|
BỘ Y TẾ
-------
|
CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
---------------
|
|
Số: 6734/QĐ-BYT
|
Hà Nội, ngày 15 tháng 11 năm 2016
|
QUYẾT ĐỊNH
VỀ VIỆC PHÊ DUYỆT
TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN CHUYÊN MÔN CHĂM SÓC THIẾT YẾU BÀ MẸ, TRẺ SƠ SINH TRONG VÀ NGAY
SAU MỔ LẤY THAI
BỘ TRƯỞNG BỘ
Y TẾ
Căn cứ Luật
khám bệnh, chữa bệnh số 40/2009/QH12;
Căn cứ
Nghị định số 63/2012/NĐ-CP ngày 31 tháng 8 năm 2012 của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn
và cơ cấu tổ chức của Bộ Y tế;
Căn cứ
khuyến cáo về Chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ của Tổ chức
Y tế thế giới;
Xét đề
nghị của Vụ trưởng Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, Bộ Y tế;
QUYẾT ĐỊNH:
Điều 1. Phê duyệt
tài liệu hướng dẫn chuyên môn "Chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong
và ngay sau mổ lấy thai" ban hành kèm theo Quyết định này.
Điều 2. Quyết định
này có hiệu lực kể từ ngày ký, ban hành.
Điều 3. Các ông, bà:
Chánh Văn phòng Bộ, Vụ trưởng Vụ Sức khỏe Bà mẹ - Trẻ em, Cục trưởng Cục Quản
lý Khám, chữa bệnh, Chánh thanh tra Bộ, Thủ trưởng các Vụ, Cục, Tổng cục thuộc
Bộ Y tế; Giám đốc các Sở Y tế tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; Giám đốc
các Bệnh viện, Viện có giường bệnh; Giám đốc các Học viện, Hiệu trưởng các trường
đại học, cao đẳng và trung cấp có đào tạo nhân lực y tế; Thủ trưởng các đơn vị
liên quan chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.
|
Nơi
nhận:
- Như Điều
3;
- Bộ trưởng Bộ Y tế (để báo
cáo);
- Các Thứ trưởng (để
phối hợp chỉ đạo);
- Cổng Thông tin điện tử Bộ Y
tế;
- Lưu: VT, BMTE.
|
KT. BỘ TRƯỞNG
THỨ TRƯỞNG
Nguyễn Viết Tiến
|
QUY TRÌNH CHUYÊN MÔN
CHĂM SÓC THIẾT YẾU
BÀ MẸ, TRẺ SƠ SINH TRONG VÀ NGAY SAU MỔ LẤY THAI
(Ban hành kèm theo Quyết định số: 6734/QĐ-BYT
ngày 15/11/2016 của Bộ
trưởng Bộ Y tế)
1. Cơ sở lý thuyết và các bằng chứng về các can thiệp trong và ngay sau
đẻ
1.
Tiếp xúc da kề da
Trẻ được tiếp
xúc da kề da với mẹ ngay từ những phút đầu sau khi sinh giúp tăng sự tương tác sớm giữa mẹ và con. Trẻ sẽ không bị hạ thân nhiệt,
tìm vú mẹ sớm hơn và bú mẹ khỏe hơn. Người mẹ cũng giảm lo
lắng, giảm nỗi đau “vượt cạn một
mình”. Kết quả nghiên cứu Cochrane phân tích gộp 34 thử
nghiệm lâm sàng trên 2177 cặp mẹ con về tiếp xúc da kề da cho thấy các trẻ được
tiếp xúc trực tiếp da kề da với mẹ ngay sau sinh thì ít khóc hơn so với các trẻ được nhân viên y tế chăm sóc, các bà mẹ cũng cảm thấy dễ dàng cho con bú mẹ hơn trong những tháng đầu sau đẻ, thời gian cho bú cũng lâu hơn, các bà mẹ cũng ghi nhận trẻ gần gũi với mẹ hơn.
