Môi giới chuyên nghiệp
Đăng xuất
MẪU TIÊU BẢN CÔN TRÙNG - CÁC YÊU CẦU
Insect specimen - Requirements
Lời nói đầu
TCVN 14203:2024 do Viện Điều tra, Quy hoạch rừng biên soạn, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề nghị, Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia thẩm định, Bộ Khoa học và Công nghệ công bố.
MẪU TIÊU BẢN CÔN TRÙNG - CÁC YÊU CẦU
Insect specimen - Requirements
...
...
...
Tiêu chuẩn này quy định các yêu cầu cơ bản của mẫu tiêu bản côn trùng trưởng thành trên cạn.
Trong tiêu chuẩn này sử dụng các thuật ngữ và định nghĩa sau:
2.1
Côn trùng (Insect)
Động vật không xương sống, được bao bọc bởi bộ xương ngoài bằng kitin, cơ thể chia làm ba phần (đầu, ngực, bụng), có ba đôi chân, một đôi râu đầu, một đôi mắt kép.
2.2
Mẫu tiêu bản côn trùng (Insect specimen)
Vật mẫu hay tiêu bản của côn trùng gồm các mẫu vật có đầy đủ các đặc điểm hình thái phù hợp với yêu cầu của nghiên cứu phân loại, được xử lý để lưu giữ lâu dài.
...
...
...
Đầu (Head)
Gồm nhiều đốt liên kết chặt với nhau tạo thành 1 hộp cứng, bên trong chứa hệ thần kinh trung ương điều kiện hoạt động sống của cơ thể, gắn liền với phần ngực, chứa các cơ quan quan trọng như miệng, mắt và râu đầu.
2.4
Râu đầu (Antenna)
Cặp cơ quan cảm giác, có khả năng cảm nhận tín hiệu vật lý (âm thanh, nhiệt độ) và hóa học (phân tử mùi) trong không khí, nằm phía trước phần đầu, cấu tạo từ nhiều đốt nối với nhau, vận động linh hoạt.
2.5
Mắt kép (Compound eyes)
Cơ quan cảm nhận ánh sáng gồm hai mắt kép, mỗi mắt kép tập hợp từ nhiều đơn vị quang học có khả năng tiếp nhận ánh sáng độc lập, nằm ở hai mé đầu, thường lồi ra.
2.6
...
...
...
Cơ quan thị giác đơn giản của côn trùng bao gồm một đơn vị quang học và một số tế bào thần kinh. Mỗi côn trùng thường có từ 1-3 mắt đơn nằm tách rời nhau ở đỉnh đầu.
2.7
Phụ miệng (Mouthparts)
Do đôi phần phụ của các đốt miệng biến đổi thành gồm mảnh môi trước, đôi hàm trên, đôi hàm dưới, mảnh môi sau. Ở côn trùng dạng miệng kiểu hút các bộ phận môi và hàm biến thành kim chích và vòi hút.
2.8
Mảnh môi trước (Labrum)
Mảnh biểu bì dẹt, nằm ở phía trên miệng, thường giúp giữ thức ăn đúng vị trí khi ăn.
2.9
Mảnh môi sau (Labium)
...
...
...
2.10
Ngực (Thorax)
Gồm 3 đốt, liên kết chặt chẽ với nhau: đốt ngực trước, đốt ngực giữa và đốt ngực sau.
2.11
Đốt ngực trước (Prothorax)
Đốt thứ nhất của phần ngực, nằm gần phần đầu nhất, nơi gắn vào của cặp chân trước
2.12
Đốt ngực giữa (Mesothorax)
Đốt thứ hai của phần ngực, nơi gắn vào của cặp chân giữa và đôi cánh trước (nếu có)
...
...
...
Đốt ngực sau (Metathorax)
Đốt thứ ba của phần ngực, nằm gần phần bụng nhất, nơi gắn vào cặp chân sau hoặc đôi cánh sau (nếu có).
2.14
Cánh (Wings)
Cơ quan vận động, giúp côn trùng hoạt động trên không, cấu tạo từ tấm biểu bì của bộ xương ngoài và được nâng đỡ bởi hệ gân cánh.
2.15
Hệ gân cánh (Wing veins)
Cấu trúc hình ống chạy dọc hoặc ngang trên cánh, cung cấp đường dẫn cho dây thần kinh, máu, khí quản lưu thông.
