Trong nền thơ ca Việt Nam, có những nữ sĩ để lại dấu ấn sâu sắc, trong đó Bà Huyện Thanh Quan nổi bật với phong cách thơ trang nhã, trữ tình và đầy duyên dáng. Nếu Hồ Xuân Hương thể hiện sự tài ba và ngạo mạn, thì thơ Bà Huyện Thanh Quan lại mang đến cho người đọc những cảm xúc nhẹ nhàng, sâu lắng.

Một trong những tác phẩm tiêu biểu của bà là bài thơ "Chiều hôm nhớ nhà", nơi thể hiện nỗi buồn man mác và tâm trạng hoài cổ của người phụ nữ trong xã hội phong kiến.

Bài thơ mở đầu với hình ảnh thiên nhiên trong không gian chiều tà:

"Trời chiều bảng lảng bóng hoàng hôn,
Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn."

Khung cảnh chiều tà được miêu tả với ánh sáng lờ mờ, tạo nên một không gian vừa yên bình vừa u buồn. Câu thơ không chỉ giới thiệu thời gian mà còn gợi lên cảm giác về một vùng quê rộng lớn, nơi tâm hồn con người dễ dàng lắng đọng. Buổi chiều, thời điểm dễ gợi nỗi buồn, thường xuất hiện trong thơ của Bà Huyện Thanh Quan, là khoảnh khắc mà con người có thể trở về với chính mình, tìm kiếm sự bình yên giữa cuộc sống bộn bề. Âm thanh từ xa vang vọng trong không gian:

"Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn."

Âm thanh này như một lời nhắc nhở về sự kết thúc của một ngày, mang theo nỗi nhớ quê hương. Cảm giác thân quen, man mác của câu ca dao "Chiều chiều ra đứng ngõ sau, Ngó về quê mẹ ruột đau chín chiều" cũng hiện lên trong tâm trí người đọc. Tâm trạng của tác giả được thể hiện qua cách lựa chọn thời gian, không khí và âm thanh, tạo nên một bức tranh tâm hồn đầy cảm xúc.

Tiếp theo, hình ảnh con người hiện ra trong khung cảnh thiên nhiên:

"Gác mái, ngư ông về viễn phố,
Gõ sừng, mục tử lại cô thôn."

Câu thơ với nhịp điệu nhẹ nhàng tạo cảm giác như mọi hoạt động đang dần khép lại. Phép đối giữa "ngư ông" và "mục tử" không chỉ thể hiện sự đối lập giữa hai hình ảnh mà còn làm nổi bật vẻ đẹp trang nhã, cổ kính của thơ Bà. Trước cảnh thiên nhiên bao la, con người trở nên nhỏ bé và đơn độc, thể hiện rõ nét tâm trạng của tác giả.

Khung cảnh tiếp theo được mở rộng với hình ảnh:

"Ngàn mây gió cuốn chim bay mỏi,
Dặm liễu sương sa khách bước dồn."

Con đường trước mắt như vô tận, với hình ảnh chim bay mỏi và khách bước dồn, gợi lên cảm giác mệt mỏi, chán chường. Những từ ngữ "bước dồn", "bay mỏi" thể hiện tâm trạng của tác giả, như một cuộc hành trình không có điểm dừng, vừa là con đường đi, vừa là con đường đời.

Cuối cùng, hai câu thơ kết thúc mang nỗi niềm sâu sắc:

“Kẻ chốn Chương Đài, người lữ thứ,
Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn.”

Câu thơ cuối vừa như một câu cảm thán, vừa như một câu hỏi, thể hiện sự cô đơn, trống trải. Không có ai để tâm sự, tác giả quay về với nội tâm, với nỗi buồn sâu sắc của chính mình. Qua đó, ta thấy được nỗi niềm tâm sự của Bà Huyện Thanh Quan, một người phụ nữ thuộc tầng lớp quý tộc phong kiến đang trên đường suy thoái.

Bài thơ "Chiều hôm nhớ nhà" không chỉ thể hiện nỗi nhớ quê hương mà còn phản ánh tâm tư của lớp nho sĩ chán nản, bế tắc trong xã hội phong kiến. Tiếng thơ của Bà mang trong mình nỗi buồn thời đại, thể hiện tâm trạng hoài cổ, thiết tha nhớ về một thời đã qua.