|
BỘ
Y TẾ
-------
|
CỘNG
HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
---------
|
|
Số:
746/QĐ-BYT
|
Hà
Nội, ngày 04 tháng 03 năm 2009
|
QUYẾT ĐỊNH
VỀ VIỆC BAN HÀNH “HƯỚNG DẪN CHẨN ĐOÁN, ĐIỀU TRỊ BỆNH SỞI”
BỘ TRƯỞNG BỘ Y TẾ
Căn cứ Nghị định số 188/2007/NĐ-CP
ngày 27 tháng 12 năm 2007 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn
và cơ cấu tổ chức Bộ Y tế;
Xét biên bản làm việc của Hội đồng chuyên môn nghiệm thu “Hướng dẫn chẩn đoán,
điều trị bệnh sởi” ngày 25 tháng 02 năm 2009;
Theo đề nghị của Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh- Bộ Y tế,
QUYẾT ĐỊNH:
Điều 1.
Ban hành kèm theo Quyết định này Hướng dẫn chẩn đoán, điều
trị bệnh sởi.
Điều 2.
“Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh sởi” áp dụng cho tất
cả các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.
Điều 3.
Quyết định này có hiệu lực thi hành kể từ ngày ký, ban
hành.
Điều 4.
Các ông, bà: Chánh Văn phòng Bộ; Chánh Thanh tra Bộ; Vụ
trưởng các vụ, Cục trưởng các cục thuộc Bộ Y tế; Giám đốc các Bệnh viện, Viện
có giường bệnh trực thuộc Bộ Y tế; Giám đốc Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực
thuộc trung ương; Thủ trưởng y tế các ngành; Thủ trưởng các đơn vị có liên quan
chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này.
|
|
KT.
BỘ TRƯỞNG
THỨ TRƯỞNG
Nguyễn Thị Xuyên
|
HƯỚNG DẪN
CHẨN ĐOÁN, ĐIỀU TRỊ BỆNH SỞI
(Ban
hành kèm theo Quyết định số: 746 /QĐ-BYT ngày 04 tháng 03 năm 2009 của Bộ trưởng
Bộ Y tế)
I. ĐẠI CƯƠNG
- Bệnh sởi là bệnh truyền nhiễm
gây dịch lây qua đường hô hấp do vi rút sởi gây nên. Trước đây bệnh sởi chủ yếu
gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, hay xảy ra vào mùa đông xuân. Hiện nay bệnh có thể xuất
hiện ở người lớn do chưa được tiêm phòng hoặc đã tiêm phòng nhưng chưa được
tiêm nhắc lại.
- Bệnh có biểu hiện đặc trưng là
sốt, viêm long và phát ban, có thể dẫn đến nhiều biến chứng như tiêu chảy, viêm
phổi, viêm giác mạc, thậm chí có thể viêm não dễ dẫn đến tử vong.
II. CHẨN ĐOÁN
1. Lâm sàng
a) Thể điển hình
- Giai đoạn ủ bệnh: 10-14 ngày.
- Giai đoạn khởi phát: 2-4 ngày.
Bệnh nhân sốt cao, viêm long đường hô hấp trên và viêm kết mạc, đôi khi có viêm
thanh quản cấp, có thể thấy hạt Koplik là các hạt nhỏ 0,5-1 mm màu trắng có quầng
ban đỏ ở trên niêm mạc miệng.
- Giai đoạn toàn phát: Kéo dài
2-5 ngày. Thường sau khi sốt cao 3-4 ngày bệnh nhân bắt đầu phát ban, xuất hiện
từ sau tai, sau gáy, trán, mặt, cổ dần lan đến thân mình và tứ chi, cả ở lòng
bàn tay và gan bàn chân, ban hồng dát sẩn, khi căng da thì ban biến mất. Khi
ban mọc hết toàn thân thì thân nhiệt giảm dần.
- Giai đoạn hồi phục: Ban nhạt dần
rồi sang màu xám, bong vảy phấn sẫm màu. Nếu không xuất hiện biến chứng thì bệnh
tự khỏi. Có thể có ho kéo dài 1-2 tuần sau khi hết ban.
b) Thể không điển hình
- Biểu hiện lâm sàng có thể sốt
nhẹ thoáng qua, viêm long nhẹ và phát ban ít, toàn trạng tốt. Thể này dễ bị bỏ
qua, dẫn đến lây lan bệnh mà không biết.