2.16
...
...
...
Cơ quan vận động trên cạn hoặc dưới nước của côn trùng, mỗi chân có 5 đốt: đốt gốc, đốt chuyển, đốt đùi, đốt ống và đốt bàn.
2.17
Đốt gốc (Coxa)
Đốt thứ nhất của chân gắn với ngực, có cấu tạo rắn chắc.
2.18
Đốt chuyển (Trochanter)
Đốt chân thứ hai của chân, đốt chuyển nằm giữa đốt gốc và đốt đùi.
2.19
Đốt đùi (Femur)
...
...
...
2.20
Đốt ống (Tibia)
Đốt thứ tư của chân, nằm giữa đốt đùi và phần bàn chân, thường xấp xỉ hoặc dài hơn đốt đùi.
2.21
Đốt bàn (Tarsus)
Phần cuối cùng của chân, thường có 2 - 5 đốt nhỏ (ở côn trùng tiến hóa cao nhất), ở côn trùng không có cánh nguyên thủy (apterygota) chỉ có một đốt và kết thúc bởi 1 - 2 vuốt (claw).
2.22
Bụng (Abdoment)
Một trong ba phần chính của cơ thể nằm sau cùng, ngay sau phần ngực, gồm 8 đến 11 đốt liên kết lỏng lẻo với nhau, chứa các cơ quan quan trọng như tiêu hóa và sinh sản.
...
...
...
Số hiệu mẫu tiêu bản (Specimen code)
Số hiệu mã hóa ngắn gọn theo một trật tự nhất định đại diện cho các thông tin của một mẫu tiêu bản trong mỗi đơn vị.
2.24
Nhãn mẫu tiêu bản (Specimen label)
Vật liệu chứa thông tin khoa học cần thiết về mẫu tiêu bản, có kích thước phù hợp và luôn luôn gắn liền với mẫu tiêu bản.
3 Yêu cầu đối với mẫu tiêu bản
3.1 Yêu cầu về số lượng mẫu
Trong mỗi khu vực nghiên cứu mẫu vật thu tối đa không quá 25 mẫu cho một loài. Đối với những loài nguy cấp, quý hiếm hoặc hiếm gặp mẫu vật được thu thập tối thiểu 01 mẫu cho 01 loài, số lượng mẫu vật tối đa được phép thu thập do cơ quan có thẩm quyền quyết định.
3.2 Yêu cầu đối với mẫu thu thập
...
...
...
3.3 Thông tin của mẫu thu thập
3.3.1 Phiếu thu thập mẫu tiêu bản côn trùng thể hiện đầy đủ thông tin cho các nội dung sau:
- Tên cơ quan thu mẫu: Ghi đầy đủ tên cơ quan và từ viết tắt (nếu có).
- Số hiệu mẫu tiêu bản: Gắn với một hoặc một nhóm mẫu tiêu bản duy nhất, không trùng lặp, được mã hóa theo quy định của cơ quan thu mẫu.
- Tên loài: Tên loài là tên khoa học, tên tiếng Việt (nếu có). Tên khoa học của loài, còn gọi là danh pháp La tinh, hay danh pháp hai phần (tên giống và loài), được in nghiêng, theo sau là tên tác giả và năm công bố (nếu có) được viết thẳng, ngăn cách với tên tác giả bằng dấu phẩy. Trường hợp chưa định danh được tên loài thì ghi ký hiệu "sp." có nghĩa là loài (species) viết liền sau tên bậc phân loại thấp nhất có thể định danh được. Nếu có nhiều loài thuộc về cùng một giống nhưng không chỉ rõ loài nào, người ta có thể viết tắt thành spp., có nghĩa nhiều loài (species plurima).
VÍ DỤ: Sâu róm thông (Dendrolimus punctatus Walker) hoặc Sâu róm 4 túm lông (Dasychira sp.).
- Địa điểm thu mẫu tiêu bản: Tên địa điểm thu mẫu, tên đơn vị hành chính; toạ độ địa lý; độ cao; trạng thái hoặc sinh cảnh được mô tả chi tiết và lưu trong hồ sơ làm cơ sở xác định đặc điểm phân bố của loài đó được thể hiện ở Bảng 1.
