầu tư phục dựng, bảo tồn phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể và không gian văn hóa gắn liền với di tích.

- Mở rộng mối quan hệ quốc tế trong lĩnh vực bảo vệ và khai thác di sản; kêu gọi sự đóng góp của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước.

b) Huy động các nguồn lực xã hội hóa

- Xây dựng, hoàn thiện các cơ chế, chính sách (về mặt bằng, vốn, tín dụng, đào tạo nhân lực) nhằm huy động, khuyến khích sự đóng góp của các doanh nghiệp, các tổ chức, cá nhân dưới các hình thức khác nhau tham gia bảo tồn và phát huy giá trị hệ thống di tích lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh gắn với phát triển kinh tế, xã hội, du lịch, dịch vụ, tạo sinh kế nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân địa phương.

- Tiếp tục đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết số 05/NQ-CP ngày 18/4/2005 của Chính phủ; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền gắn với kiểm tra, giám sát của cơ quan chức năng để chủ trương xã hội hóa các hoạt động quản lý, bảo vệ, đầu tư tu bổ, tôn tạo di tích đạt hiệu quả tích cực, huy động được nguồn lực ngoài nhà nước song không làm ảnh hưởng đến các giá trị của di tích.

- Xây dựng các chương trình giáo dục về xã hội hóa hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa.

+ Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về di sản văn hóa với nội dung đa dạng, có chiều sâu, kết hợp với các hình thức phù hợp với đặc điểm của từng đối tượng, từng vùng miền, dân tộc. Nhất là những vấn đề đã và đang thu hút được sự quan tâm của dư luận xã hội, như quy hoạch, khoanh vùng bảo vệ, cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất; bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích; khai thác, phát huy giá trị di sản văn hóa vật thể, phi vật thể gắn với phát triển du lịch... Mặt khác, tích cực phổ biến các mô hình xã hội hóa hoạt động tốt để làm cơ sở học tập, nhân rộng; tôn vinh và có hình thức khen thưởng xứng đáng đối với các tổ chức, cá nhân điển hình trong các hoạt động xã hội hóa.

+ Tuyên truyền, vận động, phát huy vai trò của các nghệ nhân, chủ thể văn hóa, người có uy tín, của các tầng lớp cư dân cư, tự nguyện tham gia việc tạo lập và cải thiện môi trường kinh tế, xã hội lành mạnh và thuận lợi cho phát triển kinh tế cũng như các hoạt động bảo tồn di sản văn hóa.

- Huy động, quản lý, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực xã hội hóa để bảo tồn, phát huy giá trị di tích nói riêng, hệ thống di sản văn hóa nói chung trên cơ sở định hướng của nhà nước.

+ Rà soát, xây dựng chính sách quản lý và sử dụng các nguồn tài chính từ xã hội hóa. Ban hành quy chế hoặc hướng dẫn việc tiếp nhận, quản lý, sử dụng tài sản, công đức tại di tích và hoạt động lễ hội theo định hướng ưu tiên sử dụng phần lớn các nguồn thu từ xã hội hóa phục hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di sản đảm bảo công khai, minh bạch.

+ Đẩy mạnh chủ trương xã hội hóa các hoạt động văn hóa theo phương thức “nhà nước và nhân dân cùng làm” nhằm tạo sự đồng thuận của các tầng lớp nhân dân trong việc tham gia đóng góp tâm huyết, công sức, tiền của, trí tuệ vào công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích.

+ Đẩy mạnh việc vận động các cơ quan, tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ nước ngoài tài trợ các chương trình, dự án bảo tồn và phát huy giá trị di tích gắn với phát triển du lịch.

Phần thứ Tư

TỔ CHỨC THỰC HIỆN

1. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch

- Chủ trì, phối hợp với các sở, ban ngành và UBND các huyện, thị xã, thành phố rà soát, khảo sát, đánh giá thực trạng cụ thể các di tích xuống cấp theo từng loại hình di tích, hình thức sở hữu để tiến hành tu bổ, bảo vệ và phát huy giá trị các di tích.

- Chủ trì, phối hợp với các sở, ban ngành có liên quan, xây dựng, trình cấp có thẩm quyền ban hành các chính sách quản lý, sử dụng các nguồn tài chính của các di tích như tiền công đức, tiền bán vé, tiền tài trợ...; chính sách hỗ trợ cho người dân và các tổ chức cá nhân trong việc trùng tu, tôn tạo các di tích thuộc sở hữu tư nhân phục vụ cho phát triển du lịch và bảo tồn các giá trị văn hóa chung của dân tộc.

- Hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện công tác tôn tạo bảo tồn phát huy giá trị các di tích trên địa bàn tỉnh.

- Phối hợp với Sở Tài nguyên và Môi trường và UBND các huyện, thị xã, thành phố xác định mốc giới, vẽ bản đồ số hóa di tích, lập thủ tục cấp quyền sử dụng đất, trình UBND tỉnh xem xét, phê duyệt theo đúng quy định.

- Tổ chức thực hiện việc tu bổ, tôn tạo theo đúng các quy định của pháp luật về tôn tạo, trùng tu, tu bổ di tích.

- Huy động các tổ chức, cá nhân trong công tác bảo vệ, tôn tạo và phát huy giá trị các di tích.

- Thường xuyên tổ chức kiểm tra việc quản lý, hoạt động, hiện trạng của các di tích để kịp thời khắc phục tồn tại.

- Căn cứ nội dung Đề án, hàng năm, cùng với thời điểm xây dựng kế hoạch và lập dự toán ngân sách có trách nhiệm xây dựng kế hoạch và xác định nhu cầu kinh phí gửi Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Tài chính tổng hợp, trình cấp có thẩm quyền phê duyệt.

2. Sở Kế hoạch và Đầu tư

- Trên cơ sở dự toán kinh phí đầu tư được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch lập hàng năm Sở Kế hoạch và Đầu tư có trách nhiệm rà soát, tổng hợp trình cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định trong khả năng cân đối.

- Chủ trì, phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các sở, ban ngành liên quan tham mưu cấp có thẩm quyền ban hành các chính sách hỗ trợ cho người dân và các tổ chức cá nhân trong việc trùng tu, tôn tạo các di tích thuộc sở hữu tư nhân phục vụ cho phát triển du lịch và bảo tồn các giá trị văn hóa chung của dân tộc.

3. Sở Tài chính

Chủ trì, thẩm định dự toán chi thường xuyên để trình cấp có thẩm quyền xem xét, bố trí kinh phí trong dự toán hàng năm theo khả năng cân đối ngân sách địa phương để thực hiện Đề án theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước và các quy định có liên quan.

4. Sở Tài nguyên và Môi trường

- Phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các sở, ngành liên quan và địa phương cập nhật ranh giới và diện tích bảo vệ di tích vào quy hoạch sử dụng đất và cơ sở dữ liệu đất đai theo quy định, tham mưu việc cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho di tích đảm bảo yêu cầu bảo vệ và phát huy giá trị di tích.

- Phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch trình Ủy ban nhân dân tỉnh ban hành các quy định đối với việc xác định ranh giới và cắm mốc ranh giới các khu vực bảo vệ di tích, hướng dẫn việc lập và xác nhận vào bản đồ khoanh vùng bảo vệ di tích.

5. Sở Xây dựng

- Chủ trì, phối hợp với các sở, ban, ngành và địa phương có liên quan thẩm định, tham mưu UBND tỉnh xem xét phê duyệt quy hoạch xây dựng các khu di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh thuộc thẩm quyền của UBND tỉnh; kiểm tra, hướng dẫn các địa phương, đơn vị lập, thẩm định và phê duyệt quy hoạch chi tiết các khu di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh trên địa bàn tỉnh thuộc thẩm quyền của UBND cấp huyện.

- Chủ trì, phối hợp với các sở, ban, ngành và địa phương có liên quan thẩm định các dự án về xây dựng, cải tạo, tu bổ các công trình di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh theo quy định của pháp luật.

6. Công an tỉnh

- Phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ủy ban nhân dân các cấp giữ gìn an ninh trật tự trong các hoạt động bảo vệ và phát huy giá trị di tích.

- Chủ trì, phối hợp với các sở, ban, ngành liên quan và Ủy ban nhân dân các cấp phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý các hành vi mua bán, trao đổi, vận chuyển trái phép di vật, cổ vật, bảo vật Quốc gia thuộc di tích; các hành vi xâm phạm di tích trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi.

7. Sở Giáo dục và Đào tạo, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tỉnh

- Có trách nhiệm phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục triển khai các hoạt động chăm sóc, tôn tạo, phát huy giá trị di tích trong học sinh, đoàn viên thanh niên.

- Chủ trì phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức giáo dục cho học sinh, sinh viên và đoàn viên thanh niên về bảo vệ và phát huy giá trị di tích; đưa việc học tập, tham quan, nghiên cứu di tích vào chương trình giáo dục ngoại khóa hàng năm của các cấp học, trường học; huy động lực lượng đoàn viên thanh niên các cấp tham quan tìm hiểu về lịch sử văn hóa tại các điểm di tích.