- Bệnh nhân cũng có thể sốt cao
liên tục, phát ban không điển hình, phù nề tứ chi, đau mỏi toàn thân, thường có
viêm phổi nặng kèm theo. Xét nghiệm có thể có tăng men gan.
2. Cận lâm sàng
a) Xét nghiệm cơ bản
- Công thức máu thường thấy giảm
bạch cầu, giảm bạch cầu lympho và có thể giảm tiểu cầu.
- X quang phổi có thể thấy viêm
phổi kẽ. Có thể tổn thương nhu mô phổi khi có bội nhiễm.
b) Xét nghiệm phát hiện vi rút
- Xét nghiệm huyết thanh học: Lấy
máu kể từ ngày thứ 3 sau khi phát ban tìm kháng thể IgM. Những nơi chỉ làm được
IgG thì lấy hai mẫu huyết thanh giai đoạn cấp và giai đoạn hồi phục để xác định
hiệu giá kháng thể. Hiệu giá kháng thể lần 2 cao gấp ít nhất 4 lần so với lần đầu.
- Phân lập vi rút, phản ứng khuếch
đại gen (RT-PCR) nếu có điều kiện.
3. Chẩn đoán xác định
- Yếu tố dịch tễ: Có nhiều người
mắc bệnh cùng lúc trong gia đình hoặc trên địa bàn dân cư.
- Lâm sàng: Sốt, viêm long và
phát ban đặc trưng của bệnh sởi.
- Xét nghiệm phát hiện có kháng
thể IgM đối với vi rút sởi.
4. Chẩn đoán phân biệt
Cần chẩn đoán phân biệt với một
số bệnh có phát ban dạng sởi:
- Rubella: Phát ban không có
trình tự, ít khi có viêm long.
- Nhiễm enterovirus: Phát ban
không có trình tự, hay kèm rối loạn tiêu hoá.
- Bệnh do Mycoplasma pneumoniae:
Sốt nhẹ, đau đầu và viêm phổi không điển hình.
- Sốt mò: Có vết loét hoại tử do
côn trùng đốt.
- Phát ban mùa xuân trẻ em: Trẻ
6 tháng đến 2 tuổi, khởi đầu là tình trạng nhiễm khuẩn rồi có biểu hiện thần
kinh, sau khi hết sốt thì ban mới mọc.
- Ban dị ứng: Kèm theo ngứa,
tăng bạch cầu ái toan.
- Nhiễm vi rút Epstein-Barr: Hay
kèm theo tăng bạch cầu đơn nhân.
5. Biến chứng
a) Biến chứng thần kinh
- Viêm não màng não cấp tính:
Thường xuất hiện khi bệnh vào giai đoạn hồi phục. Biểu hiện lâm sàng có thể sốt
lại, đau đầu, cứng gáy, co giật và thay đổi ý thức từ lú lẫn, ngủ gà tới hôn
mê. Ngoài ra có thể có thất điều, rung giật cơ, múa giật-mùa vờn và các dấu hiệu
viêm tuỷ như liệt hai chi dưới, liệt tứ chi, mất cảm giác, rối loạn cơ tròn,
... . Dịch não tuỷ có tăng tế bào, chủ yếu tế bào lympho và có tăng protein.
- Bên cạnh viêm não màng não cấp
tính còn có thể viêm não sau khi mắc sởi nhiều năm.
b) Biến chứng bội nhiễm hay gặp ở
trẻ em
- Sau khi ban bay bệnh nhân sốt
lại, có tình trạng nhiễm trùng, bạch cầu máu ngoại vi tăng.
- Có thể gặp bội nhiễm ở các bộ
phận sau:
+ Viêm tai giữa.
+ Viêm thanh quản.
+ Viêm phế quản phổi.
+ Viêm phổi.
+ Lao tiến triển.
+ Viêm loét hoại tử miệng (cam tẩu
mã).
+ Tiêu chảy.
+ Viêm kết-giác mạc.
+ Viêm cơ tim.
c) Phụ nữ mang thai bị sởi có thể
bị sảy thai, thai chết lưu, đẻ non hoặc thai nhiễm sởi tiên phát.
III. ĐIỀU TRỊ
1. Nguyên tắc điều trị
- Bệnh nhân sởi cần được cách
ly.
- Điều trị hỗ trợ.
- Phát hiện và điều trị sớm biến
chứng.
2. Điều trị hỗ trợ:
- Vệ sinh da, mắt, miệng họng.
- Tăng cường dinh dưỡng.
- Hạ sốt:
+ Áp dụng các biện pháp hạ nhiệt
vật lý như lau nước ấm, chườm mát.