Bảng 1 - Thông tin địa điểm thu mẫu tiêu bản côn trùng
TT
...
...
...
Thông tin mô tả
1
Tên địa điểm thu mẫu
Tên núi, sông, suối, hồ, Vườn Quốc gia (VQG) hoặc Khu Bảo tồn thiên nhiên (KBTTN) hoặc Khu Bảo tồn loài sinh cảnh (KBTLSC), vv.... nơi thu thập mẫu tiêu bản. Đối với mẫu tiêu bản thu vùng đệm VQG hay KBTTN hoặc KBTLSC thì ghi theo tên đơn vị hành chính nơi thu thập mẫu tiêu bản.
2
Tên đơn vị hành chính
Xã, huyện, tỉnh, tên quốc gia.
3
Tọa độ địa lý (nếu có)
...
...
...
4
Độ cao (nếu có)
Độ cao tuyệt đối so với mực nước biển tại vị trí thu thập mẫu tiêu bản
5
Sinh cảnh, nơi sống (nếu có)
Xác định và mô tả những thông tin cơ bản về sinh cảnh của loài tại vị trí thu mẫu tiêu bản
- Ngày thu và người thu: Thông tin thời gian thu mẫu gồm ngày, tháng, năm thu mẫu. Tháng ghi chữ số La Mã, ngày và năm ghi chữ số thường, sử dụng dấu chấm phân cách giữa ngày, tháng và năm; ví dụ: 1.1.2022. Thông tin người thu mẫu ghi họ tên đầy đủ của người thu mẫu tại thực địa (tham khảo Phụ lục B và Phụ lục C).
3.3.2 Mô tả mẫu tiêu bản
Mô tả các đặc điểm chẩn loại của mẫu tiêu bản: Tùy theo từng nhóm côn trùng khác nhau, mô tả các đặc điểm hình thái ngoài có ý nghĩa phân loại quan trọng của nhóm đó để lưu hồ sơ (tham khảo Phụ lục A).
...
...
...
Ảnh chụp mẫu tiêu bản côn trùng trong phòng xử lý, ảnh mẫu vật có thước đo. Chất lượng hình ảnh thống nhất theo quy định từng cơ quan, đơn vị, đảm bảo đối tượng được minh hoạ rõ ràng.
4.1 Định hình mẫu tiêu bản
- Đối với mẫu tiêu bản có cơ thể rất mềm dễ bị biến dạng hoặc phân hủy khi để khô phải được bảo quản trong dung môi lỏng (Ví dụ: cồn 70 %), đựng trong chai, lọ có nắp kín, chống rò rỉ.
- Đối với mẫu tiêu bản có cơ thể đủ cứng để ghim tiến hành làm mềm mẫu, ghim, định hình mẫu theo một số phương pháp được miêu tả ở Phụ lục D.
- Đối với mẫu tiêu bản có kích thước rất bé có thể định hình trên các lam kính.
- Trường hợp mẫu tiêu bản chưa được định hình có thể dùng hoá chất phù hợp để xử lý, bảo quản tạm thời (tham khảo Phụ lục C).
4.2 Kỹ thuật xử lý mẫu tiêu bản
Mẫu tiêu bản côn trùng được phơi khô ngoài tự nhiên tránh ánh nắng trực tiếp hoặc sấy khô ở điều kiện nhiệt độ và áp suất thấp, không làm biến dạng mẫu tiêu bản hoặc thay đổi các đặc điểm phân loại. Trường hợp điều kiện không phơi hoặc sấy được ngay, có thể dùng hoá chất để xử lý, bảo quản tạm thời (tham khảo Phụ lục C và Phụ lục D).
...
...
...
- Mẫu tiêu bản sau khi cắm ghim đặt trong các hộp đựng mẫu tiêu bản. Những mẫu tiêu bản bảo quản trong dung môi lỏng, chai, lọ được đậy nắp, đặt vào các giá đỡ có đục lỗ hoặc hộp bảo quản khác. Mẫu tiêu bản gắn trên lam kính đặt trong các hộp đựng lam chuyên dụng.
- Sắp xếp mẫu tiêu bản theo hàng hoặc cột theo trật tự nhất định ví dụ các mẫu tiêu bản gần nhau về vị trí phân loại hoặc nguồn gốc địa lý được xếp gần nhau (tham khảo Phụ lục D).