2. Kẹp và cắt dây rốn muộn
Nghiên cứu
về sinh lý ở trẻ sơ sinh cho thấy, trong phút đầu tiên sau
sinh lượng máu truyền từ bánh rau sang trẻ sơ sinh khoảng 80ml và có
thể lên tới 100ml trong 3 phút sau
sinh. Lượng máu thêm này có thể cung cấp một lượng sắt
tương ứng 40-50mg/kg cân nặng của trẻ, cùng với lượng sắt của cơ thể (khoảng
75mg/kg cân nặng) có thể giúp trẻ đủ tháng ngăn ngừa được thiếu máu thiếu sắt
trong năm đầu. Các nghiên cứu cũng cho thấy rằng nếu kẹp rốn đúng thời điểm, một lượng máu sẽ từ bánh rau qua dây rốn đến đứa trẻ làm giúp cho trẻ đủ tháng không bị
thiếu máu do thiếu sắt trong những
tháng đầu, và đặc biệt ở trẻ non tháng không bị thiếu máu cũng như giảm tỷ lệ xuất huyết não do giảm
prothrombin.
Xuất phát từ
các bằng chứng lâm sàng của các nghiên cứu về kẹp cắt dây rốn muộn, năm 2012, WHO đã khuyến cáo nên kẹp cắt
dây rốn muộn (khi dây rốn ngừng đập
hoặc 1-3 phút sau sổ thai) cho tất cả các trường hợp đẻ
thường để ngăn ngừa tình trạng thiếu máu của trẻ. Chỉ kẹp cắt dây rốn sớm (trước 01 phút) đối với các trường hợp trẻ ngạt
cần phải hồi sức tích cực.
3. Xử trí tích cực giai đoạn 3 của chuyển dạ:
Chảy máu
sau đẻ là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong mẹ, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Mặc dù có thể tiên lượng
được trước nguy cơ chảy máu nhưng có tới 90% trường hợp xảy
ra trên sản phụ không có yếu tố nguy cơ nào. Để phòng ngừa chảy máu sau đẻ, Hiệp hội
nữ hộ sinh quốc tế (ICM) và Hiệp hội Sản phụ khoa quốc tế (FIGO) khuyến cáo xử trí tích cực
giai đoạn ba cuộc chuyển dạ bao gồm ba can thiệp chính: tiêm bắp oxytocin ngay
sau khi sổ thai, kéo dây rốn có kiểm soát và xoa đáy tử cung 15 phút/lần trong hai giờ đầu sau đẻ.
4. Cho trẻ bú sớm
Cho trẻ bú
sớm và bú sữa mẹ hoàn toàn trong giờ đầu sau đẻ, không cho
trẻ ăn thêm bất cứ một loại thực phẩm nào khác. Theo khuyến
cáo của WHO, nên cho trẻ bú mẹ hoàn
toàn trong 6 tháng đầu và tiếp tục cho bú mẹ đồng thời bổ sung thêm các thực phẩm
thích hợp khác cho đến 2 tuổi hoặc lâu hơn tùy trường hợp.
Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn làm tăng cường miễn dịch cho trẻ, có thể ngăn ngừa tử vong do tiêu chảy và nhiễm khuẩn
hô hấp cấp tính trong 3 tháng đầu. Cho trẻ bú sớm còn làm kích thích tuyến yên
tăng tiết oxytocin giúp tử cung co tốt hơn để phòng ngừa chảy máu sau đẻ.
Từ
các bằng chứng lâm sàng trên, Tổ chức Y tế
Thế giới (WHO) đã đưa ra khuyến cáo áp dụng quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ,
trẻ sơ sinh trong và ngay sau mổ lấy thai
bao gồm các bước sau theo trình tự:
1. Lau khô
và ủ ấm;
2. Tiêm bắp 10 đơn vị oxytocin cho mẹ;
3. Kẹp dây
rốn muộn (sau khi dây rốn đã ngừng đập hoặc 1-3 phút sau khi lấy thai ra) và cắt
dây rốn một thì;
4. Cho trẻ
tiếp xúc trực tiếp da kề da (trẻ được đặt lên ngực mẹ ngay trong khi mổ đẻ và kéo dài ít nhất 90 phút sau mổ);
5. Cho trẻ
bú sớm trong giờ đầu và bú mẹ hoàn toàn.
II. Quy trình:
1. Chỉ định: Cho tất cả trường hợp mổ lấy
thai được áp dụng phương pháp gây tê vùng; thai trên 37 tuần
tuổi không có bệnh lý (ở các bệnh viện có kinh nghiệm thực hiện chăm sóc trẻ sinh non, có thể thực hiện da kề da
sau mổ đẻ với trẻ có tuổi thai thấp hơn); sản phụ đồng ý
tham gia.
