Nguyễn Du viết 'Thanh minh trong tiết tháng ba', vậy tiết Thanh minh là gì?

Nội dung chính

Nguyễn Du viết 'Thanh minh trong tiết tháng ba', vậy tiết Thanh minh là gì?

Tiết Thanh Minh, theo truyền thống văn hóa Việt Nam, là một dịp quan trọng để con cháu tưởng nhớ, tỏ lòng biết ơn đối với tổ tiên, ông bà và những người đã khuất. Trong thơ ca, đặc biệt là trong Truyện Kiều của đại thi hào Nguyễn Du, tiết Thanh Minh cũng được nhắc đến như một thời điểm đặc biệt trong năm, gắn liền với những hoạt động ý nghĩa, giàu tính nhân văn.

Trong trích đoạn Cảnh ngày xuân từ Truyện Kiều, Nguyễn Du đã miêu tả khung cảnh ngày xuân qua những hình ảnh quen thuộc của tiết Thanh Minh: "Thanh minh trong tiết tháng ba, Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh." Đây là một cách nói biểu tượng để khắc họa không khí mùa xuân và những phong tục tập quán đặc trưng của dân tộc. "Thanh minh" không chỉ đơn giản là một tiết khí trong lịch tự nhiên, mà còn là dịp để con cháu thăm viếng, chăm sóc phần mộ tổ tiên. "Đạp thanh" nghĩa là giẫm lên cỏ non xanh tươi, khi mọi người đi chơi xuân, ngắm cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp trong tiết trời mát mẻ.

Thanh Minh là một trong 24 tiết khí trong năm, diễn ra vào khoảng từ ngày 4 đến 20 tháng 4 dương lịch, tương ứng với tháng 3 âm lịch. Theo quan niệm của người phương Đông, đây là thời điểm khí trời trong lành, dễ chịu, tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động ngoài trời, đặc biệt là lễ tảo mộ. Mọi người thường tụ họp gia đình, cùng nhau ra thăm mộ, sửa sang lại phần mộ tổ tiên, ông bà, bày tỏ lòng hiếu kính và tri ân đối với những người đã khuất. Đây là dịp thể hiện truyền thống "Uống nước nhớ nguồn" của người Việt, nhắc nhở các thế hệ sau về cội nguồn và những giá trị đạo đức của dân tộc.

Lễ tảo mộ vào dịp Thanh Minh không phải là lúc để rơi nước mắt hay thể hiện sự đau buồn, mà là một thời điểm để mọi người tưởng nhớ tổ tiên với lòng thành kính, cầu mong cho họ được an nghỉ trong bình yên, đồng thời hướng tới tương lai với tâm thế lạc quan, vui tươi. Ngoài việc dọn dẹp và chăm sóc mộ phần, ngày Tết Thanh Minh còn là dịp để gia đình quây quần, cùng nhau chia sẻ những câu chuyện, kỷ niệm về người đã khuất, giúp thế hệ trẻ hiểu về nguồn cội, lịch sử gia đình, và trân trọng những giá trị truyền thống.

Trong ngày lễ này, nhiều gia đình còn tổ chức một bữa cơm quây quần, để cùng nhau ôn lại ký ức về người thân đã khuất, đồng thời thắt chặt tình cảm gia đình. Dù Tết Thanh Minh có thể được tổ chức khác nhau tùy theo mỗi vùng miền, nhưng ý nghĩa chung là để thể hiện sự tôn trọng, tưởng nhớ đối với tổ tiên, đồng thời gắn kết tình cảm gia đình và cộng đồng.

Như vậy, Tết Thanh Minh không chỉ là một lễ tảo mộ, mà còn là dịp để mỗi người, mỗi gia đình thực hiện trách nhiệm của mình trong việc duy trì và phát huy truyền thống "Uống nước nhớ nguồn", để thế hệ mai sau luôn nhớ về cội nguồn, về những người đã khuất và về đạo lý làm người.

Nguyễn Du viết 'Thanh minh trong tiết tháng ba', vậy tiết Thanh minh là gì? (Hình từ Internet)

Nên làm những gì trong dịp tiết Thanh Minh sắp tới?