4.4 Bảo quản tạm thời
Sử dụng hoá chất bảo quản hoặc nhiệt độ phù hợp với từng loại tiêu bản để lưu giữ mẫu tiêu bản không bị hư hỏng trong quá trình bảo quản tạm thời (tham khảo Phụ lục C).
5.1 Yêu cầu nhãn mẫu tiêu bản
- Nhãn của mẫu tiêu bản ghi thông tin về số hiệu mẫu tiêu bản, thời gian: Date (ngày, tháng, năm), địa điểm thu mẫu: Loc (xã, huyện, tỉnh), người thu mẫu: Col (họ và tên), tên loài của mẫu tiêu bản.
- Tùy vào kích thước mẫu tiêu bản, mỗi mẫu tiêu bản có thể có một hoặc nhiều nhãn mẫu tiêu bản, mỗi nhãn mẫu tiêu bản có độ dài không quá 5 dòng, mỗi dòng không quá 25 ký tự.
- Nhãn mẫu tiêu bản được làm từ những loại vật liệu bền với môi trường bảo quản mẫu tiêu bản, như: giấy ghi nhãn chuyên dụng.
...
...
...
5.2 Vị trí gắn nhãn
- Nhãn mẫu tiêu bản đặt ở vị trí cao nhất là 20 mm tính từ mũi ghim, dòng chữ trên cùng của nhân tiêu bản luôn nằm ở bên phải mẫu tiêu bản (đối với mẫu tiêu bản cắm ghim thông thường) hoặc nằm ở phần đầu của mẫu vật (đối với mẫu tiêu bản gắn trên giấy tam giác), điều chỉnh sao cho toàn bộ mẫu tiêu bản và giấy tam giác nằm cân đối giữa nhãn mẫu tiêu bản.
- Những mẫu tiêu bản bảo quản ướt, cho nhãn tiêu bản vào trong, áp sát thành chai, lọ, điều chỉnh vị trí để dễ dàng đọc được từ bên ngoài, cho mẫu tiêu bản vào và đậy kín, có thể bổ sung thêm một nhãn mẫu tiêu bản dán bên ngoài để dễ phân biệt.
- Những mẫu tiêu bản gắn lên lam kính, nhãn mẫu tiêu bản được dán vào một đầu của hoặc viết bằng bút chì ở phần nhám của lam kính (nếu có) tham khảo Phụ lục D.
6.1 Hóa chất bảo quản thường xuyên
Các hóa chất sử dụng phải đảm bảo an toàn cho từng loại mẫu tiêu bản, không nằm trong danh mục các chất cấm sử dụng, ít hoặc không ảnh hưởng tới sức khoẻ con người và môi trường (tham khảo Phụ lục E).
6.2 Vệ sinh môi trường
Sau khi sử dụng, các hóa chất thải phải được thu gom, xử lý theo quy định, không thải bỏ trực tiếp ra môi trường.
...
...
...
Điều kiện lưu trữ: Điều kiện bảo quản mẫu vật phải đảm bảo duy trì độ ẩm không khí từ 45 % - 60 % và nhiệt độ không quá 25 °C (tham khảo Phụ lục D).
Các hộp đựng mẫu vật phải kín, có các hóa chất chống ẩm, mốc (silicagel) và băng phiến (naphthalene) chống côn trùng gây hại.
6.4 Điều kiện trưng bày
- Trưng bày lâu dài trong điều kiện đảm bảo nhiệt độ không khí không quá 25 °C, độ ẩm không khí không quá 50 %.
- Trưng bày ở điều kiện trong phòng thông thường không được quá 15 ngày.
...
...
...
Đầu, ngực và bụng
Cánh và hệ gân cánh
Chân
Phiếu thông tin mẫu tiêu bản côn trùng
...
...
...
NAME OF AGENCY ....................................
Số hiệu (Number): .....................................................................................................................
Tên Việt Nam (Vietnamese name): ...........................................................................................
Tên địa phương (Local name): ..................................................................................................
Tên khoa học (Scientific name): ................................................................................................
Họ (Family): ...............................................................................................................................
Bộ (Order): .................................................................................................................................