+ Dùng thuốc hạ sốt paracetamol
khi sốt cao.
- Bồi phụ nước, điện giải qua đường
uống. Chỉ truyền dịch duy trì khi người bệnh nôn nhiều, có nguy cơ mất nước và
rối loạn điện giải.
- Bổ sung vitamin A:
+ Trẻ 6-12 tháng tuổi: 100.000
đơn vị liều duy nhất.
+ Trẻ trên 12 tháng tuổi và người
lớn: 200.000 đơn vị liều duy nhất.
+ Những trường hợp có biểu hiện
bệnh về mắt do thiếu vitamin A: Lặp lại liều trên vào ngày 2 và ngày 28.
3. Điều trị các biến chứng
a) Điều trị kháng sinh nếu có bội
nhiễm vi khuẩn.
b) Hạn chế truyền dịch nếu bệnh
nhân có biến chứng viêm phổi, viêm não hoặc viêm cơ tim.
c) Trường hợp viêm não màng não
cấp tính: Tích cực điều trị hỗ trợ duy trì chức năng sống.
- Chống co giật: Phenobarbital
10-20mg/kg pha trong Glucose 5% truyền tĩnh mạch trong 30-60 phút. Lặp lại 8-12
giờ nếu cần. Có thể dùng Diazepam đối với người lớn 10 mg/lần tiêm tĩnh mạch.
- Chống phù não:
+ Nằm đầu cao 30°, cổ thẳng (nếu
không có tụt huyết áp).
+ Thở oxy qua mũi 1-4 lít/phút,
có thể thở oxy qua mask hoặc thở CPAP nếu bệnh nhân còn tự thở được. Đặt nội
khí quản sớm để giúp thở khi điểm Glasgow < 12 điểm hoặc SpO2 < 92% hay
PaCO2 > 50 mmHg.
+ Thở máy khi Glasgow < 10 điểm.
+ Mannitol 20% liều 0,5-1 g/kg,
6-8 giờ/lần, truyền tĩnh mạch trong 15- 30 phút.
- Chống suy hô hấp: Suy hô hấp
do phù phổi cấp, hoặc viêm não.
+ Thông đường thở: Hút sạch đờm
rãi.
+ Thở oxy 3-6 lít/phút, duy trì
SpO2 > 92%.
+ Đặt nội khí quản, thở máy nếu
có cơn ngừng thở hoặc thất bại với thở oxy.
- Có thể dùng Dexamethasone 0,5
mg/kg/ngày tiêm tĩnh mạch chia 4-6 lần trong 3-5 ngày. Nên dùng thuốc sớm ngay
sau khi bệnh nhân có rối loạn ý thức.
- Dùng thêm immunoglobulin đa
giá nếu có điều kiện, liều dùng 0,1-0,4 g/kg/ngày truyền tĩnh mạch trong 6-8 giờ
trong 2-5 ngày liên tiếp.
IV. PHÒNG BỆNH
1. Phòng bệnh chủ động bằng vắc
xin
- Thực hiện tiêm chủng 2 mũi vắc
xin cho trẻ em trong độ tuổi tiêm chủng theo quy định của Dự án tiêm chủng
mở rộng quốc gia.
- Tiêm vắc xin phòng sởi cho các
đối tượng khác theo hướng dẫn của cơ quan chuyên môn.
2. Cách ly bệnh nhân và vệ sinh
cá nhân
- Bệnh nhân sởi phải được cách
ly tại nhà hoặc tại cơ sở điều trị theo nguyên tắc cách ly đối với bệnh lây
truyền qua đường hô hấp:
+ Sắp xếp các bệnh nhân cùng chẩn
đoán trong các khu vực riêng biệt.
+ Sử dụng khẩu trang phẫu thuật
cho bệnh nhân, người chăm sóc, tiếp xúc gần và nhân viên y tế.
+ Hạn chế việc tiếp xúc gần
không cần thiết của nhân viên y tế và người thăm bệnh nhân đối với bệnh nhân.
+ Thời gian cách ly trong suốt
giai đoạn viêm long cho đến ít nhất 4 ngày sau khi bắt đầu phát ban.
- Tăng cường vệ sinh cá nhân,
sát trùng mũi họng, giữ ấm cơ thể, nâng cao thể trạng để tăng sức đề kháng.
- Khi có biểu hiện sốt phát ban
dạng sởi thì cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.
3. Báo cáo dịch theo quy định hiện
hành.
