Công văn 10233/BTC-NSNN năm 2023 một số địa phương đề xuất sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho các nước Bạn do Bộ Tài chính ban hành

Kính gửi: Thủ tướng Chính phủ

Văn phòng Chính phủ có Văn bản số 2741/VPCP-QHQT ngày 21/4/2023, số 3822/VPCP-QHQT ngày 27/5/2023 và số 6653/VPCP-QHQT ngày 28/8/2023 thông báo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang về việc tháo gỡ khó khăn đối với việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho Lào, Campuchia: “Giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và các cơ quan liên quan rà soát quy định pháp luật hiện hành, đề xuất phương án phù hợp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho địa phương các nước Bạn (Lào, Campuchia...), báo cáo Thủ tướng Chính phủ trước ngày 28 tháng 4 năm 2023 ”. Về vấn đề này, sau khi tổng hợp ý kiến của các cơ quan[1]: Ban Đối ngoại Trung ương, Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Kiểm toán Nhà nước, Bộ Tài chính kính trình Thủ tướng Chính phủ:

1. Quy định pháp luật hiện hành:

Hiện nay, một số địa phương (Sơn La, Quảng Ninh, Hải Dương, Bắc Ninh, Thừa - Thiên Huế,...) đã có các văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ và đề nghị các bộ, cơ quan trung ương chấp thuận việc cho phép sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho địa phương các nước Bạn (Lào, Campuchia).

Điều 36 Luật Ngân sách nhà nước quy định nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương, ngân sách trung ương có nhiệm vụ chi viện trợ. Theo quy định tại Điều 38 Luật Ngân sách nhà nước về nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương, ngân sách địa phương không có nhiệm vụ chi viện trợ.

Điều 9 Luật Ngân sách nhà nước quy định nguyên tắc phân cấp quản lý nguồn thu, nhiệm vụ chi và quan hệ giữa các cấp ngân sách; theo đó, khoản 4 quy định: “Nhiệm vụ chi thuộc ngân sách cấp nào do ngân sách cấp đó bảo đảm”; khoản 9 quy định: “Không được dùng ngân sách của cấp này để chi cho nhiệm vụ của cấp khác và không được dùng ngân sách của địa phương này để chi cho nhiệm vụ của địa phương khác, trừ các trường hợp sau: a) Ngân sách cấp dưới hỗ trợ cho các đơn vị thuộc cấp trên quản lý đóng trên địa bàn trong trường hợp cần khẩn trương huy động lực lượng cấp trên khi xảy ra thiên tai, thảm họa, dịch bệnh và các trường hợp cấp thiết khác để bảo đảm ổn định tình hình kinh tế - xã hội, an ninh và trật tự, an toàn xã hội của địa phương; b) Các đơn vị cấp trên quản lý đóng trên địa bàn khi thực hiện chức năng của mình, kết hợp thực hiện một số nhiệm vụ theo yêu cầu của cấp dưới; c) Sử dụng dự phòng ngân sách địa phương để hỗ trợ các địa phương khác khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa nghiêm trọng”.

Như vậy, việc các địa phương đề xuất được sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho địa phương các nước Bạn (Lào, Campuchia) là chưa phù hợp với quy định của Luật Ngân sách Nhà nước.

2. Thực tế triển khai thực hiện:

a) Đối với việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho Lào:

Khoản 4 Điều 4 Thỏa thuận ngày 12/12/2011 giữa Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa (CHXHCN) Việt Nam và Chính phủ nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân (CHDCND) Lào về quy chế tài chính và quản lý sử dụng vốn viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Việt Nam dành cho Chính phủ Lào đã nêu: “Đối với các khoản viện trợ hoặc các dự án, chương trình hợp tác giữa các Bộ, ngành và địa phương của hai Bên nhưng không thuộc nội dung ghi trong Hiệp định hợp tác giữa hai Chính phủ đã ký kết, không do hai Chính phủ chỉ đạo thì các Bộ, ngành và địa phương hai Bên chủ động tự cân đối bố trí vốn trong ngân sách của Bộ, ngành, địa phương theo khả năng”.