8. Sở Thông tin và Truyền thông, Báo Quảng Ngãi, Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh

- Sở Thông tin và Truyền thông phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tăng cường chỉ đạo, hướng dẫn các cơ quan thông tin đại chúng trên địa bàn tỉnh đẩy mạnh và đổi mới các hoạt động truyền thông, tuyên truyền sâu rộng về mục đích, ý nghĩa của việc bảo vệ và phát huy giá trị của di tích.

- Báo Quảng Ngãi, Đài Phát thanh - Truyền hình tỉnh dành diện tích báo, thời lượng đăng tải, phát sóng các tác phẩm viết, hình ảnh, tư liệu về giá trị lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh nhằm nâng cao nhận thức, trách nhiệm của công dân và toàn xã hội trong việc trùng tu, tôn tạo và phát huy giá trị của các di tích.

9. Sở Nội vụ

Chủ trì, phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch và các sở, ngành liên quan, Ủy ban nhân dân các huyện, thị xã, thành phố tham gia xác định biên chế, vị trí việc làm; tổ chức đào tạo bồi dưỡng, xây dựng các chế độ, chính sách tôn vinh, khen thưởng đối với đội ngũ cán bộ hoạt động trong lĩnh vực văn hóa nói chung, di sản văn hóa nói riêng.

10. Đề nghị Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh

Phối hợp chỉ đạo các tổ chức đoàn thể, Mặt trận Tổ quốc các cấp tích cực tuyên truyền, vận động các tổ chức và nhân dân tham gia thực hiện Đề án. Tăng cường hoạt động giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc trong quá trình triển khai thực hiện Đề án nói riêng, công tác bảo tồn di sản văn hóa nói chung.

11. Các sở, ngành, hội, đoàn thể tỉnh

- Tổ chức tuyên truyền quán triệt, phổ biến về quan điểm, nội dung, nhiệm vụ của Đề án, đồng thời vận động, cán bộ, đảng viên, hội viên tích cực tham gia thực hiện Đề án và các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa do cấp ủy, chính quyền các cấp từ tỉnh đến cơ sở phát động, tổ chức thực hiện.

- Căn cứ chức năng, nhiệm vụ chủ động xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện Đề án tại cơ quan, đơn vị, địa phương đảm bảo thiết thực, hiệu quả những nội dung có liên quan trong Đề án; tham mưu cho Ủy ban nhân dân tỉnh chỉ đạo, giải quyết những việc có liên quan trong Đề án theo chức năng nhiệm vụ được giao. Định kỳ báo cáo kết quả thực hiện các nội dung, nhiệm vụ gửi về Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổng hợp, báo cáo UBND tỉnh.

12. UBND các huyện, thị xã, thành phố

- Tăng cường tổ chức tuyên truyền, phổ biến những quy định pháp luật về bảo tồn, phát huy giá trị di tích tại địa phương. Vận động, giáo dục nhân dân địa phương có di tích có ý thức, trách nhiệm bảo vệ, gìn giữ di tích, coi đây là di sản quý báu, niềm tự hào của nhân dân địa phương.

- Xây dựng kế hoạch bảo vệ, bảo quản, tu bổ, phát huy giá trị di tích trên địa bàn hàng năm, 05 năm và cân đối, bố trí kinh phí đảm bảo triển khai thực hiện tại địa phương.

- Thành lập Ban Quản lý các di tích cấp huyện; tùy theo địa bàn và điều kiện chỉ đạo UBND các xã, phường, thị trấn thành lập Ban Quản lý các di tích cấp xã. Cơ cấu thành viên Ban Quản lý các di tích theo đúng quy định phân cấp di tích.

- Hằng năm, bố trí kinh phí từ nguồn Ngân sách nhà nước đã được phân cấp và tổ chức huy động kinh phí từ các nguồn lực xã hội để bảo vệ, làm vệ sinh môi trường và sửa chữa nhỏ di tích, đảm bảo không phá vỡ những bộ phận cấu thành di tích gốc.

- Thường xuyên kiểm tra, thanh tra và kịp thời xử lý các hành vi phạm di tích trên địa bàn hoặc đề nghị các cơ quan chức năng xử lý theo thẩm quyền; định kỳ sơ kết, đánh giá tình hình và báo cáo kết quả thực hiện về UBND tỉnh (qua Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch) để chỉ đạo./.thuyvy

PHỤ LỤC 1

DANH MỤC TỔNG THỂ HỆ THỐNG DI TÍCH TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH QUẢNG NGÃI
(Ban hành kèm theo Quyết định số 51/QĐ-UBND ngày 14/01/2022 của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ngãi)