Địa điểm (Location): ..................................................................................................................
Toạ độ địa lý (GPS): ..................................................................................................................
...
...
...
Sinh cảnh (Habitat): ..................................................................................................................
Người thu (Collector): ................................................................................................................
Người định tên (Determined by): ...............................................................................................
Ngày xác định (Determined Date): ............................................................................................
Mã vạch QRCode (nếu có): .....................................................................................................
Hướng dẫn kỹ thuật thu thập, xử lý và bảo quản mẫu côn trùng ngoài thực địa
...
...
...
Xác định đặc điểm hệ sinh thái, địa hình, đặc điểm thời tiết tại khu vực nghiên cứu nhằm xây dựng kế hoạch thu thập phù hợp. Căn cứ mùa hoạt động của từng đối tượng côn trùng cần thu thập nhằm xác định thời gian phù hợp để nâng cao hiệu quả thu thập.
Liên hệ xin giấy phép nghiên cứu thu thập mẫu tiêu bản, liên hệ làm việc với địa phương.
C.2 Lựa chọn địa điểm và thời gian thu mẫu tiêu bản côn trùng
- Lựa chọn địa điểm thu mẫu tiêu bản phù hợp với đối tượng và mục đích thu sao cho có thể thu được số lượng côn trùng nhiều nhất, đa dạng số loài nhất đặc biệt có thể thu được những loài hiếm gặp. Ví dụ: Chọn các thủy vực để thu côn trùng ở nước; chọn địa điểm có đất, lá gỗ mục để thu côn trùng sống trong đất, lá mục; chọn những không gian thoáng, hoặc các tuyến điều tra để thu côn trùng bay...
- Thời điểm thu mẫu trong ngày phụ thuộc vào tập tính hoạt động trong ngày của đối tượng côn trùng cần thu thập. Ví dụ: thu thập vào ban ngày để thu côn trùng hoạt động bay ngày, tiến hành thu thập vào ban đêm để thu côn trùng thích hoạt động ban đêm, một số côn trùng có đặc điểm thích hoạt động lúc hoàng hôn hoặc rạng sáng...
- Để định lượng số lượng côn trùng trong một khoảng không gian nhất định, chúng ta có thể thiết lập các ô điều tra có diện tích nhất định và điều tra trong khoảng thời gian nhất định.
C.3 Mô tả thông tin tuyến, điểm thu mẫu tiêu bản côn trùng
- Ghi nhận đặc điểm địa hình, khí hậu, thảm thực vật.... trong khu vực điều tra.
- Sử dụng máy định vị GPS để xác định vị trí và độ cao thu thập.
...
...
...
C.4 Thu thập mẫu tiêu bản côn trùng
Các nhóm côn trùng sống ở các sinh cảnh khác nhau áp dụng những phương pháp khác nhau để thu thập.
- Nhóm côn trùng bị hấp dẫn bởi ánh sáng đèn vào ban đêm: Sử dụng bẫy đèn (light trap) có ánh sáng trắng hoặc có tia UV để hấp dẫn mẫu tiêu bản tới bẫy.
- Nhóm côn trùng sống trong đất, thảm thực vật: Sử dụng bẫy hố (pitfall trap) để thu thập những côn trùng hay di chuyển trên mặt đất. Sử dụng rây (sifting pan) để sàng lọc côn trùng lẫn trong đất hay lá mục.
- Nhóm côn trùng có cánh bay ban ngày: sử dụng vợt côn trùng cầm tay (insect net), bẫy đánh chặn (malaise trap) để bắt côn trùng bay. Sử dụng bẫy treo hoặc đặt bẫy có mồi nhử để mồi bẫy côn trùng khi chúng tìm kiếm thức ăn.
- Nhóm côn trùng sống trên cây: sử dụng tấm bạt (beating sheet), thường có màu trắng hứng phía dưới, rung nhẹ tán cây cho côn trùng rơi xuống và thu thập.
C.5 Xử lý và bảo quản mẫu tiêu bản côn trùng ngoài thực địa
Ngay sau khi thu thập mẫu tiêu bản, nếu không yêu cầu để sống, có thể gây chết mẫu tiêu bản bằng lọ độc Cyanure Kali hoặc Ethyl acetate. Từng đối tượng côn trùng khác nhau, phương pháp gây chết và bảo quản tạm thời ngoài thực địa cũng khác nhau.