Trong dịp tiết Thanh Minh, đây là những hoạt động mà nhiều gia đình thường thực hiện:

- Thăm mộ tổ tiên: Đây là thời gian con cháu cùng nhau đi tảo mộ, dọn dẹp, thắp hương để tưởng nhớ ông bà tổ tiên. Đó là một cách thể hiện sự kính trọng và duy trì gắn kết với quá khứ.

- Cúng tổ tiên: Các gia đình thường chuẩn bị mâm cơm đơn giản để cúng tổ tiên, cầu mong cho tổ tiên được an nghỉ, đồng thời cầu cho gia đình khỏe mạnh, bình an.

- Đi chơi xuân, đạp thanh: Vào tiết Thanh Minh, trời vào xuân, thời tiết mát mẻ, là dịp để mọi người ra ngoài, đi dạo, tận hưởng không khí trong lành. "Đạp thanh" đơn giản là đi bộ, giẫm lên cỏ mới mọc, cảm nhận vẻ đẹp của mùa xuân.

- Chăm sóc cây cối: Đây cũng là thời điểm thích hợp để dọn vườn, trồng thêm cây cối. Dù là một việc nhỏ nhưng lại có ý nghĩa trong việc giữ gìn thiên nhiên và không gian sống.

Kể chuyện gia đình: Dịp này cũng là lúc gia đình tụ họp, nhắc nhở các thế hệ trẻ về tổ tiên, những câu chuyện quá khứ để thế hệ sau hiểu thêm về nguồn cội, về gia đình mình.

- Làm việc thiện: Một số người cũng chọn dịp này để làm những việc thiện nguyện, giúp đỡ những người khó khăn, thể hiện sự quan tâm đến cộng đồng.

Mặc dù tiết Thanh Minh mang những giá trị tâm linh, nhưng không phải lúc nào cũng phải làm theo một khuôn mẫu cứng nhắc. Điều quan trọng là giữ gìn những giá trị đó trong đời sống hàng ngày một cách tự nhiên, phù hợp với cuộc sống hiện đại.

Có được kết hôn vào dịp tiết Thanh Minh không?

Căn cứ theo quy định tại Điều 8 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 nêu rõ điều kiện kết hôn như sau:

- Nam, nữ kết hôn với nhau phải tuân theo các điều kiện sau đây:

+ Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 18 tuổi trở lên;

+ Việc kết hôn do nam và nữ tự nguyện quyết định;

+ Không bị mất năng lực hành vi dân sự;

+ Việc kết hôn không thuộc một trong các trường hợp cấm kết hôn theo quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 2 Điều 5 Luật Hôn nhân và gia đình 2014.

Lưu ý: Nhà nước không thừa nhận hôn nhân giữa những người cùng giới tính.

Theo nội dung vừa nêu, việc nam nữ kết hôn phải đáp ứng các điều kiện của pháp luật.

Tuy nhiên, theo truyền thống văn hóa Việt Nam, việc kết hôn vào dịp tiết Thanh Minh không được khuyến khích. Tiết Thanh Minh, vào khoảng đầu tháng 3 âm lịch (khoảng tháng 4 dương lịch), là thời gian người dân Việt Nam tổ chức lễ tảo mộ, tưởng nhớ tổ tiên và chăm sóc phần mộ của người đã khuất. Đây là một dịp trang trọng, mang tính tâm linh và nghi lễ, nên không phù hợp để tổ chức những sự kiện vui tươi, như kết hôn.

Lý do không kết hôn trong dịp này là bởi lễ tảo mộ và hoạt động tưởng nhớ tổ tiên yêu cầu một không khí nghiêm trang, yên tĩnh, và tránh những hoạt động vui vẻ, hạnh phúc có thể làm mất đi không gian tôn kính dành cho người đã khuất. Mặt khác, trong dân gian, cũng có quan niệm cho rằng nếu tổ chức những sự kiện vui vẻ vào tiết Thanh Minh sẽ không mang lại may mắn và sẽ ảnh hưởng đến sự hòa thuận trong hôn nhân sau này.

Tuy nhiên, không phải tất cả mọi người đều tin vào các quan niệm này, và trong xã hội hiện đại, việc kết hôn vào dịp tiết Thanh Minh không phải là hành vi vi phạm pháp luật hay hoàn toàn bị cấm. 

Do đó, chỉ cần nam nữ đáp ứng các điều kiện pháp luật về kết hôn thì hoàn toàn có thể kết hôn.