Tại Thỏa thuận về Kế hoạch hợp tác Việt Nam - Lào năm 2019 ngày 06/01/2019 hai Chính phủ đã thống nhất khuyến khích các Bộ, ngành, tổ chức, địa phương và các doanh nghiệp hai Bên giúp đỡ lẫn nhau trên các lĩnh vực mà hai Bên có thế mạnh; phía Việt Nam tiếp tục dành sự hỗ trợ tối đa trong khả năng của mình cho các Bộ, ngành, tổ chức, địa phương của Lào.

Vì vậy, trên cơ sở các Thỏa thuận nêu trên, để tăng cường quan hệ đối ngoại, hợp tác với nước CHDCND Lào, thời gian vừa qua một số địa phương (Thái Nguyên, Thái Bình, Bắc Ninh...) đã được Thủ tướng Chính phủ đồng ý cho phép bố trí từ nguồn ngân sách địa phương chi hỗ trợ các tỉnh nước Lào để xây dựng các công trình trường học, bệnh viện,...[2]. Kinh phí hỗ trợ được tổng hợp quyết toán chi ngân sách địa phương theo quy định của Luật ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn.

Tuy nhiên, Thỏa thuận năm 2011 nêu trên đã được thay thế bằng Thỏa thuận về quy chế tài chính và quản lý sử dụng vốn viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Việt Nam dành cho Chính phủ Lào ký ngày 06/12/2020. Thỏa thuận ký năm 2020 đã bỏ khoản 4, Điều 4 nêu trên; vì vậy, không có cơ sở để các địa phương tiếp tục triển khai thực hiện nhiệm vụ tăng cường quan hệ đối ngoại, hợp tác với nước CHDCND Lào.

b) Đối với việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho Campuchia:

Gần đây các địa phương rất hiếm khi triển khai viện trợ cho các địa phương Vương quốc Campuchia từ nguồn ngân sách địa phương.

3. Về đề xuất phương án:

Điểm i khoản 11 Điểm 2 Nghị định số 14/2023/NĐ-CP ngày 20/4/2023 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu của Bộ Tài chính: “Thống nhất quản lý tài chính nhà nước đối với các nguồn viện trợ nước ngoài cho Việt Nam và cho vay, viện trợ của Việt Nam cho nước ngoài; thực hiện quản lý tài chính nhà nước đối với các nguồn viện trợ nước ngoài theo quy định của Chính phủ”. Do đây là vướng mắc về việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ, thuộc lĩnh vực quản lý tài chính, nguồn vốn. Vì vậy, căn cứ quy định trên, Bộ Tài chính có chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước về nội dung này.

Từ tình hình trên, căn cứ các quy định của pháp luật hiện hành, Bộ Tài chính kính trình Thủ tướng Chính phủ các phương án tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho các nước Bạn như sau:

a) Giải pháp lâu dài: Kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao cho các bộ, ngành, cơ quan liên quan tổng hợp khó khăn, vướng mắc của các địa phương trong quá trình sửa đổi, bổ sung Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công, các Thỏa thuận giữa Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam và Chính phủ các nước Bạn về quy chế tài chính và quản lý sử dụng vốn viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Việt Nam dành cho Chính phủ nước Bạn và các văn bản quy phạm pháp luật, các điều ước quốc tế liên quan.

b) Giải pháp để có thể triển khai thực hiện ngay trong thời gian tới:

Điểm b khoản 2 Điều 15 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật (hợp nhất) quy định Quốc hội ban hành nghị quyết để quy định: “Thực hiện thí điểm một số chính sách mới thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội nhưng chưa có luật điều chỉnh hoặc khác với quy định của luật hiện hành”.

Do việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho địa phương các nước Bạn là chưa phù hợp với quy định tại Luật Ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn Luật. Việc ban hành thí điểm một số chính sách mới khác với quy định của luật hiện hành thuộc thẩm quyền của Quốc hội. Vì vậy, Bộ Tài chính kính trình Thủ tướng Chính phủ:

Phương án 1: Trường hợp các địa phương hỗ trợ các nước Bạn từ ngân sách địa phương, báo cáo Thủ tướng Chính phủ trình Chính phủ trình Quốc hội cho phép các địa phương: (i) chuyển phần ngân sách địa phương hỗ trợ vào ngân sách trung ương để bố trí cân đối viện trợ chung hoặc theo chương trình viện trợ chung của Chính phủ, (ii) hoặc cho phép các địa phương sử dụng ngân sách địa phương trực tiếp hỗ trợ cho các địa phương của nước Bạn. Giao Bộ Tài chính xây dựng hồ sơ đề xuất xây dựng nghị quyết của Quốc hội.