- Đối với bướm ngày gây chết bằng cách dùng ngón tay cái và tay trỏ làm gãy xương ngực, bướm đêm gây chết bằng cách tiêm Amoniac và phần gốc cánh ở ngực, sau đó chuyển mẫu tiêu bản bướm vào túi tam giác, để khô tự nhiên.
...
...
...
- Đối với các mẫu tiêu bản có cơ thể mềm (mối, rệp, phù du,...) cho trực tiếp vào lọ đựng mẫu tiêu bản có chứa cồn 70 - 85 % hoặc bằng Carbone dioxide để làm chết và bảo quản mẫu tiêu bản.
- Đối với mẫu Chuồn chuồn, ngay sau khi thu thập mẫu tiêu bản, để mẫu chết tự nhiên trong túi giấy hình chữ nhật (1-2 ngày), dùng một que tăm có kích thước phù hợp xuyên suốt từ phần ngực đến đốt bụng cuối (chú ý tránh làm hỏng cấu trúc cơ quan sinh dục), ngâm mẫu tiêu bản trong dung dịch Acetone qua đêm để trung hòa mỡ, lấy mẫu tiêu bản ra và cho vào lại túi giấy.
C.6 Hoàn thiện hồ sơ mẫu tiêu bản côn trùng tại thực địa
Hồ sơ mẫu tiêu bản được ghi chép đầy đủ các nội dung cần thiết theo quy dinh của từng đơn vị nghiên cứu. Thông thường việc ghi chép hồ sơ mẫu tiêu bản được thực hiện ngay trong quá trình thu thập và xử lý mẫu tiêu bản.
Trước khi kết thúc công tác thu thập mẫu tiêu bản, cần kiểm tra các thông tin thu thập mẫu tiêu bản, đảm bảo mẫu tiêu bản có đủ các thông tin theo quy định và chính xác.
Đóng gói và vận chuyển: sắp xếp phân loại sơ bộ mẫu tiêu bản thuộc các nhóm côn trùng khác nhau vào các dụng cụ chứa mẫu phù hợp. Kiểm tra hóa chất bảo quản, đóng gói và vận chuyển mẫu tiêu bản an toàn tránh tì đè, xê dịch trong suốt quá trình vận chuyển.
C.7 Bàn giao mẫu tiêu bản
Bàn giao mẫu tiêu bản phải đảm bảo các yêu cầu sau:
- Mẫu tiêu bản đúng chủng loại;
...
...
...
- Giải thích rõ tình trạng bảo quản lúc bàn giao;
- Việc bàn giao mẫu tiêu bản được thể hiện bằng Biên bản bàn giao mẫu tiêu bản giữa đơn vị thu mẫu và cá nhân, tổ chức thu thập mẫu tiêu bản. Mẫu Biên bản bàn giao mẫu tiêu bản do đơn vị thu mẫu soạn thảo và sử dụng thống nhất trong quá trình thu thập mẫu tiêu bản.
Hướng dẫn xử lý, bảo quản mẫu tiêu bản côn trùng tại đơn vị
D.1 Xử lý và định hình mẫu tiêu bản côn trùng
Đối với mỗi nhóm côn trùng khác nhau, phương pháp xử lý mẫu tiêu bản đề bảo quản và lưu trữ cũng khác nhau. Đối với mẫu tiêu bản có cơ thể mềm khi để khô cấu trúc cơ thể bị hỏng, biến dạng, không thể ghim thì cần được bảo quản "ướt" trong dung dịch bảo quản (thường là cồn 70-85 %). Đối với mẫu tiêu bản có kích thước rất nhỏ, dẹt thường được gắn trên lam kính. Đối với mẫu tiêu bản có kích thước đủ lớn, cơ thể cứng, có thể bảo quản bằng cách ghim và bảo quản khô.
D.1.1 Làm mềm mẫu tiêu bản
...
...
...