2. Chuẩn bị:
2.1. Nhân
lực: Kíp mổ lấy thai gồm: phẫu thuật và gây mê, 01 hộ
sinh hoặc điều dưỡng/kỹ thuật viên đón bé. Tất cả đều rửa tay ngoại khoa, đi găng và mặc áo mổ vô khuẩn.
2.2. Chuẩn
bị giường hồi sức trẻ sơ sinh:
- Bề mặt phẳng,
khô, sạch và ấm, được trải khăn sạch;
- Bóng hút
hoặc máy hút nhớt, nên dùng ống hút dùng 1 lần;
- Bóng tự phồng và mặt nạ sơ sinh;
- Nguồn oxy.
2.3. Chuẩn
bị trong phòng mổ:
- Như một
ca mổ lấy thai thông thường;
- Nhiệt độ
phòng 25-28°C;
- Thêm hai
khăn vô khuẩn (01 để trên đùi sản phụ để đón bé và lau khô trẻ, 01 để ủ ấm cho
trẻ);
- Kẹp dây rốn
nhựa (theo số lượng thai) hoặc chỉ buộc dây rốn;
- Mũ sơ
sinh hoặc vải mềm quấn che đầu.
3. Tiến hành:
3.1. Tư
vấn cho sản phụ:
Ngoài các
bước tư vấn chung của mổ lấy thai, cán bộ y tế cần tư vấn
cho bà mẹ các nội dung và lợi ích của
việc thực hiện quy trình Chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và ngay
sau mổ lấy thai bao gồm:
- Tiếp xúc
da kề da: giúp điều hòa thân nhiệt cho trẻ, làm tăng sự gắn kết tình cảm mẹ con, giúp cho trẻ bắt đầu bú sớm;
- Lợi ích của
việc kẹp và cắt dây rốn muộn một thì: giúp cho trẻ sơ sinh
nhận thêm dược một lượng máu và nguồn
dự trữ sắt có từ người mẹ;
- Hướng dẫn
cho bà mẹ các dấu hiệu đòi bú của trẻ (trẻ mở miệng, chảy nước dãi, liếm, mút
tay, trườn...) giúp trẻ ngậm bắt vú đúng cách.
3.2. Các
bước thực hiện:
- Trải 01 tấm
khăn vô khuẩn lên hai đùi của sản phụ phía dưới vị trí vết mổ vào thời điểm lấy
bé ra khỏi bụng mẹ;
- Sau khi
phẫu thuật viên lấy thai ra khỏi tử cung không cắt dây rốn ngay mà đặt bé lên tấm
khăn vô khuẩn trải sẵn này để lau khô trẻ;
- Thông báo
cho sản phụ ngày, giờ, phút sinh và giới tính của trẻ;
- Người đón
bé nhanh chóng lau khô trẻ trong 05 giây đầu tiên theo trình tự (lau mắt, mặt, đầu, ngực, bụng, tay, chân, lưng, mông, cơ quan sinh dục...) vừa đánh giá nhanh toàn trạng chung của trẻ theo
thường quy;
- Bỏ khăn
đã lau cho trẻ;
- Ủ ấm trẻ bằng khăn khô thứ 2;
- Sau khi
không còn thai trong tử cung, kíp Gây mê sẽ tiêm oxytocin
10 đơn vị cho sản phụ giúp tử cung co tốt.
3.2.1.