Phương án 2: Chưa cho phép các địa phương sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ các nước Bạn cho đến khi sửa đổi Luật Ngân sách nhà nước.

4. Tổng hợp ý kiến tham gia của các bộ, ngành:

a) Ban Đối ngoại Trung ương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đề xuất chọn phương án 1 để trước mắt tạo điều kiện cho các địa phương có cơ sở pháp lý sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ các nước Bạn. Về lâu dài, đề nghị Bộ Tài chính sớm nghiên cứu đề xuất cấp thẩm quyền xem xét sửa đổi Luật Ngân sách nhà nước.

b) Bộ Tư pháp đề nghị Bộ Tài chính đề xuất giải pháp ngắn hạn trước mắt, trong đó làm rõ các giải pháp Bộ Tài chính đề xuất tại dự thảo văn bản có thể được coi là giải pháp ngắn hạn không và thuyết minh rõ hơn về sự phù hợp với pháp luật, tính khả thi của các phương án.

c) Kiểm toán Nhà nước đề xuất: Nếu từ nay đến năm 2025 có kế hoạch sửa đổi, bổ sung Luật Ngân sách nhà nước thì thực hiện theo phương án 2. Trong trường hợp chưa có kế hoạch sửa đổi Luật Ngân sách nhà nước thì sẽ áp dụng theo Phương án 1, đồng thời Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ có Kế hoạch sửa Luật Ngân sách nhà nước trong thời gian thích hợp.

Kính gửi: Thủ tướng Chính phủ

Văn phòng Chính phủ có Văn bản số 2741/VPCP-QHQT ngày 21/4/2023, số 3822/VPCP-QHQT ngày 27/5/2023 và số 6653/VPCP-QHQT ngày 28/8/2023 thông báo ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Lưu Quang về việc tháo gỡ khó khăn đối với việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho Lào, Campuchia: “Giao Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và các cơ quan liên quan rà soát quy định pháp luật hiện hành, đề xuất phương án phù hợp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho địa phương các nước Bạn (Lào, Campuchia...), báo cáo Thủ tướng Chính phủ trước ngày 28 tháng 4 năm 2023 ”. Về vấn đề này, sau khi tổng hợp ý kiến của các cơ quan[1]: Ban Đối ngoại Trung ương, Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp, Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Kiểm toán Nhà nước, Bộ Tài chính kính trình Thủ tướng Chính phủ:

1. Quy định pháp luật hiện hành:

Hiện nay, một số địa phương (Sơn La, Quảng Ninh, Hải Dương, Bắc Ninh, Thừa - Thiên Huế,...) đã có các văn bản báo cáo Thủ tướng Chính phủ và đề nghị các bộ, cơ quan trung ương chấp thuận việc cho phép sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho địa phương các nước Bạn (Lào, Campuchia).

Điều 36 Luật Ngân sách nhà nước quy định nhiệm vụ chi của ngân sách trung ương, ngân sách trung ương có nhiệm vụ chi viện trợ. Theo quy định tại Điều 38 Luật Ngân sách nhà nước về nhiệm vụ chi của ngân sách địa phương, ngân sách địa phương không có nhiệm vụ chi viện trợ.

Điều 9 Luật Ngân sách nhà nước quy định nguyên tắc phân cấp quản lý nguồn thu, nhiệm vụ chi và quan hệ giữa các cấp ngân sách; theo đó, khoản 4 quy định: “Nhiệm vụ chi thuộc ngân sách cấp nào do ngân sách cấp đó bảo đảm”; khoản 9 quy định: “Không được dùng ngân sách của cấp này để chi cho nhiệm vụ của cấp khác và không được dùng ngân sách của địa phương này để chi cho nhiệm vụ của địa phương khác, trừ các trường hợp sau: a) Ngân sách cấp dưới hỗ trợ cho các đơn vị thuộc cấp trên quản lý đóng trên địa bàn trong trường hợp cần khẩn trương huy động lực lượng cấp trên khi xảy ra thiên tai, thảm họa, dịch bệnh và các trường hợp cấp thiết khác để bảo đảm ổn định tình hình kinh tế - xã hội, an ninh và trật tự, an toàn xã hội của địa phương; b) Các đơn vị cấp trên quản lý đóng trên địa bàn khi thực hiện chức năng của mình, kết hợp thực hiện một số nhiệm vụ theo yêu cầu của cấp dưới; c) Sử dụng dự phòng ngân sách địa phương để hỗ trợ các địa phương khác khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa nghiêm trọng”.