D.1.2 Ghim và định hình mẫu tiêu bản thuộc nhóm không cần dang cánh
- Đối với mẫu có kích thước đủ lớn, kim côn trùng không làm hỏng mẫu khi ghim: Đặt mẫu tiêu bản lên tấm xốp hoặc gỗ mềm, cắm 2/3 kim côn trùng xuyên qua vuông góc theo hướng từ trên xuống tại vị trí bên phải của đốt ngực thứ hai. Điều chỉnh và định hình các bộ phận như chân, cánh, ăng ten vào vị trí thích hợp. sấy mẫu cho đến khi khô, các bộ phận cơ thể được cố định. Chuyển mẫu sang hộp bảo quản.
- Đối với mẫu tiêu bản có kích thước bé, khi ghim kim côn trùng có thể làm hỏng mẫu, sử dụng giấy tam giác cứng (thường màu trắng) để nâng mẫu. Nhỏ một giọt keo côn trùng lên đầu nhọn giấy tam giác, cho mẫu tiêu bản tiếp xúc với keo tại vị trí bên phải, ngay phía trên cạnh đốt đùi chân giữa, điều chỉnh và định hình mẫu tiêu bản cho các bộ phận cơ thể vào vị trí thích hợp, đảm bảo không che khuất đường giữa ngực, chờ khô keo. cắm 2/3 kim côn trùng xuyên qua trung điểm cạnh đáy giấy tam giác thì dừng lại. sấy khô mẫu đến khi các bộ phận cơ thể được cố định, chuyển mẫu sang hộp bảo quản.
D.1.3 Ghim và định hình mẫu tiêu bản có cánh rộng, cần dang cánh
Đặt mẫu tiêu bản đã được làm mềm lên giá ghim mẫu (loại có rãnh), tách hai cặp cánh ra hai bên, đặt phần bụng vào giữa rãnh của giá ghim mẫu. Cắm 2/3 kim côn trùng xuyên qua, vuông góc chính giữa phần ngực của mẫu tiêu bản và cố định vào giá ghim mẫu. Đặt mảnh giấy can (papier calgue) có kích thước lớn hơn cánh trùm lên mỗi bên (hai) cánh, di chuyển các cánh vào vị trí thích hợp, cắm kim côn trùng xuyên qua giấy can theo viền mép cánh, xuyên xuống giá ghim mẫu, điều chỉnh vị trí cánh và các bộ phận cơ thể đúng vị trí thích hợp. sấy khô trong 1 - 2 ngày ở nhiệt độ dưới 36 °C, tránh ánh nắng mặt trời, cho đến khi mẫu tiêu bản được định hình, cánh và ăng ten không bị di chuyển.
CHÚ THÍCH: mỗi mẫu tiêu bản phải luôn luôn gắn kèm nhãn chứa thông tin thu thập riêng trong tất cả các quá trình xử lý mẫu tiêu bản. Tuyệt đối tránh nhầm lẫn, thất lạc gây mất giá trị khoa học của mẫu tiêu bản.
Nhãn 1: Địa điểm thu mẫu; thời gian thu mẫu; tên người thu mẫu:
Nhãn 2: Tên khoa học của mẫu:
...
...
...
Nhãn 3: Số hiệu của mẫu:
D.2 Hoàn thiện hồ sơ và sắp xếp mẫu tiêu bản côn trùng
Mẫu tiêu bản trước khi ngâm trong dung dịch bảo quản (mẫu bảo quản ướt) hoặc sau khi định hình, sấy khô (mẫu cắm ghim, lam mẫu) và chuẩn bị chuyển sang hộp bảo quản, tùy theo quy định từng bảo tàng tiến hành định loại, chụp ảnh làm tư liệu xây dựng cơ sở dữ liệu, hoàn thiện hồ sơ mẫu tiêu bản.
Tiến hành sắp xếp mẫu tiêu bản vào các hộp bảo quản theo trật tự các mẫu tiêu bản có bậc phân loại gần nhau được sắp xếp gần nhau, bắt đầu từ mẫu tiêu bản có kích thước lớn tiếp đến kích thước bé, từ các mẫu tiêu bản đã định loại được đến các mẫu tiêu bản chưa định loại được. Tùy theo từng bảo tàng, cách sắp xếp có thể thay đổi theo mục đích trưng bày.
Các hộp bảo quản được lưu giữ trong các tủ đựng mẫu, các hộp chứa mẫu có bậc phân loại gần nhau nên được để gần nhau.