Nếu trẻ thở được:
- Kẹp cắt
dây rốn muộn 1 thì: Phẫu thuật viên kiểm tra dây rốn ngừng đập mới tiến hành kẹp
cắt dây rốn. Kẹp/buộc dây rốn cách chân rốn 2 cm, vuốt máu về phía mẹ đồng thời
kẹp thứ 2 cách kẹp thứ nhất 3 cm. Cắt dây rốn sát kẹp thứ nhất;
- Người đón
bé đưa bé nằm sấp tiếp xúc da kề da trên ngực mẹ, đầu nằm nghiêng giữa hai bầu
vú;
- Đội mũ
cho trẻ;
- Dùng 1
khăn khô, sạch để đắp lưng cho trẻ;
- Hướng dẫn
người mẹ ôm ấp, vuốt ve trẻ;
- Quan sát
trẻ khi nào thấy dấu hiệu đòi bú (trẻ mở miệng, chảy nước dãi, liếm, mút tay, trườn tìm vú mẹ) thì hỗ trợ trẻ ngậm
bắt vú tốt. Thông thường trẻ có thể bú vào khoảng 20 - 60 phút sau mổ (khi mẹ
và bé được chuyển từ phòng mổ sang phòng hồi sức sau mổ);
- Hướng dẫn
tư thế và cách ngậm bắt vú: Giữ cổ trẻ không gập hay vẹo sang một bên, bảo đảm trẻ đối diện với vú mẹ, mũi
trẻ đối diện núm vú và cằm chạm vào
vú; Giữ người trẻ sát với cơ thể của mẹ, ôm toàn bộ người trẻ, không chỉ đỡ cổ
và vai. Chờ đến khi trẻ mở rộng miệng, kéo trẻ về phía vú,
đưa môi dưới của trẻ vào phía dưới núm vú;
- Sau khi
trẻ thực hiện xong bữa bú đầu tiên và da kề ít nhất được 90 phút mới tiến hành các bước chăm sóc thường quy như: cân, đo chiều dài và vòng đầu trẻ; đeo vòng nhận dạng; khám toàn thân; tiêm vitamin K1 và vacxin theo quy định.
3.2.2.
Nếu trẻ không thở được:
- Sau khi
lau khô và kích thích (khoảng 30 giây) mà trẻ không thở hoặc thở nấc cần kẹp, cắt
dây rốn ngay và đưa trẻ đến bàn hồi sức, tiến hành hồi sức sơ sinh theo phác đồ hồi sức sơ sinh (xem lưu đồ hồi sức sơ sinh);
- Trẻ khóc
được, thở ổn định, da hồng thì chuyển trẻ về nằm tiếp xúc
da kề da với mẹ. Thực hiện các bước
chăm sóc tiếp theo;
- Nếu trẻ thở rên, da tím chuyển trẻ về khoa/đơn
nguyên sơ sinh để theo dõi tiếp.
4. Theo dõi và biến chứng:
4.1. Sản
phụ:
- Theo dõi
toàn trạng: mạch, huyết áp, co hồi tử cung, chảy máu,...15 phút một lần;
- Mẹ bị mệt
hoặc bị tụt huyết áp nên không ôm được con: cán bộ y tế theo dõi và hỗ trợ;
- Trường hợp
mẹ cần cấp cứu thì tách con khỏi mẹ. Chuyển trẻ về khoa/đơn nguyên sơ sinh hoặc về phòng hậu sản nếu trẻ ổn định và gia đình có người thân có khả năng chăm sóc theo dõi
trẻ.
4.2. Trẻ
sơ sinh:
- Theo dõi
toàn trạng trẻ: màu da, nhịp thở, thân nhiệt……;
- Khi đang
tiếp xúc da kề da mà trẻ biểu hiện suy hô hấp tùy mức độ có thể cho trẻ thở
CPAP với tư thế da kề da hoặc tách con khỏi mẹ, tiến hành hồi sức tại giường hồi
sức và chuyển khoa/đơn nguyên sơ sinh;
- Nếu sau
90 phút sau đẻ mà trẻ chưa thực hiện được bữa bú đầu tiên cần chuyển khoa sơ
sinh kiểm tra trẻ.
Hình ảnh minh họa
Trẻ được lấy ra từ bụng mẹ và đặt lên khăn sạch
phía dưới vùng phẫu thuật. Phẫu thuật viên và hộ sinh lau khô kích thích và
đánh giá sự thở của trẻ. Loại bỏ khăn ướt sau khi đã lau khô kích thích xong.
Phẫu thuật viên bắt mạch rốn, chờ mạch
rốn ngừng đập, kẹp rốn tại vị trí cách chân rốn 2
cm bằng kẹp rốn nhựa, kẹp thứ 2 cách kẹp thứ nhất 3 cm. Cắt rốn giữa 2 vị trí kẹp, gần kẹp rốn nhựa
Đặt trẻ tiếp xúc da kề da trên ngực mẹ và hỗ trợ cho trẻ bú