Như vậy, việc các địa phương đề xuất được sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho địa phương các nước Bạn (Lào, Campuchia) là chưa phù hợp với quy định của Luật Ngân sách Nhà nước.

2. Thực tế triển khai thực hiện:

a) Đối với việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho Lào:

Khoản 4 Điều 4 Thỏa thuận ngày 12/12/2011 giữa Chính phủ nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa (CHXHCN) Việt Nam và Chính phủ nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân (CHDCND) Lào về quy chế tài chính và quản lý sử dụng vốn viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Việt Nam dành cho Chính phủ Lào đã nêu: “Đối với các khoản viện trợ hoặc các dự án, chương trình hợp tác giữa các Bộ, ngành và địa phương của hai Bên nhưng không thuộc nội dung ghi trong Hiệp định hợp tác giữa hai Chính phủ đã ký kết, không do hai Chính phủ chỉ đạo thì các Bộ, ngành và địa phương hai Bên chủ động tự cân đối bố trí vốn trong ngân sách của Bộ, ngành, địa phương theo khả năng”.

Tại Thỏa thuận về Kế hoạch hợp tác Việt Nam - Lào năm 2019 ngày 06/01/2019 hai Chính phủ đã thống nhất khuyến khích các Bộ, ngành, tổ chức, địa phương và các doanh nghiệp hai Bên giúp đỡ lẫn nhau trên các lĩnh vực mà hai Bên có thế mạnh; phía Việt Nam tiếp tục dành sự hỗ trợ tối đa trong khả năng của mình cho các Bộ, ngành, tổ chức, địa phương của Lào.

Vì vậy, trên cơ sở các Thỏa thuận nêu trên, để tăng cường quan hệ đối ngoại, hợp tác với nước CHDCND Lào, thời gian vừa qua một số địa phương (Thái Nguyên, Thái Bình, Bắc Ninh...) đã được Thủ tướng Chính phủ đồng ý cho phép bố trí từ nguồn ngân sách địa phương chi hỗ trợ các tỉnh nước Lào để xây dựng các công trình trường học, bệnh viện,...[2]. Kinh phí hỗ trợ được tổng hợp quyết toán chi ngân sách địa phương theo quy định của Luật ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn.

Tuy nhiên, Thỏa thuận năm 2011 nêu trên đã được thay thế bằng Thỏa thuận về quy chế tài chính và quản lý sử dụng vốn viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Việt Nam dành cho Chính phủ Lào ký ngày 06/12/2020. Thỏa thuận ký năm 2020 đã bỏ khoản 4, Điều 4 nêu trên; vì vậy, không có cơ sở để các địa phương tiếp tục triển khai thực hiện nhiệm vụ tăng cường quan hệ đối ngoại, hợp tác với nước CHDCND Lào.

b) Đối với việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho Campuchia:

Gần đây các địa phương rất hiếm khi triển khai viện trợ cho các địa phương Vương quốc Campuchia từ nguồn ngân sách địa phương.

3. Về đề xuất phương án:

Điểm i khoản 11 Điểm 2 Nghị định số 14/2023/NĐ-CP ngày 20/4/2023 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu của Bộ Tài chính: “Thống nhất quản lý tài chính nhà nước đối với các nguồn viện trợ nước ngoài cho Việt Nam và cho vay, viện trợ của Việt Nam cho nước ngoài; thực hiện quản lý tài chính nhà nước đối với các nguồn viện trợ nước ngoài theo quy định của Chính phủ”. Do đây là vướng mắc về việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ, thuộc lĩnh vực quản lý tài chính, nguồn vốn. Vì vậy, căn cứ quy định trên, Bộ Tài chính có chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước về nội dung này.