D.3 Bảo quản mẫu tiêu bản côn trùng
- Tất cả các mẫu tiêu bản trước khi bảo quản trong thời gian dài cần được kiểm dịch bằng hóa chất xông hơi diệt côn trùng hoặc bằng nhiệt độ dưới âm 80 °C trong thời gian 2 - 5 ngày.
- Điều kiện bảo quản mẫu tiêu bản: Đảm bảo duy trì độ ẩm khoảng 45 - 60 % và nhiệt độ khoảng 20 - 25 °C.
...
...
...
Dụng cụ, hóa chất và bảo hộ phục vụ công tác thu thập, xử lý bảo quản mẫu tiêu bản côn trùng
STT
Dụng cụ
Hóa chất
Bảo hộ
1.
...
...
...
Cồn 70 %, Cồn 95 %
Khẩu trang y tế
2.
Bẫy bắt côn trùng (bẫy cốc, bẫy đèn, bẫy lồng..)
Acetone
Khẩu trang hoạt tính
3.
Máy ảnh
Ethyl acetate
...
...
...
4.
Máy định vị GPS
Băng phiến hạt trắng
Găng tay cao su
5.
Hộp, lọ nhựa
Hạt hút ẩm (silicagen)
Hộp giấy
6.
...
...
...
Nitrat cobal
Bộ bảo hộ đi rừng
7.
Xốp
DD axit sulfuric
Ủng, tất, mũ
8.
Bộ Panh các loại
Xylen
...
...
...
9.
Ghim côn trùng các số
Amoniac
Mặt nạ phòng độc
10.
Băng dính các loại
Axit boric
Cục lọc khí
11.
...
...
...
Sulfat đồng
Găng tay cao su
12.
Giấy can (Papier calgue)
Chlorid stimnice
Găng tay y tế làm mẫu
13.
Sổ ghi chép
Axetat potassim
...
...
...
14.
Bút không tan trong cồn, bút chì
Glycerin
Quần áo vải trong phòng mẫu
15.
Giá căng mẫu
Cyanure kali
16.
...
...
...
Carbone dioxide
17.
Giấy làm số hiệu
Thuốc diệt kiến
18.
Hộp gỗ lưu trữ mẫu
Keo dính côn trùng
...
...
...
19.
Các loại dụng công cụ, dụng cụ khác
Keo Silicon
20.
Các loại hóa chất khác không nằm trong danh lục bị cấm sử dụng
...
...
...
[1] Bộ Khoa học Công nghệ và môi trường, 2007. Sách đỏ Việt Nam (Phần Động Vật). Nxb Khoa học và Công nghệ, Hà Nội.
[2] Lưu Đàm Cư và CS., 2018, Bộ quy chuẩn và quy trình thu thập mẫu sinh vật, địa chất thổ nhưỡng, NXB Lao Động, pp. 7-130.
[3] Nguyễn Anh Diệp, Trương Quang Học, Phạm Bình Quyền, 2005. Côn trùng học. Tập I cấu trúc, chức năng sinh lý, sinh học, sinh thái học. NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội.
[4] Phạm Văn Lực, 2020, Quy trình kỹ thuật Bảo quản bộ sưu tập mẫu vật trong hệ trong Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, NXB, Khoa học tự nhiên và Công nghệ Quốc gia, pp. 9-235.
[5] Thái Trần Bái, 2022 Động vật không xương sống, Lớp côn trùng - Insecta. Nxb. Giáo dục Việt Nam: 395 trang.
[6] Vũ Ngọc Thành, 2008. Xây dựng bộ mẫu trưng bày Bảo tàng động vật Đại Học KHTN Hà Nội.
[7] Vũ Văn Liên, Lưu Hoàng Yến, 2011. Phương pháp làm sưu tầm, làm tiêu bản và bảo quản côn trùng cánh vẩy (Insecta: Lepidoptera). Báo cáo khoa học Hội nghị toàn quốc lần thứ nhất Hệ thống Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam. Nxb Khoa học và Công nghệ, Hà Nội, tr. 35-41.
[8] Jens W, Knudsen, 1972. Collecting and Preserving Plants and Animals. Harper & Row, Publishers, Inc. New York. 320 pp.
[9] Ziegler T. (2007). Field surveys and collection management as basis for herpetodiversity research and nature conservation in Vietnam, pp. 230-248.