Từ tình hình trên, căn cứ các quy định của pháp luật hiện hành, Bộ Tài chính kính trình Thủ tướng Chính phủ các phương án tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho các nước Bạn như sau:

a) Giải pháp lâu dài: Kiến nghị Thủ tướng Chính phủ giao cho các bộ, ngành, cơ quan liên quan tổng hợp khó khăn, vướng mắc của các địa phương trong quá trình sửa đổi, bổ sung Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư công, các Thỏa thuận giữa Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam và Chính phủ các nước Bạn về quy chế tài chính và quản lý sử dụng vốn viện trợ không hoàn lại của Chính phủ Việt Nam dành cho Chính phủ nước Bạn và các văn bản quy phạm pháp luật, các điều ước quốc tế liên quan.

b) Giải pháp để có thể triển khai thực hiện ngay trong thời gian tới:

Điểm b khoản 2 Điều 15 Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật (hợp nhất) quy định Quốc hội ban hành nghị quyết để quy định: “Thực hiện thí điểm một số chính sách mới thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội nhưng chưa có luật điều chỉnh hoặc khác với quy định của luật hiện hành”.

Do việc sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ cho địa phương các nước Bạn là chưa phù hợp với quy định tại Luật Ngân sách nhà nước và các văn bản hướng dẫn Luật. Việc ban hành thí điểm một số chính sách mới khác với quy định của luật hiện hành thuộc thẩm quyền của Quốc hội. Vì vậy, Bộ Tài chính kính trình Thủ tướng Chính phủ:

Phương án 1: Trường hợp các địa phương hỗ trợ các nước Bạn từ ngân sách địa phương, báo cáo Thủ tướng Chính phủ trình Chính phủ trình Quốc hội cho phép các địa phương: (i) chuyển phần ngân sách địa phương hỗ trợ vào ngân sách trung ương để bố trí cân đối viện trợ chung hoặc theo chương trình viện trợ chung của Chính phủ, (ii) hoặc cho phép các địa phương sử dụng ngân sách địa phương trực tiếp hỗ trợ cho các địa phương của nước Bạn. Giao Bộ Tài chính xây dựng hồ sơ đề xuất xây dựng nghị quyết của Quốc hội.

Phương án 2: Chưa cho phép các địa phương sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ các nước Bạn cho đến khi sửa đổi Luật Ngân sách nhà nước.

4. Tổng hợp ý kiến tham gia của các bộ, ngành:

a) Ban Đối ngoại Trung ương, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đề xuất chọn phương án 1 để trước mắt tạo điều kiện cho các địa phương có cơ sở pháp lý sử dụng ngân sách địa phương để viện trợ các nước Bạn. Về lâu dài, đề nghị Bộ Tài chính sớm nghiên cứu đề xuất cấp thẩm quyền xem xét sửa đổi Luật Ngân sách nhà nước.

b) Bộ Tư pháp đề nghị Bộ Tài chính đề xuất giải pháp ngắn hạn trước mắt, trong đó làm rõ các giải pháp Bộ Tài chính đề xuất tại dự thảo văn bản có thể được coi là giải pháp ngắn hạn không và thuyết minh rõ hơn về sự phù hợp với pháp luật, tính khả thi của các phương án.

c) Kiểm toán Nhà nước đề xuất: Nếu từ nay đến năm 2025 có kế hoạch sửa đổi, bổ sung Luật Ngân sách nhà nước thì thực hiện theo phương án 2. Trong trường hợp chưa có kế hoạch sửa đổi Luật Ngân sách nhà nước thì sẽ áp dụng theo Phương án 1, đồng thời Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ có Kế hoạch sửa Luật Ngân sách nhà nước trong thời gian thích hợp.

d) Bộ Ngoại giao không lựa chọn phương án.

5. Ý kiến của Bộ Tài chính:

Tổng hợp ý kiến tham gia của các bộ, cơ quan, để các địa phương có cơ sở thực hiện nhiệm vụ tăng cường quan hệ đối ngoại, hợp tác với các nước Bạn, Bộ Tài chính kính trình Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Tài chính xây dựng hồ sơ đề xuất xây dựng nghị quyết của Quốc hội để trình Chính phủ trình Quốc hội cho phép các địa phương chuyên phân ngân sách địa phương hỗ trợ vào ngân sách trung ương để bố trí cân đối viện trợ chung hoặc theo chương trình viện trợ chung của Chính phủ hoặc cho phép các địa phương sử dụng ngân sách địa phương trực tiếp hỗ trợ cho các địa phương của nước Bạn.

Kính trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định./.